به گزارش مشرق، شب گذشته در مراسم عزاداری شب عاشورای سیدوسالار شهیدان در حسینیه امام خمینی(ره)، به یکباره رهبر معظم انقلاب اسلامی بعد از دو شب غیبت وارد مراسم شدند و شور و شوق زیادی بین مردم ایجاد شد که با دادن شعارهایی با معانی بلند همراه بود. ایشان بدون اینکه حرفی بزنند و یا سخنرانی کنند سر جایشان نشستند، اما صرف حضور ایشان به این مراسم تأثیرات بسیار زیاد داخلی و خارجی و برای دوستان و دشمنان داخلی و خارجی حرف‌هایی داشت. این رویداد فراتر از یک سخنرانی یا پیام کلامی عمل می‌کند و در سطح نمادین و ارتباطات غیرکلامی اثرگذار است.

این موضوع از منظر علوم مختلف قابل بررسی است، این صحنه، نمونه‌ای کلاسیک از قدرت نمادین و ارتباطات غیرکلامی در رهبری سیاسی و اجتماعی است. صرف حضور یک شخصیت کاریزماتیک در یک بستر اجتماعی و فرهنگی خاص، می‌تواند بدون هیچ کلامی، تأثیرات عمیق‌تر و گسترده‌تری نسبت به یک سخنرانی داشته باشد. این پدیده به وضوح نشان می‌دهد که درک قدرت فرامعنایی نمادها و آیین‌ها، برای تحلیل دقیق پدیده‌های سیاسی و اجتماعی حیاتی است. بهترین رویکرد برای بررسی علمی این پدیده، ترکیبی از جامعه‌شناسی سیاسی، علوم ارتباطات و روان‌شناسی اجتماعی لازم خواهد بود تا ابعاد نمادین، ارتباطی و رفتاری آن به طور جامع مورد تحلیل قرار گیرد، اما در اینجا سعی می‌کنیم از منظر جامعه شناسی سیاسی آن‌را مورد بررسی قرار دهیم.

ورود ناگهانی و پرشور مقام معظم رهبری که با ذوق و شوق مردم همراه بود، نشان از پیوند ناگسستنی مردم با ولایت و رهبری دارد. این حرکت که به نوعی نمایش قدرت و نفوذ است، این پیام را می‌رساند که رهبرانقلاب با وجود غیبت دو روزه، همچنان با قوت و اقتدار در صحنه حضور دارند. حضور رهبر انقلاب در این فضا، به ویژه پس از غیبت کوتاه، حس نزدیکی عمیق‌تر و همدردی با مردم را القا می‌کند. برای حامیان و دوستان، حضور ایشان در چنین فضای معنوی، الهام‌بخش و تقویت‌کننده روحیه است، به‌خصوص که نگرانی‌هایی بابت وضعیت جسمانی یا فعالیت‌های ایشان وجود داشت.

امروزه در فضای مجازی که شایعات به سرعت منتشر می‌شوند، غیبت دو روزه بالاترین مقام کشور به گمانه‌زنی‌های زیادی دامن زد که حضور ایشان تمامی این شایعات را نفی کرد.

در بسیاری از مواقع، حرکات بدن، نگاه، حضور فیزیکی و جو عمومی پیامی قوی‌تر و تأثیرگذارتر از سخنرانی‌های طولانی دارد. سکوت ایشان در این حرکت، خود یک پیام پرقدرت است؛ پیامی از استحکام، آرامش و اعتماد به نفس. همین سکوت و صرف حضور، امکان تعابیر مختلفی را فراهم می‌آورد که هر گروهی (دوست یا دشمن) می‌توانند آن را به شیوه خود تفسیر کنند که به نوعی قدرت نرم است.

این حضور آن قدر اهمیت داشت که به سرعت رسانه های معتبر دنیا آن را انعکاس دادند، علاوه بر این دشمن صهیونیست که ایشان را تهدید کرده بود، هم نتوانست کاری انجام دهد، به هر حال این موضوع تأثیرات سترگی داشت که در ادامه ابعاد دیگری از آن را باز می‌کنیم.

بُعد دیگر حضور رهبر انقلاب، ورود ایشان به عنوان یک نشانه یا نماد است که معانی متعدد اقتدار، سلامت، حضور و همبستگی را به مخاطبان داخلی و خارجی منتقل می‌کند. هیجان‌زدگی جمعی، سرایت‌پذیری عاطفی و کاهش حس فردیت در جمعیت حاضر و شعار دادن یکپارچه و پرشور نشان از نفوذ رهبر انقلاب بر هیجانات، افکار و رفتارهای جمعی و چگونگی ایجاد حس همدلی و تعلق دارد. همچنین این حضور می‌تواند پیام‌های استراتژیکی برای دشمنان (نمایش انسجام و قدرت داخلی ایران) و دوستان (اطمینان‌بخشی از ثبات و رهبری قوی) در سطح منطقه‌ای و جهانی داشته باشد.

حضور رهبر معظم انقلاب اسلامی در مراسم عزاداری، حتی بدون سخنرانی، یک نمونه عالی از اعمال قدرت نمادین است. در درجه اول، خودِ «حضور فیزیکی» ایشان پس از غیبت چند روزه، نمادی از سلامت و قدرت است. این نماد به طور خودکار شایعات مربوط به بیماری را خنثی می‌کند. این نه یک تکذیبیه کلامی، بلکه یک حضور اثباتی است.

حسینیه و مراسم عزاداری، نمادی از پیوند عمیق مردم با باورهای مذهبی، تاریخ و هویت جمعی‌شان است. حضور آیت الله خامنه‌ای در این مکان و زمان، به معنای هم‌زبانی و هم‌دلی با مردم در سطح عمیق‌ترین باورهاست. این اقدام، پیامی فراتر از سیاست‌های روزمره ارسال می‌کند و مشروعیت رهبر انقلاب را در بنیادهای معنوی جامعه تثبیت می‌کند.

نشستن در جایگاه خود، بدون نیاز به سخنرانی، خود نمادی از اقتدار آرام، مطمئن و پایدار است. این رفتار نشان می‌دهد که رهبری نیازی به اثبات خود با کلام ندارد؛ حضورش به تنهایی کافی است تا پیام قدرت و ثبات را منتقل کند.

شور و شوق مردم و شعارهایی که سر می‌دهند، نشان‌دهنده واکنش به این قدرت نمادین است. حضور رهبر انقلاب، به عنوان یک نماد مشترک، حس همبستگی و وحدت را در میان حامیان تقویت می‌کند و آن‌ها را به ابراز احساسات جمعی وامی‌دارد. پاسخ رهبری معظم به این شور و احساس غیرقابل وصف، بلند کردن دست بود که روالی همیشگی است. صلابت و استواری همراه با قدرت و استقامت در این تصویر هم قابل شهود است. دست که به علامت تشکر بلند می‌شود نشانه استیلای بر دشمن زبون است. دست خداست که قدرت الهی خداوند را نشان می‌دهد، همان طور که در دیدارهای امام خمینی(ره) هم مشاهده می‌شد. تشکرهای زبانی و بفرمایید هم این صلابت را عیان می‌کرد.

این حضور، پیامی از انسجام داخلی، سلامت مقام معظم رهبری و عدم تزلزل نظام است. دشمنانی که شاید روی غیبت و شایعات حساب کرده بودند، با این نمایش قدرت نمادین، با تصویری از یک نظام پایدار و رهبری قدرتمند مواجه می‌شوند. برای دوستان این اتفاق، اطمینان‌بخش و تقویت‌کننده روحیه است. دوستان و هم‌پیمانان از این پیام ثبات، دلگرم می‌شوند و دشمنان ناراحت و دلسرد.

حضور رهبر انقلاب در مراسم عزاداری، یک کنش نمادین است که در بستر فرهنگی و سیاسی خاص ایران، پیام‌های عمیق اقتدار، مشروعیت، همبستگی و ثبات را به طیف وسیعی از مخاطبان داخلی و خارجی منتقل می‌کند، بدون آنکه نیازی به بیان کلامی باشد.

نکته جالب پایان این مراسم توصیه‌ هوشمندانه معظم‌له به محمود کریمی برای خواندن شعر «ای ایران» بود، نکته اول اینکه ایشان به آقای کریمی دستور ندادند، بلکه فرمودند اگر خسته نمی شوی این را بخوان. ایشان با این حرف خود نشان دادند که یک رهبر اسلامی دستور نمی دهد، یک حس قلبی و یک عشق و ارادت بین مردم و ایشان برقرار است. آقای کریمی هم گفت ما برای شما می‌میریم آقاجان! این پیوند عمیق بین رهبر و مردم کدام کشور برقرار است؟! این خواسته فراتر از یک پیشنهاد ساده، راهبردی بود که وحدت ملی، دینداری و مقاومت را در بستر ارزش‌های عاشورایی تقویت کرد، نشان از حب به وطن و همبستگی و وحدت بین امام و ملت است.

نویسنده: سیدحسین امامی، دانشجوی دکترای جامعه شناسی سیاسی