منطقه قفقاز جنوبی از دیرباز محل رقابت قدرت‌هایی چون ایران، روسیه و عثمانی بوده است. پس از فروپاشی شوروی و استقلال آذربایجان، ارمنستان و گرجستان، این منطقه با ورود اروپا و آمریکا و درگیری قره‌باغ به صحنه رقابت جهانی تبدیل شد. پس از جنگ ۲۰۲۰ قره‌باغ و تسلط آذربایجان، تنش‌ها بر سر کریدور زنگزور، که آذربایجان را به نخجوان متصل می‌کند، بالا گرفت. ایران مخالف این طرح است، اما سازمان کشورهای ترک و ناتو از آن حمایت می‌کنند. پیشنهاد اخیر آمریکا برای کنترل ۱۰۰ ساله کریدور توسط شرکتی خصوصی، پیچیدگی‌های منطقه را افزایش داده است. در این ارتباط با احسان موحدیان کارشناس مسائل قفقار گفتگویی داشته ایم.
احسان موحدیان کارشناس مسائل قفقاز درباره حضور آمریکا برای ایجاد کریدور زنگزور به خبرنگار مهر گفت: روزهای اخیر در قفقاز جنوبی شاهد تحولاتی بودیم که باید این تحولات مورد توجه دستگاه دیپلماسی و رسانه‌های جمهوری اسلامی ایران باشد. همزمان با حضور الهام علی اف رئیس جمهور جمهوری آذربایجان در ترکیه مذاکرات دو جانبه ای بین نیکول پاشینیان و رجب طیب اردوغان و الهام علی اف و اردوغان اتفاق افتاد. همچنین پاشینیان و علی اف در ابوظبی دیدار کرده و مذاکرات پنج -شش ساعته ای برای انعقاد قرارداد صلح داشتند. اخبار جسته و گریخته ای از مذاکرات مورد اشاره منتشر شده که جای نگرانی دارد. تحولات به صورت مستقیم بر روی منافع اقتصادی و امنیت جمهوری اسلامی ایران تاثیرگزار است و ممکن است باعث خفگی ژئوپلیتیک ایران بشود.
وی افزود: از طرفی شاهد درگیری‌هایی بین علی اف و پوتین بر سر لابی که آذربایجان در روسیه دارد، هستیم. آن‌ها در تلاش هستند ساختارهای سیاسی_ امنیتی روسیه را تحت تأثیر و کنترل قرار بدهند و در این زمینه انگلیس و رژیم صهیونیستی نیز سهیم هستند. این امر باعث شده است پوتین با مهاجران آذربایجانی برخورد بکند. از سوی دیگر رسانه‌های آذربایجان ضرورت پیوستن این کشور به ناتو را مطرح می‌کنند. صحبت‌های سفیر آمریکا در ترکیه که از آمادگی اجاره کردن ۱۰۰ ساله مسیری که قرار است کریدور زنگزور از آن عبور کند، خبر داده، توجهات را به خود جلب کرده است. او گفته است این کریدور توسط یک شرکت آمریکایی اداره خواهد شد. ارمنستان نیز مطرح کرده است که بخش نخجوانِ کریدور را همان شرکت آمریکایی باید اجاره کند که جمهوری آذربایجان نپذیرفته است. این قضیه تبعات خطرناکی دارد و زمینه همسایه شدن ایران با آمریکا را فراهم می‌کند. در صورت اجرایی شدن طرح آمریکا، نوار شمالی کشور به صورت کامل از ترکیه که قبلاً عضو ناتو بود تا منطقه نخجوان و مرز با ارمنستان و آذربایجان در کنترل آمریکا و رژیم صهیونیستی و نیروهای ناتو قرار می‌گیرد.
به گفته موحدیان، ادعاهای سفیر آمریکا در ترکیه درباره کنترل کریدور زنگزور پذیرفته نشده است اما باید هوشیار بود که تحرکی در مسیر کریدور زنگزور اتفاق نیفتد. ایران با هرگونه دستکاری ژئوپلیتیکی، تغییر مرزها، تغییرات هویتی و جمعیتی و کوچ اجباری ارامنه در منطقه مخالف است. علت مخالفت با کوچ اجباری ارامنه از قره باغ کوهستانی این است که خالی شدن آن منطقه از جمعیت باعث شده که طبق اعلام رسانه ها رژیم صهیونیستی و نیروهای ناتو بتوانند برای مشکل آفرینی در منطقه حضور داشته باشند. آذربایجان بر ضرورت مهاجرت مردم این کشور تاکید دارد. آذربایجان مهاجرت ۳۰۰ هزار نفر را مطرح کرده است. ایران در اجلاس اکو سند ملاحظات منتشر کرد و گفت که با ایده مهاجرت عده‌ای از جمهوری آذربایجان به ارمنستان و تغییرات جمعیتی مخالف هستیم.
این کارشناس مسائل قفقاز مطرح کرد: اینگونه دستکاری های هویتی تبعات دارد. شاهد این هستیم که الجولانی در روزهای گذشته به جمهوری آذربایجان سفر کرده و ساده انگارانه است که تصور کنیم این سفر تنها با هدف مذاکره برای خرید انرژی از جمهوری آذربایجان صورت گرفته است. با توجه به دیدار الجولانی با مقامات صهیونیستی ممکن است هدف سفر به آذربایجان این بوده باشد که تکفیری‌هایی که در سوریه هستند و به هر علت با او اختلاف نظر دارند باید از سوریه خارج شوند و به جمهوری آذربایجان فرستاده شوند. این تروریست ها هر ویژگی‌ای که داشته باشند در ضدیت با ایران و دشمنی با شیعیان قرار خواهند گرفت. مطالبه رهبر معظم انقلاب در پاییز ۱۳۹۹ این بوده است که هیچ نیروی تروریستی نباید در نزدیکی مرزهای ایران باشد. در واقع ما کشور ارمنستان و آذربایجان را با مرزها و ویژگی سیاسی فعلی شأن شناسایی کرده ایم و هر گونه تغییر در مرزهای فعلی به هر شکلی که بخواهد اتفاق بیفتد طبیعتاً واکنش قاطع ایران را به دنبال خواهد داشت.
وی ادامه داد: آذربایجان چند سالی است که به دنبال تصاحب روستاهایی در خاک ارمنستان است؛ یکی از این روستاها کرکی (تیگراناشن) است که در نزدیکی مرز ارمنستان_ و روی جاده ترانزیت ایران_ ارمنستان نخجوان قرار دارد. اگر این روستا را جمهوری آذربایجان قطع بکند جاده ایران و ارمنستان قطع می‌شود. در کنار این روستا کوهی هم قرار دارد که تصرف آن باعث می‌شود آذربایجان برای کارهای امنیتی و اطلاعاتی به موقعیت استراتژیک خوبی دست پیدا کند. از طرفی محاصره عملیاتی ارمنستان را شکل می‌دهد.
احسان موحدیان اضافه کرد: تعامل با روس‌ها و چینی‌ها را باید افزایش بدهیم تا امنیت سه کشور که در یک جبهه هستند تأمین بشود، هر چند روس‌ها قفقاز مرکزی را جز خاک خودشان حساب می‌کنند. البته آذربایجان رفتار تند و خشنی را علیه روس‌ها در پیش گرفته و فکر می‌کند با حمایت آمریکا و رژیم صهیونیستی و ترکیه می‌تواند در این زمینه موفق باشد. نیروهای سیاسی و نزدیک به دولت آذربایجان عملاً از حضور آمریکا برای ایجاد کریدور زنگزور کم و بیش استقبال کرده اند، این استقبال آن‌ها باعث تغییر رفتار روسیه خواهد شد و از تماشاگری و انفعال دست خواهد کشید و وارد عمل خواهد شد تا مانع تشکیل کریدور بدون روسیه شود. ایران در این زمینه با روسیه و چین باید وارد عمل شود و توضیح دهد که ایجاد کریدور عبری و ناتویی باعث آسیب دیدن اقتصادی آن‌ها خواهد شد. چون مسیر اجازه انتقال کالا و انرژی را نخواهد داد و زمینه حضور نیروهای ناتو را فراهم می‌آورد. همگرایی کشور ایران، چین و روسیه باید تقویت بشود. همچنین به ارمنستان باید هشدار داد که ایجاد این کریدور باعث نابودی این کشور خواهد شد.
وی در پایان تاکید کرد: می‌خواهند ارمنستان را از بین ببرند تا یک منطقه یکدست ترکی ایجاد کنند تا پایگاهی برای مقابله با ایران و چین تشکیل شود. به همین دلیل ارمنستان در جهان ترک و ناتو یک نیروی مزاحم محسوب می‌شود. غرب قصد دارد ارمنستان را با یک سری مشوق‌های اقتصادی فریب دهد. شاید برای مدتی شرایط خوبی را برای ارمنستان فراهم آورند ولی در مجموع تاریخ و تمدن آن را جعل خواهند کرد. تغییرات جمعیتی باعث خواهد شد ارمنستان به استانی در جهان ترک محسوب بشود.
