همشهری‌آنلاین - مجید جباری: ایران با چالش جدی توفان‌های گرد و غبار مواجه است؛ پدیده‌ای که منشاء آن ۴۶ میلیون هکتار از کانون‌های تولید گرد و غبار داخلی و ۲۷۰ میلیون هکتار از چشمه‌های غبار خیز فرامرزی در کشورهای عراق، سوریه، ترکمنستان و عربستان است؛ وسعتی معادل ۵.۵ برابر کانون‌های داخلی. اگرچه در سال‌های اخیر مذاکراتی با کشورهای همسایه برای مهار این بحران آغاز شده، اما این رایزنی‌ها تاکنون به نتایج ملموس و موثری نرسیده است.
در همین زمینه «بهزاد رایگانی» دبیر ستاد ملی سیاست‌گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گرد و غبار و «محمدهادی حیدرزاده» کارشناس مشاور محیط زیستی و مدیر کل اسبق اداره کل محیط زیست استان تهران، در برنامه تلویزیون اینترنتی همشهری با عنوان «دیپلماسی برای مهار ریزگرد چه کرد؟» به بررسی راهکارهای همکاری‌های منطقه‌ای برای مهار ریزگردها و پیشبرد دیپلماسی محیط زیستی پرداختند.
کانون‌های بحرانی داخلی و خارجی
دبیر ستاد ملی سیاست‌گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گرد و غبار که به‌صورت تلفنی در برنامه «دیپلماسی برای مهار ریزگرد چه کرد؟» حضور داشت، گفت: «منشا گرد و غبار در استان‌های غربی عمدتا کشورهای همسایه و در مناطق مرکزی، کانون‌های داخلی هستند. بنابراین نمی‌توان مسئله را تنها داخلی دید. ما برنامه جامع مقابله با گرد و غبار را تدوین کرده‌ایم که یکی از راهبردهای کلیدی آن تحکیم دیپلماسی محیط زیست است. اگرچه اقدامات دیپلماتیک در این زمینه صورت گرفته است، اما متاسفانه مستندسازی مناسبی از این فعالیت‌ها وجود ندارد. در حال به روزرسانی نقشه‌های منشا خارجی گرد و غبار هستیم و کارگروه‌ها و جلسات متعددی با حضور کشورهای همسایه و سایر کشورها برای مدیریت و مقابله با گرد و غبار حتی در تهران تشکیل شده است.»
بهزاد رایگانی با اشاره به اقلیم خشک و نیمه‌خشک منطقه خاورمیانه گفت: «مشکلات ساختاری و امنیتی در کشورهای همسایه مانع همکاری موثر برای رسیدن به اقدام عمل جامع و مشترک برای مدیریت گرد و غبار بوده است. با این حال اما با عراق مذاکراتی صورت گرفته، حتی برنامه اقدام مشترک و اجرای پایلوت‌هایی طراحی شده، اما متاسفانه بی‌ثباتی عراق و مستندسازی ضعیف روند همکاری را کند کرده است. درباره سوریه نیز به دلیل شرایط سیاسی فعلی امکان همکاری نداریم. »
او افزود: «مطالعات منشا یابی و برنامه ریزی برای مقابله با طوفان‌های گرد و غبار از سال ۱۳۹۹ آغاز شده است. در سال ۱۴۰۰ اسناد همکاری با کشورهایی چون امارات، عراق، سوریه، ترکمنستان و ارمنستان امضا شد و در سال ۱۴۰۲ نیز تفاهم‌نامه‌ای با وزارت جهاد کشاورزی عراق به امضا رسید. هرچند اقدامات زیادی انجام شده، اما هنوز همکاری‌ها به مرحله اجرا و اثربخشی نرسیده‌اند.»
گرد و غبار ۶ کشور روی شهرهای ایران | کانون‌های داخلی و خارجی غبارخیز کدام شهرهای ایران را درگیر می‌کند؟ + جدول
نسخه جدید برای بحران گرد و غبار | ۱۵ دستگاه با دست پر پای کار آمدند | راهبرد دولت مردم را نجات می دهد؟
رایگانی تصریح کرد: «با توجه به گستردگی مساحت و تنوع کانون‌های تولید ریزگرد، همکاری‌های منطقه‌ای اهمیت فراوان دارد. دیپلماسی محیط زیست باید تحکیم شود و همه کشورها پای کار بیایند. متاسفانه شرایط سیاسی و امنیتی در منطقه، سرعت پیشرفت را کاهش داده است.»
دیپلماسی محیط زیستی ساختار ندارد
مشاور محیط زیستی و مدیر اسبق محیط زیست استان تهران نیز در این برنامه تلویزونی، با تاکید بر گستردگی ایران و ارتباطات زیست‌محیطی آن با کشورهای همسایه گفت: «ایران کشور پهناوری است که با ۱۵ کشور مرز مشترک دارد و از شرایط محیط زیستی آن‌ها تأثیر می‌پذیرد. ایران هجدهمین کشور بزرگ دنیا و نهمین کشور بزرگ آسیاست. بنابراین تاثیرات زیست‌محیطی منطقه‌ای مانند گرد و غبار، اثرات مستقیم و جدی بر شهرهای ما دارد.»
محمدهادی حیدرزاده افزود: «آقای رایگانی اشاره کردند که طرح جامعی تهیه و موضوعات اولویت‌بندی شده که این اقدام بسیار مثبت است؛ اما باید به چند نکته توجه کنیم. ما در منطقه‌ای سخت، خشن و ناپایدار قرار داریم و سرعت تحولات منطقه بسیار بالاست. بنابراین دیپلماسی به ویژه دیپلماسی محیط زیستی، در این شرایط دشوار اما غیرممکن نیست.»
۲ پیشنهاد برای تقویت دیپلماسی
حیدرزاده با تاکید بر اهمیت کمک‌های بین‌المللی و همکاری‌های منطقه‌ای گفت: «کمک از برنامه محیط زیست سازمان ملل (UNEP) باید در دستور کار قرار گیرد. همچنین بحث تشکیل صندوق مشترک مالی با کشورهای منطقه اهمیت ویژه‌ای دارد. این صندوق باید به گونه ای باشد که همه کشورهای عضو کنوانسیون‌ها و معاهدات منطقه‌ای در آن تعهد مالی داشته باشند. این تعهدات مالی می‌تواند به عنوان محرکی برای الزام‌آور شدن اجرای برنامه‌ها عمل کند.»
او در ادامه به نقش وزارت امور خارجه اشاره کرد: «وزارت امور خارجه در دیپلماسی محیط زیستی نقش بسیار مهم و کلیدی دارد، اما متأسفانه ساختار محیط زیست در وزارت خارجه ضعیف است. اکنون تنها یک دفتر محیط زیست و توسعه پایدار در ساختار وزارت امور خارجه وجود دارد که کافی نیست.»
حیدرزاده تأکید کرد: «ما نیازمند ایجاد جایگاه قوی‌تری در ساختار وزارت خارجه هستیم. پیشنهاد من این است که یا یک سفیر محیط زیستی با جایگاه سیاسی تعیین شود یا حداقل یک مشاور ویژه وزیر امور خارجه در امور محیط زیست قرار گیرد که بتواند نقش مؤثری ایفا کند. دیپلماسی محیط زیستی بدون مداخله و تأثیرگذاری جدی وزارت امور خارجه، به نتیجه نمی‌رسد و نیازمند ساختار مشخص و قدرت‌مندی است.»
کلید مهار گرد و غبار
به گزارش همشهری‌آنلاین، بحران گرد و غبار فراتر از مرزهای ایران است و مقابله با آن به همکاری‌های منطقه‌ای و تعهد مالی پایدار نیاز دارد. اگرچه برنامه‌های جامع تدوین و تصویب و مذاکراتی هم در این زمینه انجام شده، اما نبود ساختارهای قوی مربوط به دیپلماسی محیط زیستی در وزارت امور خارجه و همچنین شرایط ناپایدار کشورهای همسایه مانع پیشرفت کار است. تقویت دیپلماسی محیط زیستی با نقش‌آفرینی موثر وزارت امور خارجه و بهره‌گیری از ظرفیت سازمان ملل و صندوق‌های مالی مشترک، مسیر پیشرفت را هموار می‌کند. مهار این پدیده پیچیده که فرصتی برای تحکیم همکاری‌های منطقه‌ای و حفاظت از محیط زیست پیش روی کشورهای منطقه گذاشته است که نباید از دست برود.
برای تماشای برنامه «دیپلماسی برای مهار ریزگرد چه کرد؟» در تلویزیون اینترنتی همشهری اینجا کلیک کنید.
