خبرآنلاین - محمدحسین لطف‌الهی: سه‌سال و نیم پس از آغاز حمله نظامی تمام عیار روسیه به اوکراین، سومین دور از گفت‌وگوها میان هیئت‌های اعزامی مسکو و کی‌یف که از مه ۲۰۲۵ و با میانجی‌گری ترکیه در استانبول آغاز شد، روز چهارشنبه ۲۳ جولای به پایان رسید. یک مقام ارشد هیئت مذاکره‌کننده روسیه به خبرگزاری تاس گفت که دو کشور در این گفت‌وگوها بر سر تبادل ۱۲۰۰ زندانی توافق کرده‌اند. به گفته این مقام روس، توافق صورت گرفته تنها شامل اسرای نظامی نمی‌شود و غیرنظامیانی که در زندان‌های طرف مقابل حضور دارند هم در لیست تبادل خواهند بود.
در این نشست، مقام‌های ترکیه به عنوان میانجی و کشور میزبان مذاکرات خواستار عمیق‌تر شدن گفت‌وگوها برای دستیابی به یک آتش‌بس پایدار و توافق جامع صلح شدند اما هیئت اعزامی کرملین این موضوع را نپذیرفت.
رستم عمروف، وزیر دفاع و مذاکره‌کننده ارشد اوکراین در گفت‌وگوهای استانبول پس از پایان نشست دو هیئت به خبرنگاران گفت که از نگاه کی‌یف «اولویت شماره یک» برگزاری دیداری میان روسای جمهور روسیه و اوکراین است. او افزود که اوکراین پیشنهاد کرده است که این دیدار در اواخر ماه آگوست با حضور دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده و رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه برگزار شود.
در مقابل، ولادیمیر مدینسکی، مشاور رئیس جمهور و رئیس هیئت مذاکره کننده روسیه در گفت‌وگو با خبرنگاران از «فاصله زیاد میان مواضع طرفین» و «توافق برای ادامه گفت‌وگوها» صحبت کرد: «ما یک بار دیگر به طرف اوکراینی پیشنهاد کردیم که یک آتش‌بس کوتاه ۲۴ تا ۴۸ ساعته برقرار شود تا تیم‌های پزشکی بتوانند وارد مناطق درگیری شده و زخمی‌ها و جنازه‌های سربازان را به عقب بازگردانند.»
خروجی محدود گفت‌وگوها در استانبول، در حالی است که دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا هفته گذشته به روسیه ضرب‌الاجلی ۵۰ روزه داد تا به هر نحو ممکن به توافقی برای پایان دادن به جنگ دست یابد. ترامپ تهدید کرد که در صورت عدم حصول توافق، تعرفه ۱۰۰ درصدی علیه روسیه اعمال می‌شود.
با این حال، روند بدون مذاکرات، تحولات میدانی و اظهارنظرهای مقام‌های روسی نشان می‌دهد مسکو تصمیمی برای پذیرش خواسته واشنگتن ندارد.
چرا مذاکرات پیشرفت نمی‌کند؟
ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه روز ۲۷ ژوئن در یک سخنرانی اظهار کرد که مواضع مسکو و کی‌یف دقیقا در نقطه مقابل هم قرار دارند و مذاکرات را فرصتی برای نزدیک‌تر کردن مواضع دانست.
اگر بخواهیم دریابیم این تفاوت‌ها در مواضع طرفین چیست و چرا مانع از هرگونه پیشرفت مذاکرات شده است، باید از ابتدا روند گفت‌وگوها را مرور کنیم. در اولین دور گفت‌وگوهای مستقیم میان روسیه و اوکراین در سال ۲۰۲۵، مسکو حاکمیت اوکراین و اختیارات رئیس‌جمهور این کشور را مورد تردید قرار داد. در این دور از گفت‌وگوها، رودیون میروشنیک یکی از اعضای هیئت مذاکره‌کننده روسیه با اشاره به عدم برگزاری انتخابات اوکراین در موعد قانونی گفت: «ما قوانین اوکراین را تحلیل کردیم و بر اساس آن، دریافته‌ایم که اختیارات زلنسکی به عنوان رهبر قانونی این کشور منقضی شده است.»
اشاره مذاکره‌کننده روس به پایان دوره ریاست‌جمهوری قانونی زلنسکی در مه ۲۰۲۴ است که پس از آن به دلیل وضعیت اضطراری در این کشور انتخابات برگزار نشد. با این حال، قانون اساسی اوکراین به رئیس‌جمهور اجازه می‌دهد تا زمان پایان وضعیت اضطراری ملی در جایگاه خود باقی بماند و ایفای نقش کند. روس‌ها از این موضوع برای نامشروع نشان دادن دولت اوکراین استفاده می‌کنند. میروشنیک گفت: «این خطر وجود دارد که توافقات حاصل شده و امضا شده، مورد انکار قرار گیرند.»
در نشست استانبول، اوکراین پیشنهاد آتش‌بس و پس از آن ملاقات میان زلنسکی و پوتین را مطرح کرد. روسیه هر دو درخواست را رد کرد و در عوض پیشنهاد تبادل ۱۰۰۰ اسیر جنگی از هر طرف و سپس ارائه کتبی پیشنهادهای آتش‌بس را ارائه داد که مورد موافقت اوکراین قرار گرفت.
در دور دوم مذاکرات استانبول، با ارائه طرح‌های پیشنهادی طرفین برای پایان جنگ، اختلاف‌نظرها بیش از پیش آشکار شد. روسیه در این دو سه متن را به عنوان بسته پیشنهادی از جانب مسکو ارائه کرد؛ متن اول شامل خواسته‌های مسکو نظیر بی‌طرف ماندن اوکراین، نپیوستن به ناتو و اتحادیه اروپا و «نازی‌زدایی» بود. در متن دوم از اوکراین خواسته می‌شد تا بدون هیچ پیش‌شرطی، چهار استان دونتسک، لوهانسک، خرسون و زاپروژیا را تخلیه کرده و به روسیه تحویل دهد. روسیه بخش‌هایی از هر کدام از این استانها را اشغال کرده اما خواستار الحاق کامل این استانها به روسیه شده است. مسکو همچنین از اوکراین خواسته تا الحاق شبه جزیره کریمه به روسیه را به رسمیت بشناسد. متن سوم نیز شامل اقدامات و گام‌های لازم از جمله آتش‌بس و جابجایی نیروها بود تا شرایط برای پایان دادن به جنگ فراهم شود.
هرچند اوکراین از ماه‌ها پیش به طور غیررسمی اعلام کرده بود که حاضر است برخی شروط مهم روسیه از جمله کنار گذاشتن تلاش‌ها برای پیوستن به ناتو را بپذیرد و از تلاش نظامی برای بازپس‌گیری مناطق اشغال شده خودداری کند اما خواسته‌های روسیه به ویژه تخلیه ۴ استان مورد اشاره و شناسایی رسمی الحاق شبه جزیره کریمه به روسیه مواردی است که نه تنها از خطوط قرمز اساسی دولت اوکراین محسوب می‌شود، بلکه پذیرش آن‌ها می‌تواند موجی از مخالفت‌های گسترده در میان مردم اوکراین را در پی داشته باشد.
موضع رسمی اوکراین در این گفت‌وگوها، رد هرگونه صحبت درباره موضوعات مربوط به کنترل مناطق مورد مناقشه تا زمان برقراری آتش‌بس و توقف تبادل آتش در میدان نبرد بوده است.
برگزاری دور سوم گفت‌وگوها نیز که به گفته منابع اوکراینی کمتر از یک ساعت به طول انجامید نتوانست گره از اختلاف‌نظرهای عمیق طرفین باز کند.
تحولات در میدان جنگ
مذاکرات روسیه و اوکراین در شرایطی برگزار می‌شود که در میدان جنگ روس‌ها دست برتر را دارند و در ماه‌های اخیر به بمباران گسترده شهرهای اوکراین و پیشروی در خاک این کشور ادامه داده‌اند.
وزارت دفاع روسیه روز چهارشنبه اعلام کرد که روستای واراچین در استان سومی اوکراین را تصرف کرده است. سومی در شمال شرق اوکراین واقع شده و بر اساس گزارش موسسه مطالعات جنگ مستقر در واشنگتن، روس‌ها در هفته‌های گذشته بر روی پیشروی در این استان متمرکز بوده‌اند. برخی از منابع روس هم از نزدیک‌تر شدن روسیه به شهر سومی مرکز استان سومی خبر داده‌اند که خبر بدی برای نیروهای اوکراینی به شمار می‌رود.
روسیه همچنین در هفته گذشته ده‌ها پهپاد به سوی شهرهای اوکراین شلیک کرده که در یک مورد، حمله پهپادی روسیه به قطع برق بیش از ۲۲۰ هزار نفر از ساکنان استان سومی منجر شده است.
به نظر می‌رسد روسیه، در شرایطی که هدف تحریم‌های همه‌جانبه قرار دارد و تعرفه‌های آمریکا را تهدیدی جدی علیه اقتصاد خود نمی‌داند، حاضر نیست به جنگی که خود را پیروز نهایی آن می‌داند پایان دهد و ترجیح می‌دهد تا زمان دستیابی به اهداف حداکثری – چه از طریق نظامی و چه از طریق میز مذاکره – به جنگ ادامه دهد.
۴۲
