تام باراک، سفیر آمریکا در ترکیه، در یک نشست خبری در روز جمعه (۲۰ تیر)، اعلام کرد که ایالات متحده قصد دارد مدیریت کریدور زنگزور را بر عهده بگیرد.
این کریدور ۳۲ کیلومتری که قرار است ارمنستان را به آذربایجان و ناحیه خودمختار نخجوان متصل کند، به عنوان یکی از موانع اصلی در روند مذاکرات صلح میان دو کشور به شمار می‌رود.
در حالی که ارمنستان و آذربایجان در ماه مارس (فروردین امسال) بر سر یک توافق صلح اولیه به توافق رسیدند، با این حال، باکو همچنان خواستار تغییراتی در قانون اساسی ارمنستان است تا اشاره به سرزمین‌های آذربایجان حذف شود.
باراک در یک جلسه توجیهی در نیویورک به خبرنگاران گفت: «آنها بر سر ۳۲ کیلومتر جاده بحث می‌کنند، اما این موضوع بی‌اهمیتی نیست. این ۳۲ کیلومتر جاده به مدت یک دهه طول کشیده است».
بنابراین آنچه اتفاق می‌افتد این است که آمریکا وارد عمل می‌شود و می‌گوید: «بسیار خب، ما آن را تصاحب می‌کنیم. ۳۲ کیلومتر جاده را به مدت صد سال به ما اجاره دهید و همه شما می‌توانید آن را به اشتراک بگذارید».
پروژه کریدور جعلی زنگزور که به طور مستقیم ارتباط زمینی ایران را با ارمنستان و سایر کشورهای اوراسیا قطع می‌کند، به نظر می‌رسد که در سایه تنش ایران با اسرائیل و غرب (در راس آنها آمریکا)، از نظر باکو و آنکارا بسیار حائز اهمیت است.
این کریدور از طریق استان سیونیک ارمنستان، آذربایجان را به نخجوان و از آنجا به ترکیه متصل خواهد کرد و به ایجاد مسیری جدید برای انتقال کالا و انرژی کمک می‌کند.
طبق گزارشات، طرح ایالات متحده بر اساس پیش‌نهادات قبلی اتحادیه اروپا طراحی شده و به‌دنبال ایجاد یک شرکت لجستیکی خصوصی است که مسئولیت مدیریت و نظارت بر حمل و نقل و ترانزیت کالا در این کریدور را بر عهده گیرد.
میدل ایست آی عنوان کرده که ترکیه نیز به طور غیررسمی با باکو تماس‌هایی برقرار کرده و به آنها یادآوری کرده است که شرایط منطقه‌ای در حال تغییر است و در حال حاضر، ایران به تدریج از نفوذش کاسته است.
یک منبع آگاه در مذاکرات به میدل ایست آی گفته که این ایده در ابتدا توسط ترکیه مطرح شده بود و هر دو طرف، یعنی ارمنستان و آذربایجان، با آن موافقت کرده بودند.
از طرفی، در اوایل تیرماه که همزمان با اواخر جنگ ۱۲ روزه ایران و رژیم صهیونیستی بود، خبر برگزاری رزمایش‌های مشترک بین ترکیه و آذربایجان در نزدیکی مرزهای ایران، گمانه‌زنی‌های بیشتری را درباره دست داشتن باکو و آنکارا در برنامه‌های نظامی و سیاسی پیشبرد کریدور زنگزور ایجاد کرده است.
به گفته حسن کریم‌نیا، کارشناس حمل‌ونقل و ترانزیت، کریدور جعلی زنگزور بخشی از راهبرد ترک‌گرایی (پانترکیسم) اردوغان است که در مسیر میانی کریدور شرق-غرب به‌ویژه چین-اروپا، بروز کرده است.
تاریخچه تنش‌ها بین ارمنستان و آذربایجان به جنگ ناغورنو-کاراباخ در سال ۱۹۹۳ برمی‌گردد. در پی یک جنگ خونین در اواخر ۲۰۲۰، آذربایجان عملیات نظامی برای بازپس‌گیری ناغورنو-کاراباخ را آغاز کرد و این منطقه به طور رسمی در ۱ ژانویه ۲۰۲۴ به‌عنوان بخشی از آذربایجان اعلام شد.
ترکیه همچنین به‌دنبال عادی‌سازی روابط با ارمنستان است و این موضوع به‌طور مستقیم با چشم‌انداز توافق صلح میان آذربایجان و ارمنستان ارتباط دارد. با توجه به تحولات اخیر، به‌نظر می‌رسد که کریدور زنگزور همچنان محور اصلی در تلاش‌ها برای تحقق صلح پایدار در قفقاز خواهد بود.
مهدی محمدی، کارشناس حمل‌ونقل و ترانزیت، عنوان کرد که تحرکات باکو و آنکارا در زمینه کریدور زنگزور و هماهنگی‌های نظامی در شرایط فعلی، به قیمت به خطر افتادن جایگاه ایران در قفقاز خواهد بود. لذا این اختلالات ممکن است زودتر از آنچه که انتظار می‌رفت، تبدیل به یک بحران جدی برای امنیت و ثبات منطقه شوند.
محمدی افزود: ایران نیازمند واکنشی سریع و موثر در این راستا است تا از تهدیدات موجود جلوگیری کند و منافع ژئوپلیتیک خود را حفظ نماید.
این کارشناس تصریح کرد که در حال حاضر برای مسیر ترکیه و آذربایجان دو مسیر جایگزین قابل اجرا وجود دارد، اولی اسکله رو-رو بندر امیرآباد است که قدمت ۲۰ ساله دارد و هنوز اجرایی نشده، دومی مسیر ارمنستان-گرجستان است که روابط سیاسی و اقتصادی با این دو کشور پیشرفت خاصی نداشته است.
محمدی در انتها بیان کرد: میان ایران و گرجستان به لحاظ حمل‌ونقلی منافع مشترک گسترده‌ای وجود دارد که هنوز به دنبال آن نرفته‌ایم. گره زدن حوضه‌های دریایی اطراف کشور به دریای‌سیاه و دسترسی به کشورهای حوزه بالکان که سیاست‌های ملایم‌تری نسبت به کشورهای غربی دارند، وزن ژئوپلیتیکی کشورمان را ارتقا خواهد بخشید.
