همشهری آنلاین - آرش نهاوندی: اواخر مهر ۱۴۰۲ کمبود شیرخشک، مسیر عرضه را تغییر داد. برای هر نوزاد سهمیه محدود و ضرورت ثبت کد ملی و تاریخ تولد در سامانه تی‌تک در نظر گرفته شد تا از قاچاق و احتکار جلوگیری شود. همزمان نرخ ارز حمایتی هم از ۴۲۰۰ به ۲۸۵۰۰ تومان رسید و پس از سال‌ها این محصول افزایش قیمت هم گرفت.
قرار شد مشابه طرح دارویار، این افزایش قیمت از سوی بیمه سلامت و سازمان هدفمندی به چرخه تامین برگردد اما پرداختی‌های زمانبر و عدم تخصیص به موقع چالش‌های زیادی برای تولیدکنندگان و داروخانه‌دارها رقم زد. با گذشت نزدیک به دو سال افزایش قیمت مورد تایید تولیدکنندگان نیست و برخی داروخانه‌ها هم به دلیل مشکلات نقدینگی از عرضه شیرخشک انصراف داده‌اند.
اتفاقی که موجب شده حتی با وجود افزایش تولید اما همچنان کمبودهای مقطعی رخ دهد و علاوه بر این بازار شیرخشک با مشکلاتی از جمله واردات، تحریم‌های اقتصادی، عدم تخصیص ارز کافی از سوی بانک مرکزی، قاچاق شیرخشک‌ها، سوءمدیریت در زنجیره توزیع، نبود نظارت مؤثر بر داروخانه‌ها و عدم ورود برخی داروخانه‌ها به فروش شیرخشک مواجه است. موضوعی که در تلویزیون اینترنتی همشهری با حضور دو کارشناس مورد بررسی قرار گرفت. هانی تحویل‌زاده، رئیس انجمن تولیدکنندگان شیرخشک و محمدرضا کشاورز، دبیر انجمن داروسازان تهران در این برنامه درباره چالش‌ها و نقاط قوت بازار شیرخشک ایران به چند نکته اشاره کردند که در ادامه می‌خوانید.
فیلم کامل این گفتگو را هم می‌توانید در این لینک ببینید.
افزایش تولید شیرخشک
تحویل‌زاده، رئیس انجمن تولیدکنندگان شیرخشک درباره وضعیت و میزان تولید این محصول در کشور گفت: از ۲۲ سال پیش تولید شیرخشک اطفال در کشور آغاز شد. از نظر تعداد کارخانه‌ها و مقدار تولید ایران در خاورمیانه و حتی در مقایسه با کشورهای اروپایی بی‌نظیر است. تکنولوژی و ماشین‌آلاتی که استفاده می‌کنیم کاملا به روز هستند.
به گفته تحویل‌زاده ۸۵ درصد از مواد اولیه مورد نیاز برای تولید شیرخشک وارداتی است و با آزمایشگاه مجهزی که در اختیار داریم، با بهترین مواد اولیه، بهترین محصول به دست خانواده‌ها می‌رسد.
او تاکید کرد: در طول ۲۲ سال اخیر صنعت شیرخشک در ایران مرجوعی نداشته و در موارد اندکی هم مشخص شده کیفیت شیرخشک مناسب نبوده است. ما بهترین برندهای حال حاضر دنیا را در داخل کشور تولید می‌کنیم و خواهش‌مان این است که صنعت تولید شیرخشک را با سایر صنایع داخلی مقایسه نکنند. دو شرکت شیرخشک ما در داخل نیز تحت لیسانس شرکت‌های خارجی و سه شرکت دیگر هم با واسطه مواد اولیه دارو را تحت لیسانس شرکت‌های خارجی وارد کشور می‌کنند.
تحویل‌زاده درباره اینکه آیا آمار تولید در کشور متناسب با نیازهای مصرف است، گفت: نیاز بازار شیرخشک ۴ یا ۵ سال پیش حدود ۴۵ میلیون عدد در سال بوده است. بعد از سیاست‌هایی که در ۱۴۰۲ اعمال شد مصرف بالا رفت. کشور در زمینه تولید شیرخشک ۵ تولید کننده اصلی دارد که ظرفیت تولید آنها حدود ۱۲۳ میلیون عدد در سال است. اگر این میزان را با نیاز ۴ یا ۵ سال قبل کشور مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم که ۳ برابر نیاز داخلی در حال تولید هستیم. این در حالی است که کشورهایی از جمله عربستان، افغانستان، عراق، سوریه و لبنان هم وابستگی شدیدی به صنعت شیرخشک ما داشتند و ارزآوری خوبی داشتیم. اما با سیاست‌های جدید مصرف شیرخشک در کشور بالا رفت و تمرکز بر تامین بازار داخلی شد. اکنون مصرف شیرخشک به ۶۵ میلیون عدد رسیده که رشد زیادی را نشان می‌دهد.
این فعال حوزه شیرخشک معتقد است، کاهش زاد و ولد در ایران و افزایش میزان تولید همزمان با افزایش مصرف نشانگر آن است که شیرخشک در جایی دیگر مصرف یا حیف و میل می‌شود و امیدواریم با اصلاح سیاستگذاری، صنعت شیرخشک از زیاندهی خارج شود.
افزایش خرید از سوی خانواده‌ها
کشاورز، دبیر انجمن داروسازان تهران با اشاره تحولات انجام گرفته در زمینه عرضه شیرخشک و نقش آنها در بازار فعلی عرضه این محصول بیان کرد: در ابتدای سهمیه‌بندی شیرخشک ۱۰ عدد به صورت یارانه‌ای و ۴ عدد به صورت غیر یارانه‌ای در نظ گرفته شد. بحث تحویل ۴ عدد شیرخشک غیریارانه‌ای هم با این پیش فرض است که دولت همچنان سوبسید ارز ترجیحی را روی این شیرخشک‌ها می‌پردازد. اگر کودک بالای ۲ سال باشد هم یک سهمیه ۵ عددی به صورت غیریارانه‌ای برایش در نظر می‌گیرند. یکی از نکاتی که در این باره مطرح است، این که والدین به دلیل دغدغه ناشی از این سهمیه‌بندی، تصمیم به خرید بیشتر می‌گیرند که بازار مصرف را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در این شرایط حتی اگر بیش از حد نیاز هم تولید داشته باشیم، اما به دلیل نگرانی از بروز کمبود ممکن است خرید بیشتری رقم بخورد.
او به کمبودهای رخ داده در زمان جنگ هم اشاره کرد و گفت: زمانی که جنگ ۱۲ روزه رخ داد، در بحث شیرخشک دچار بحران شدیم. البته کمبود نداشتیم، اما برنامه‌ریزی اشتباهی رخ داد و این که تغییرات سهمیه‌های شیرخشک همان زمان اعلام شد. سامانه تی‌تک هم دچار اختلال شد.
چرا داروخانه‌ها شیرخشک ندارند؟
کشاورز با تاکید بر این که دو مدل شیرخشک نرمال (رگولار) و رژیمی داریم، افزود: در سطح عرضه در بخش تولید شیرخشک‌های رگولار مشکل خاصی نداریم اما برای شیرخشک‌های رژیمی دچار مشکلیم. امکان دارد در ماه به یک داروخانه ۱۲ عدد، ۵ عدد یا ۳ عدد شیرخشک رژیمی تحویل شود و طبیعی است که والدین در ماجعه به داروخانه انتظار دریافت کامل سهمیه‌را دارند اما نمی‌توانند آن را دریافت کنند. ای به معنای نبود امکان عرضه نیست بلکه محدودیت در توزیع رخ داده و منجر به سرگردانی خانواده‌ها از یک داروخانه به داروخانه دیگر است.
دکتر کشاورز درباره اینکه مصرف شیرخشک رژیمی دغدغه چه تعداد از خانواده‌ها است گفت: اینکه چند درصد از شیر خشک‌های تولیدی را شیر خشک‌های رژیمی تشکیل می‌دهند را آمارش را سازمان آقای تحویل‌زاده دارد، اما اگر حتی یک مصرف کننده هم وجود داشته باشد. این نگرانی برای تهیه و تولید این شیر خشک‌ها وجود خواهد داشت.
۲ سوبسید برای شیرخشک
تحویل‌زاده هم درباره دلایل کمبودها در زمینه عرضه شیرخشک عنوان کرد: داستان کمبود شیرخشک شامل رگولار یا رژیمی به دلیل سیاستی است که دو سال پیش اعمال شد. بر اساس این سیاست ارز ۴۲۰۰ تومانی تبدیل به ارز ۲۸۵۰۰ تومان شد. در نتیجه تولیدکننده باید با ۷برابر قیمت مواد اولیه را خریداری می‌کرد. برای اینکه فشاری هم به خانواده‌ها وارد نشود و برای شیرخشک قیمت بیشتری پرداخت نکنند قرار شد بیمه سلامت ما به التفاوت قیمت ارز ۲۸۵۰۰ تومان را به داروخانه‌ها بپردازد که در پرداختی این حوزه چالش‌های زیادی رقم خورد. آن هم در حالی که بیمه سلامت اصلا قرار نبود وارد عرضه شیرخشک شود. این بیمه به یک باره بدون اینکه بودجه‌ای برای آن در نظر گرفته شود وارد سیکل تامین شیرخشک نوزاد شد و این مساله باعث شد ۳ یا ۴ ماه یا بیشتر پرداخت به داروخانه‌ها به تعویق بیفتد.
به گفته او، یک مساله مهم درباره شیرخشک قیمت پایین آن است و در توضیح بیشتر بیان کرد: آن زمان قیمت شیرخشک را برای مصرف کننده تغییر ندادند و به نوعی سوبسید در نظر گرفتند که خود عامل افزایش مصرف است. منطقی نیست که کالایی قیمت واقعی ۱۰۰ هزار تومانی داشته باشد اما ۲۰ هزار تومان قیمت‌گذاری شود و با افزایش مصرف مواجه نشود. این در حالی است که سوبسید شیرخشک در دو بخش پرداخت می‌شود، اول قیمت مواد اولیه با ارز ۲۸۵۰۰ و دوم همان سوبسید بیمه‌ای. اصرار سیاستگذار برای اینکه در دو نقطه به شیرخشک سوبسید اختصاص داده شود، خیلی عجیب است و اینکه بودجه آن دیده نشده هم عجیب‌تر. بدون شک اگر بودجه آن دیده می‌شد هیچ نقطه‌ای در زنجیره تامین؛ نه تولیدکننده و نه عرضه‌کننده آسیب نمی‌دید.
مصرف شیرخشک در صنایع غیرمرتبط
تحویل‌زاده به این نکته هم اشاره کرد که هر جایی سیاستگذار در قیمت‌گذاری دخالت می‌کند قیمت واقعی نخواهد بود. این در حالی است که شیرخشک در دنیا بین ۲.۵ تا ۴ یورو قیمت‌گذاری می‌شود و این عدد در ایران ۰.۸ تا یک دلار به شکل دستوری است. ما به التفاوت آن هم توسط نهادهای دولتی سوبسید داده می‌شود که قیمت و مصرف غیرواقعی ایجاد می‌کند و البته به میزانی هم باعث قاچاق می‌شود که آماری در این زمینه ندارم و نمی‌توانم اثبات کنم به کجا می‌رود. یک نکته دیگر این که ما حدس می‌زنیم شیرخشک‌ها در صنایع غیرمرتبط هم در حال استفاده هستند. شیرخشک نوزاد با تکنولوژی بالا تولید می‌شود و مواد اولیه آن هم گران است اما از شیرخشک صنعتی تولید داخل قیمت آن ارزان‌تر است. یعنی قیمت مصرف کننده هر قوطی شیرخشک حدود ۱۸۰ هزار تا ۲۰۰ هزار تومان است که ۱۰۰ هزار تومان آن را بیمه سلامت پرداخت می‌کند.
کشاورز هم در تکمیل این موضوع بیان کرد: یارانه شیرخشک حدود ۷۰، ۸۰ هزار تومان است و عرضه آن هم برای نوزادان از طریق داروخانه اتفاق می‌افتد. یکی از بزرگترین مشکلاتی که ما بعد از طرح دارویار و اصلاح یارانه داشتیم، چالش کمبود نقدینگی برای تمام زنجیره تامین بود. طبیعتا تاب‌آوری زنجیره تامین وابسته به این نقدینگی است. تامین نقدینگی در درجه اول عارضه‌بر است. قطعا برای تولیدکننده و عرضه‌کننده این چالش ایجاد شده است. فرض اولیه‌ای این است که ما بتوانیم شیرخشک را با قیمت مطلوب به دست خانواده نوزادان برسانیم و یکی از استراتژی‌های سیاستگذاران تا به امروز پرداخت سوبسید بوده که برای صنعت و توزیع عارضه ایجاد می‌کند.
شیرخشک سوبسیدی قاچاق می‌شود
تحویل‌زاده معتقد است که برای بازگشت به شرایط عادی مصرف شیرخشک باید به تدریج به سیاست‌های قبل از ۱۴۰۲ برگردیم که هم تولیدکننده، هم عرضه‌کننده و هم خانواده‌ها آسیب نبینند. مشکل اینجاست که در حال حاضر چندین سوبسید به شیرخشک تعلق می‌گیرد، شامل ارز ۲۸۵۰۰ تومانی به تولیدکننده، ۷۰ تا ۸۰ هزار تومان به عرضه‌کننده از سوی بیمه سلامت. این در حالی است که سالانه بین ۵ تا ۸ میلیون عدد شیرخشک یارانه‌ای هم با پاکت زرد تولید و برای آنها بودجه صرف می‌شود.
رئیس انجمن تولیدکنندگان شیرخشک تاکید کرد: به نظر من باید به شکل هدفمندتر به خانواده‌های نیازمند شیرخشک با قیمت کمتر عرضه شود و نیازی به این میزان سوبسید در بخش‌های مختلف نداریم. ما برای پودر تولید شیرخشک ارز حمایتی می‌گیریم اما سایر ملزومات تولید را با ارز آزاد تهیه کنیم. این شرایط باعث ثابت ماندن قیمت به شکل دستوری شده که برای تولیدکنندگان آسیب‌زاست. باید سوبسید حذف و یارانه به خانواده‌های نیازمند پرداخت شود که هم منجر به کنترل مصرف است و هم می‌توان به قیمت واقعی هم رسید.
او یکی دیگر از آسیب‌های جدی درباره کالاهای تولید شده با سوبسید را قاچاق عنوان کرد و گفت: به هر کالایی که سوبسید داده شود، به نوعی شاهد این آفت‌ها هستیم. ما آمار بالای مصرف داریم و شناسایی اینکه در کجا نشت دارد، بسیار سخت است. قیمت شیرخشک در ایران چیزی حدود یک چهارم تا یک هشتم نسبت به کشورهای همسایه از جمله عراق، ترکیه یا عربستان است و یه چیزی نزدیکه یک چهارم تا یک هشتم کشورهای همسایه است. کسی که بخواهد از این قیمت‌گذاری ارزان سوء‌استفاده کند، هر میزان کنترل هم باشد، باز هم راه فرار را پیدا می‌کند.
رئیس انجمن تولیدکنندگان شیرخشک درباره این که چرا تمرکز بر تولید داخلی است و محدودیت واردات برای برندهای مورد مطالبه برخی خانواده‌ها رخ داده، توضیح داد: شیرخشک کالایی است که بر اساس درخواست تولید می‌شود. اینگونه نیست که شما اکنون اعلام نیاز کنید و به سرعت محصول در اختیارتان قرار بگیرد. محصولات تولید داخل در کشور کیفیت بالایی دارند و اگر بخواهیم مشابه آن را وارد کنیم، بازه تامین آن حداقل ۶ ماه است. مساله دیگر هم ارزبری تولید شرخشک است که در کشور چیزی حدود ۱. ۸ تا ۲ دلار هزینه دارد و به شکل وارداتی این هزینه ۲ تا ۲. ۵ برابر خواهد شد. علاوه بر این شیرخشک کالایی نیست که بتوان آن را واردات فوریتی کرد چون طی ۲ سال گذشته تجربه‌های تلخی هم از واردات شیرخشک داشیم از جمله عدم نگهداری مناسب یا تاریخ انقضای کم.
تکیه به تولید داخل ارزنده‌تر است
کشاورز در پاسخ به محدودیت تولید شیرخشک در داخل کشور بیان کرد: ما در کشوری زندگی می‌کنیم که تحت سخت‌ترین تحریم‌ها و گرفتاری‌های مختلف قرار دارد. از زمان جنگ تحمیلی ۸ ساله تا کنون فراز و نشیب‌های زیادی را تجربه کردیم و به طور حتم تکیه به تولید داخل ارزنده‌تر است. اما واقعیت این است که نباید مصرف کننده را از تامین بهترین محصول محروم کنیم. اگر تامین ارز برای دولت مقدور باشد شرایط مطلوب دسترسی به بهترین برندها در قفسه‌های داروخانه‌هاست. اما مساله اینجاست که به دلیل ناترازی‌های ارزی، اقلام ضروری در اولویت هستند.
خواب نقدینگی شیرخشک زیاد است
تحویل‌زاده درباره تغییرات سیاست‌های ارزی درباره شامل شیرخشک که باعث کند شدن چرخه اقتصادی زنجیره تامین شده، عنوان کرد: به طور حتم سیاست‌های جدید باعث کمبود شیرخشک در بازار شده است. البته باید این نکته را اشاره کنم که ما از ابتدای امسال تا اواسط تیر چیزی حدود ۲۲. ۵ میلیون قوطی شیرخشک تولید کردیم که یک آمار بی‌سابقه است. حدود ۳، ۴ سال گذشته میزان تولید سالانه ما ۴۵ میلیون عدد بود. این در حالی است که سیاست‌های جدید باعث شده نقدینگی ما برای تامین ارز و تولید محصول برای برگشت یک خواب نزدیک به یک ساله دارد و چالش‌های زیادی برای تولیدکنندگان ایجاد می‌کند، اما با تمام این مشکلات باز هم ظرفیت تولید در داخل کشور آمار صعودی دارد و فراتر از نیاز کشور تولید داریم.
او با تاکید بر این که وزارت بهداشت در اصلاح این سیاست‌ها کمی محتاط عمل می‌کند، افزود: ما انتظار داریم که این مسیر سرعت بیشتری بگیرد که می‌تواند منجر به مصرف منطقی شود.
این فعال حوزه شیرخشک درباره همکاری با سایر سطوح زنجیره تامین از جمله داروخانه‌ها برای دسترسی بهتر به شیرخشک، توضیح داد: با وجود مشکلات جدی که درباره نقدینگی و بازگشت پول داریم اما اجازه ندادیم که خط تولید متوقف شود. از زمان تغییر سیاست‌های ارزی قرار بود به کل زنجیره تامین شیرخشک شامل تولیدکننده، توزیع کننده و داروخانه‌ها ۱۶ هزار میلیارد تومان پرداخت شود و سهم ما به عنوان تولیدکننده ۵ همت بود که هیچ مبلغی را دریافت نکردیم. این مساله باعث آسیب به زنجیره بود.
تامین منابع مالی به موقع نیست
کشاورز هم در توضیح این مطلب گفت: کل یارانه شیرخشک که دولت و سازمان هدفمندی خارج از ارز ۲۸۵۰۰ تومانی پرداخت می‌کند، چیزی حدود ۵۰۰ تا ۷۰۰ میلیارد تومان است و از اسفند ۱۴۰۳ به داروخانه‌ها پرداخت نشده است. اگر تامین این عدد به موقع صورت بگیرد، قطعا خرید و تامین شیرخشک از سوی داروخانه‌ها چالشی نخواهد داشت. این عدد قابل‌توجه نیست اما اگر چرخه آن مختل شود، دسترسی مصرف‌کننده کاهش پیدا می‌کند. این مساله را در تمام صنایعی که از سوبسید یا یارانه استفاده می‌کنند شاهدیم و یک عارضه همه گیر است.
به گفته دبیر انجمن داروسازان تهران کل ارز حمایتی درباره داروخانه‌ها هم حدود ۶ همت است و می‌توان با پرداخت به موقع تاب‌آوری زنجیره را افزایش داد. او تاکید کرد: ما نیازمند واقعی شدن قیمت شیرخشک در کشور هستیم. در گذشته ما هیچ چاره‌ای برای اصلاح سیاست‌های ارزی و حذف ارز ۴۲۰۰ نداشتیم. زمانی که طرح دارویار اجرا شد، برخی پیوست‌ها را داشت از جمله این منابع طرح دیده شود و پایدار باشد، اما تامین نشد. صنعت دارو و غذای کودک استراتژیک است و زمانی که چالشی در حوزه تامین شیرخشک داریم، دغدغه خانواده‌ها نه تنها در کشور ما که در سایر کشورها هم بیشتر خواهد بود.
راهکاری عبور از مشکلات
تحویل‌زاده درباره راهکارهای پیشنهاد رفع مشکلات بازار شیرخشک بیان کرد: نزدیک به ۱۵ برند در کشور تولید می‌شود که مواد اولیه همه آنها از بهترین شرکت‌های تولیدکننده است و کیفیت بالایی دارند. به همین دلیل به خانواده‌ها توصیه می‌شود اگر در مقعطی یکی از برندها به صورت مقطعی کمبود شد نباید نگرانی درباره تغییر برند داشته باشند که البته تاکید روی شیرخشک‌های معمولی یا رگولار است. یکی از نکات مهم این که ما در حال حاضر تمرکز در تامین بازار داخلی داریم، به همین دلیل حوزه صادرات چندان فعال نیست، در این باره هم می‌توان تدابیری در نظر گرفت. مساله سوبسید هدفمند و واقعی شدن قیمت شیرخشک هم به ساماندهی این بازار کمک می‌کند چون یکی از فاکتورهایش مصرف منطقی و جلوگیری از دورریز آنهاست.
کشاورز نگران نبودن خانواده‌ها درباره تغییر برند شیرخشک به یک نکته مهم اشاره کرد و گفت: تغییر برند شیرخشک در نوزادان مساوی است با بروز عارضه بیرون‌روی در آنها. ما این عارضه را به میزان بالا دیده‌ایم و توصیه به تغییر برند نیست. اما در شرایط اضطرار و کمبود چاره‌ای نیست و می‌توانند به شکل تدریجی برند را تغییر دهند. یعنی اگر کودک ۴ اسکوپ شیرخشک از یک برند را مصرف می‌کند برای تغییر در ابتدا سه اسکوپ از برند قبلی و یک اسکوپ از برند جدید مخطوط و داده شود.
او هم درباره راهکارهای حل مشکلات بازار شیرخشک عنوان کرد: با وجود همه مشکلات صنعت پای تولید ایستاد و مقاطع حساس را به خیر و خوشی سپری کردیم. درباره دارو و شیرخشک باید ذخیره استراتژیک داشته باشیم. این مساله باعث می‌شود که مردم با کمبود مواجه نشوند و افزایش خرید نداشته باشند که خود عاملی در تشدید کمبودهاست و جبران آن هم زمانبر است. واقعی شدن قیمت و ارائه سوبسید به شکل هدفمند هم می‌تواند در این باره موثر باشد.
بیشتر بخوانید:
