محدودیت رشد داخل رحمی در جنین (Intrauterine Growth Restriction یا IUGR) زمانی اتفاق می‌افتد که جنین نسبت به سن بارداری (تعداد هفته‌های بارداری) کوچکتر از حد انتظار باشد. این وضعیت به این معناست که جنین در رحم با سرعت مورد انتظار رشد نمی‌کند. انواع محدودیت رشد داخل رحمی عبارتند از:
محدودیت رشد داخل رحمی در دوران بارداری به وضعیتی گفته می‌شود که در آن جنین کمتر از حد انتظار رشد می‌کند. این کاهش رشد معمولاً به دلیل یک مشکل زمینه‌ای مانند اختلال در عملکرد جفت یا شرایط پزشکی خاص در مادر یا جنین رخ می‌دهد. در مقابل، اصطلاح SGA (کوچکتر از سن حاملگی) به نوزادانی اطلاق می‌شود که وزن یا قد آن‌ها در زمان تولد، کمتر از صدک دوم نمودار رشد است.
گرچه این دو واژه گاهی به جای یکدیگر استفاده می‌شوند اما دانستن تفاوت IUGR و SGA بسیار مهم است: IUGR نشان‌دهنده یک فرایند کاهش رشد در رحم است، در حالی که SGA فقط به اندازه نهایی نوزاد در هنگام تولد اشاره دارد. بنابراین، ممکن است نوزادی در طول بارداری رشد طبیعی داشته اما به‌طور طبیعی کوچک باشد و به عنوان SGA طبقه‌بندی شود. برعکس، نوزادی ممکن است در رحم دچار IUGR بوده باشد ولی در نهایت با وزنی در محدوده طبیعی به دنیا بیاید. درک این تفاوت برای پزشکان اهمیت دارد، زیرا می‌تواند به تشخیص دقیق‌تر علت مشکلات رشدی در آینده کودک کمک کند.
پزشک شما ممکن است بسته به علت محدودیت رشد، بارداری‌تان را به عنوان بارداری پرخطر شناسایی کند. با این حال، بیشتر جنین‌هایی که مبتلا به IUGR تشخیص داده می‌شوند، سالم هستند و تنها به پایش و مراقبت‌های بیشتر در طول بارداری نیاز دارند.
چه زمانی محدودیت رشد داخل رحمی اتفاق می‌افتد؟ دلایل متعددی برای محدودیت رشد جنین وجود دارد. در برخی موارد، این وضعیت به دلیل مشکلی در جفت یا بند ناف ایجاد می‌شود. این اندام‌ها مسئول رساندن مواد مغذی، اکسیژن و خون به جنین هستند. بدون دریافت مقدار کافی تغذیه، جنین ممکن است کوچکتر از حد طبیعی باشد. دلایل محدودیت رشد جنین در رحم به شرح زیر است:
همچنین محدودیت رشد جنین در رحم نیز می‌تواند زمانی رخ دهد که نوزاد دچار اختلالات مادرزادی یا ژنتیکی مانند سندرم داون باشد.
شایع‌ترین علائم محدودیت رشد جنین، اندازه کوچک جنین و وزن کم اوست. گاهی اوقات رحم مادر نیز کوچکتر از حد انتظار اندازه‌گیری می‌شود. پزشکان می‌توانند این علائم را در دوران بارداری با سونوگرافی تشخیص دهند.
تاثیر محدودیت رشد داخل رحمی بر نوزادی که تازه متولد شده، می‌تواند شامل علائم زیر باشد:
نشانه‌های محدودیت رشد داخل رحمی و علائم هشداردهنده آن را باید جدی بگیرید و بدانید که می‌تواند در هر مرحله‌ای از بارداری اتفاق بیفتد. پزشکان معتقدند که اگر این وضعیت در اوایل بارداری رخ دهد، بیشتر احتمال دارد که به علت ژنتیکی، مشکلی در جفت یا بند ناف باشد. بیشتر اوقات، IUGR قابل پیشگیری نیست. با این حال، برخی عوامل ممکن است ریسک ابتلای جنین به IUGR را افزایش دهند، مانند داشتن وزن کمتر از 45 کیلوگرم یا سوءتغذیه در دوران بارداری.
روش تشخیص محدودیت رشد جنین بر اساس داشتن سن دقیق بارداری یا تعیین تاریخ زایمان شما است. این تاریخ با شناسایی اولین روز آخرین قاعدگی و انجام سونوگرافی در سه ماهه اول بارداری مشخص می‌شود. داشتن این تاریخ، به پزشک، یک مبنا برای تشخیص IUGR می‌دهد. زمانی که پزشک شما، سن بارداری (هفته‌های بارداری) را تعیین کند، می‌تواند از روش‌های تشخیص محدودیت رشد جنین استفاده کند که عبارتند از:
همان‌طور که اشاره کردیم، سونوگرافی در تشخیص محدودیت رشد داخل رحمی، نقش دارد. همچنین محدودیت رشد داخل رحمی در سونوگرافی داپلر، برای بررسی جریان خون از جفت از طریق بند ناف یا از طریق عروق خونی استفاده می‌شود. در این روش اگر جریان خون ضعیف باشد، نشان‌دهنده محدودیت رشد جنین است.
همان‌طور که در مقاله «تخصص پریناتولوژی چیست؟» اشاره کردیم، پریناتولوژیست‌ها، متخصصانی در حوزه پزشکی هستند که در زمینه مراقبت‌های جنین و بارداری‌های پرخطر فعالیت می‌کنند. وظیفه پریناتولوژیست در بررسی و تشخیص رشد جنین از طریق سونوگرافی‌های مکرر و پیشرفته است. این سونوگرافی‌ها به اندازه‌گیری بیومتری‌های جنینی مانند دور سر (HC)، دور شکم (AC) و طول استخوان ران (FL) کمک کرده و امکان مقایسه آن‌ها با منحنی‌های رشد استاندارد را فراهم می‌آورند.
در صورت مشاهده اندازه‌های کوچکتر از حد انتظار، پریناتولوژیست با بررسی جریان خون جفت و جنین توسط سونوگرافی داپلر، سلامت جنین را ارزیابی می‌کند. این بررسی شامل اندازه‌گیری شاخص‌های مقاومت عروقی در شریان نافی و مغزی میانی جنین است که می‌تواند نشان‌دهنده توزیع مجدد جریان خون به اندام‌های حیاتی باشد. علاوه بر این، پریناتولوژیست با ارزیابی عوامل خطر مادر مانند فشار خون بالا، دیابت یا بیماری‌های خودایمنی، به تشخیص زودهنگام و دقیق محدودیت رشد داخل رحمی کمک می‌کند.
محدودیت رشد داخل رحمی و درمان آن به چه صورت است؟ درمان محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR) بستگی به این دارد که بارداری در چه مرحله‌ای است و وضعیت نوزاد چگونه است. پزشکان، نوزاد iugr را در طول ویزیت‌های دوران بارداری به دقت تحت نظر خواهند داشت و باید از رژیم غذایی سالم و افزایش وزن مناسب مادر در طول بارداری اطمینان پیدا کنند. برخی از زنان باردار ممکن است برای بهبود جریان خون به سمت جنین، استراحت مطلق داشته باشند.
گاهی پزشکان القای زایمان و زایمان زودرس را توصیه می‌کنند. آن‌ها ممکن است این کار را در صورتی انجام دهند که به نظر برسد رشد نوزاد متوقف شده یا مشکلی در جفت یا جریان خون در بند ناف وجود داشته باشد. اگر استرس زایمان طبیعی برای نوزاد بیش از حد خطرناک تلقی شود، ممکن است زایمان سزارین پیشنهاد شود.
درمان‌های پزشکی و تغذیه‌ای، نقش کلیدی در مدیریت بارداری‌های مبتلا به محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR) ایفا می‌کنند. از جنبه تغذیه‌ای، تاکید بر یک رژیم غذایی سالم و متعادل است که شامل مقادیر کافی پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی باشد. این رژیم غذایی باید به گونه‌ای باشد که افزایش وزن مناسب مادر در طول بارداری را تضمین کند، زیرا تغذیه کافی مادر می‌تواند به بهبود رشد جنین کمک کند. در برخی موارد، پزشک ممکن است مکمل‌های غذایی خاصی را نیز تجویز کند.
پایش محدودیت رشد داخل رحمی توسط سونوگرافی، برای بررسی رشد و جریان خون نیز ضروری است و همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم، استراحت مطلق نیز می‌تواند یکی از توصیه‌های پزشکی باشد، زیرا به بهبود جریان خون به سمت جنین کمک کرده و ممکن است به رشد بهتر او کمک کند. این اقدامات در کنار هم، با هدف بهینه‌سازی شرایط برای رشد جنین و کاهش خطرات ناشی از IUGR انجام می‌شوند.
به دلیل خطرات مرتبط با محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR) از دیدگاه متخصصان، زایمان زودرس پیشنهاد می‌شود. با این وجود زمان مناسب برای زایمان شامل موارد زیر است:
به طور کلی، محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR) به طور کامل قابل برگشت نیست، یعنی نمی‌توانیم رشد از دست رفته جنین را به‌طور کامل جبران کنیم. با این حال، رویکرد اصلی در مدیریت IUGR، نظارت دقیق و تلاش برای به حداقل رساندن عوارض و حمایت از رشد جنین است. کارهایی که پزشکان انجام می‌دهند تا به وضعیت کمک کنند، عبارتند از:
برخی عوارض محدودیت رشد داخل رحمی IUGR برای جنین و نوزاد به شرح زیر است:
برخی نوزادانی که پیش از موعد به دنیا می‌آیند، ممکن است نیاز به مدت بیشتری بستری شدن در بیمارستان یا در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) داشته باشند. عوارض بلندمدت IUGR به شرایط زمینه‌ای، میزان محدودیت رشد جنین و هفته بارداری هنگام تولد دارد. همچنین نوزاد ممکن است در آینده در معرض خطر چاقی و بیماری‌های قلبی-عروقی قرار گیرد.
محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR) و تاثیر آن بر زایمان را نمی‌توان نادیده گرفت زیرا IUGR به‌خودی خود می‌تواند به تولد نوزاد با وزن پایین منجر شود. همچنین ریسک زایمان زودرس را افزایش می‌دهد که می‌تواند عوارض جدی‌تری را به همراه داشته باشد. در ادامه به ریسک زایمان زودرس و وزن پایین ناشی از IUGR اشاره می‌کنیم:
نوزاد ممکن است در معرض خطر بالاتری برای مشکلات شناختی یا رشدی مانند بیش‌فعالی یا فلج مغزی باشد.
رعایت این دستورالعمل‌ها، به پیشگیری از محدودیت رشد داخل رحمی کمک می‌کند:
روش‌های غربالگری محدودیت رشد داخل رحمی چیست؟ تست‌های غربالگری نقش اساسی در مراقبت‌های دوران بارداری ایفا می‌کنند. این آزمایش‌ها به صورت دوره‌ای در طول بارداری انجام می‌شوند تا سلامت مادر و جنین به دقت بررسی شود.
درمان خانگی برای محدودیت رشد داخل رحمی وجود دارد؟ در حقیقت، تغذیه و مراقبت‌هایی که پیش‌تر ذکر کردیم، اهمیت زیادی دارند. یک رژیم غذایی سالم شامل پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها، ویتامین‌ها، مواد معدنی و مقدار زیادی آب است. علاوه بر مصرف مقدار مناسب غذاهای سالم در دوران بارداری، دانستن اینکه از چه غذاها و نوشیدنی‌هایی باید اجتناب کنید نیز مهم است. برای مثال:
نقل قول از:
It's probably wise to avoid caffeine altogether if you can, though many doctors feel that one or two 6- to 8-ounce cups per day of coffee, tea, or soda with caffeine won't harm your baby. High caffeine consumption, though, has been linked to an increased risk of miscarriage and other problems. Try to limit your intake or switch to decaffeinated products.
ترجمه:
بهتر است کافئین را به طور کامل محدود کنید، اگرچه بسیاری از پزشکان معتقدند یک یا دو فنجان قهوه، چای یا نوشابه کافئین‌دار (هر فنجان ۶ تا ۸ اونس) در روز به نوزاد آسیب نمی‌رساند. مصرف زیاد کافئین با افزایش خطر سقط جنین و مشکلات دیگر مرتبط است. سعی کنید مصرف کافئین خود را محدود کنید یا از محصولات بدون کافئین استفاده نمایید.
داشتن سوال درباره محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR) کاملاً طبیعی است. برخی سوالاتی که می‌توانید از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
نوزادان مبتلا به محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR) ممکن است نیازمند مراقبت‌های ویژه باشند، به‌خصوص اگر وزن آن‌ها هنگام تولد بسیار پایین باشد یا مشکلات پزشکی دیگری همراه داشته باشند. برخی از نوزادان ممکن است به بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) منتقل شوند تا به طور مداوم تحت نظر قرار گیرند و از عوارض احتمالی پیشگیری شود. بنابراین، تشخیص به موقع و مراقبت تخصصی می‌تواند نقش مهمی در بهبود وضعیت سلامت و کاهش خطرات بلندمدت برای این نوزادان داشته باشد.
