به گزارش خبرآنلاین، به نقل از یک‌پزشک، سربازی در گوشه‌ای از سنگر، به‌جای کنترل پهپاد از راه دور با فرکانس رادیویی، نخ باریکی از فیبر نوری را دنبال می‌کند که از پشت دستگاهش آرام آرام باز می‌شود و تا کیلومترها آن‌سوتر، در دل آسمان، یک پهپاد را هدایت می‌کند. تصور این «پهپاد فیبر نوری اخلال الکترونیکی» یا (jam-resistant fiber-optic drone) چیزی نیست تا ۵ سال پیش، دور از تخیل بود. اما حالا، در میانه‌ی جنگی که هر روز شکلش را عوض می‌کند، به‌عنوان یکی از کارآمدترین ابزارهای جنگ نوین شناخته می‌شود. جنگی که دیگر فقط بین توپ و تانک نیست، بلکه رقابت بین کابل‌های نازک نور و سیگنال‌های گمراه‌کننده‌ی دشمن هم هست. 

در گذشته‌ی نزدیک، پهپادهای FPV که از طریق امواج رادیویی هدایت می‌شدند، ستون فقرات عملیات هوایی در میدان جنگ اوکراین و روسیه بودند. اما سال ۲۰۲۵ صحنه را به گونه‌ای دیگر بازتعریف کرده است. اکنون هر دو طرف در حال بهره‌گیری از پهپادهایی هستند که به‌جای تکیه بر امواج، با کابل فیبر نوری به اپراتور متصل‌اند؛ سیستمی که اساساً در برابر جنگ الکترونیک مقاوم است.

در این نوع پهپادها، کابل فیبر نوری به طول حدود ۱۰ تا ۲۰ کیلومتر به‌صورت پیوسته از پشت پهپاد باز می‌شود. این کابل، ویدئو و فرمان‌ها را به‌طور مستقیم و بدون نیاز به فرکانس‌های رادیویی منتقل می‌کند. همین موضوع باعث شده تا سامانه‌های اخلالگر الکترونیک (electronic jamming) که تا پیش‌ازاین به‌راحتی پهپادها را از کار می‌انداختند، بی‌اثر شوند. برای نیروهایی که هر لحظه در معرض دیده شدن، هدف قرار گرفتن و قطع ارتباط بودند، این مزیت یعنی یک جهش در بقا.

برای درک بهتر کارکرد این پهپادها، باید آن‌ها را به دوربینی پرنده تشبیه کرد که سیمی بلند و شفاف آن را به اپراتور متصل نگه می‌دارد. پهپادهای فیبر نوری بدون وابستگی به امواج، ویدئو را منتقل می‌کنند و فرمان‌ها را دریافت می‌نمایند. این ویژگی، به‌ویژه در جنگ شهری، نبرد در مناطق جنگلی، یا عملیات در تونل‌ها و پناهگاه‌ها، مزیتی تعیین‌کننده به شمار می‌رود؛ جایی‌که پهپادهای رادیویی اغلب ارتباطشان را از دست می‌دهند.

جالب آن‌که نخستین کاربرد موفق این تکنولوژی در سال ۲۰۲۴ توسط نیروهای روسی در منطقه کورسک گزارش شد، جایی که پهپادهای موسوم به «پرینس وندال» (Prince Vandal) برای هدف‌گیری مسیرهای تدارکاتی اوکراین استفاده شدند. اما اوکراین نیز به‌سرعت واکنش نشان داد. واحدهایی مانند تیپ آزوف (Azov Brigade) و هنگ آشیل (Achilles Regiment) به توسعه و استفاده از این فناوری پرداختند و محصول داخلی «سیلک‌ورم» (Silkworm) اکنون در بسیاری از مأموریت‌ها نقش کلیدی دارد.

محدودیت‌های تکنولوژی / هر مزیتی قیمتی دارد

اما این پهپادهای به‌ظاهر شکست‌ناپذیر، بدون نقطه‌ضعف نیستند. نخستین ایرادشان، سنگینی نسبی آن‌هاست. چون باید قرقره‌ای از کابل را با خود حمل کنند، سرعت و چابکی کمتری نسبت به مدل‌های رادیویی دارند. این موضوع آن‌ها را در برابر آتش دشمن آسیب‌پذیرتر می‌کند.

مشکل دوم، چیزی است که شاید ساده به‌نظر برسد: انعکاس نور خورشید روی کابل. در مناطق باز، نور منعکس‌شده از فیبر می‌تواند مسیر پهپاد را لو دهد و حتی جایگاه اپراتور را به دشمن نشان دهد. در واکنش، هر دو طرف میدان جنگ به استفاده از روش‌هایی مثل «دام‌گذاری با تور» روی آورده‌اند. اکنون، شبکه‌های سیمی بلندی بر فراز جاده‌های خطوط مقدم کشیده شده‌اند تا کابل‌های در حال پرواز را گیر بیندازند.

با تمام مزایا و معایب، پهپادهای فیبر نوری اکنون به ابزاری اساسی در میدان نبرد تبدیل شده‌اند. آن‌ها نقش دیده‌بان را ایفا می‌کنند، مسیرها را بررسی می‌کنند، اهداف حساس را شناسایی و گاهی نابود می‌سازند. اما آیا این مدل باقی خواهد ماند؟ یا تنها گذرگاهی است برای رسیدن به نسل بعدی؟

پاسخ شاید در ترکیب تکنولوژی فیبر نوری با هوش مصنوعی نهفته باشد. ارتش اوکراین اکنون در حال آزمایش پهپادهایی است که در صورت از دست رفتن ارتباط، همچنان به‌واسطه الگوریتم‌های بینایی ماشین (machine vision) به مسیر خود ادامه می‌دهند. این پهپادها حتی بدون فرمان انسانی، می‌توانند اهداف را شناسایی کرده و بر اساس تحلیل تصویر به عملیات ادامه دهند.

شرکت‌هایی مانند «هولس» (Huless) و «آتریون» (Auterion) با شتاب در حال توسعه این فناوری هستند. هدف آن‌ها روشن است: کاهش یا حذف وابستگی به کابل و ساخت پهپادهایی که حتی در محیط‌های شلوغ و پر اختلال هم بتوانند مستقل عمل کنند. با این حال، کارشناسان نظامی می‌گویند تا وقتی کابل فیبر نوری چنین کیفیت ارتباطی را فراهم می‌کند، جایگاهش در میدان جنگ حفظ خواهد شد.

اشاره تاریخی: موشک مال‌یوتکا (۹M۱۴ Malyutka) 

مال‌یوتکا در دهه ۱۹۶۰ توسعه یافت و نخستین بار در جنگ یوم‌کیپور (۱۹۷۳) توسط نیروهای سوری علیه تانک‌های اسرائیلی استفاده شد. این موشک کوچک، به‌جای هدایت رادیویی یا لیزری، با یک سیم نازک که در طول مسیر پرواز به‌تدریج از آن باز می‌شد، به اپراتور متصل بود. اپراتور با کمک یک دسته هدایت، مسیر موشک را اصلاح می‌کرد و این فرمان‌ها از طریق سیم به موشک می‌رسیدند.

می‌توان گفت پهپادهای فیبر نوری در واقع نوعی بازآفرینیِ مدرنِ همان ایدهٔ سلاح‌های هدایت‌سیمی هستند. تکنولوژی تغییر کرده، اما اصل «هدایت پایدار از طریق اتصال فیزیکی» هنوز زنده است.

آیندهٔ نبردهای مدرن شاید نه با طناب‌های نور، بلکه با شبکه‌های عصبی و پهپادهای بی‌نیاز از فرمان رقم بخورد. آیا فناوری به جایی خواهد رسید که دیگر حتی فیبر نوری هم اضافه به‌نظر برسد؟ این پرسش نه‌فقط نظامی، بلکه اجتماعی، اخلاقی و حتی فلسفی است.

۵۸۵۸