نیروهای افغان در ایران به‌تدریج جای خود را به‌عنوان بخشی مهم از زنجیره تولید مسکن باز کرده‌اند. از کارهای پایه‌ای نظیر آجرچینی، گچ‌کاری و بتن‌ریزی گرفته تا برخی تخصص‌های فنی، آن‌ها در تمام مراحل ساخت مشارکت فعال داشته‌اند. این مشارکت باعث شده تا بسیاری از پروژه‌ها با هزینه کمتر و سرعت بیشتر اجرا شوند؛ مسئله‌ای که در شرایط رکود مزمن و گرانی مصالح، برای کارفرمایان حیاتی بوده است. از این رو، افغان‌ها در عمل به چرخ محرک پنهان صنعت ساختمان ایران بدل شده‌اند.
با وجود سهم چشمگیر در ساخت مسکن، اتباع افغان همواره با چالش‌های جدی اجتماعی، حقوقی و اداری مواجه بوده‌اند. بسیاری از آنان بدون مجوز رسمی کار، در شرایط سخت و بعضاً غیرانسانی فعالیت کرده‌اند، بدون آن‌که از بیمه، قراردادهای قانونی یا حداقل‌های امنیت شغلی بهره‌مند باشند. این وضعیت باعث شده تا برخی از فعالان اجتماعی و رسانه‌ها، از آنچه «استثمار پنهان نیروی کار مهاجر» می‌نامند، انتقاد کنند. نبود نظارت مؤثر بر وضعیت این کارگران، زمینه‌ساز سوءاستفاده‌های گسترده شده است.
در کنار این مشکلات، نقش اقتصادی این نیروی کار مهاجر نیز موضوعی قابل‌تأمل است. بسیاری از افغان‌ها، درآمد خود را به کشور مبدأ ارسال می‌کنند یا برای معیشت خانواده‌های خود در ایران هزینه می‌کنند، که این خود به نوعی در چرخه اقتصاد منطقه‌ای مؤثر است. از سوی دیگر، مهاجرت شغلی آنان به ایران باعث کاهش فشار بیکاری در افغانستان شده است. بنابراین، حضور نیروی کار افغان نه‌تنها برای اقتصاد ایران بلکه برای ثبات نسبی در بازار کار منطقه نیز اهمیت پیدا کرده است.
با توجه به وضعیت فعلی بازار مسکن و کاهش سرعت ساخت‌وساز به دلیل رکود اقتصادی و کمبود نقدینگی، نقش اتباع افغان به‌نوعی بیش از پیش پررنگ می‌شود. در صورت نبود سیاست‌های دقیق و منسجم برای سامان‌دهی این نیروی کار، احتمال بروز بحران‌های اجتماعی و اقتصادی، به‌ویژه در مناطق شهری، افزایش خواهد یافت. از این رو، انتظار می‌رود سیاست‌گذاران حوزه مسکن و مهاجرت، رویکردی هوشمندانه و واقع‌بینانه در قبال این ظرفیت خاموش اتخاذ کنند؛ ظرفیتی که اگر به درستی مدیریت شود، می‌تواند به موتور محرک مهمی برای احیای بازار مسکن بدل شود.
رییس کانون انبوهسازان تهران گفت: بیش از ۵۰ درصد کارگران ساختمانی در تهران از اتباع افغان بودند و پس از جنگ تحمیلی تصمیم گرفته شد که اتباع افغان از کشورمان خارج شوند و از آنجایی که در صنعت ساختمان برای رشته‌های مانند کارگر ساختمانی، آرماتور بند، سیمان کار، سنگ کار، بنا و کارگر ساده کارگران افغان به کار گرفته می‌شدند، حالا با کمبود کارگر در این رشته‌ها مواجه هستیم.
ایرج رهبر، رییس کانون انبوهسازان تهران درباره خروج کارگران اتباع افغان از کشور و اثرگذاری آن بر صنعت ساختمان اظهار داشت: چندین سال است به اینکه کارگران اتباع افغان را برای کارگر ساختمانی انتخاب کنیم، عادت کرده ایم، حتما در سایر مشاغل هم کارگران افغان به کار گرفته می‌شوند. اما در صنعت ساختمان اتباع افغان بیشتر برای شغل کارگر ساختمانی جذب شده‌اند از این رو خروج کارگران افغان از کشور، مشکلاتی را هم ایجاد کرده است.
وی تاکید کرد: با اخراج کارگران اتباع از کشور، راندمان کار در صنعت ساختمان کاهش پیدا کرده است و برخی از پروژه‌ها دچار وقفه شده‌اند و جبران آن و جایگزینی کارگران ایرانی قطعا زمان بر خواهد بود. حال برای پروژه‌هایی مانند نهضت ملی مسکن که قراردادهای آن از دو سال گذشته با قیمت‌های دو سال گذشته منعقد شده چاره‌ای برای ادامه کار نداریم و همین موضوع جایگزین شدن کارگران ایرانی قیمت تمام شده کار را بالا می‌برد.
رییس کانون انبوهسازان تهران با بیان اینکه بیش از ۵۰ درصد کارگران ساختمانی در تهران از اتباع افغان بودند، ادامه داد: پس از جنگ تحمیلی تصمیم گرفته شد که اتباع افغان از کشورمان خارج شوند و از آنجایی که در صنعت ساختمان برای رشته‌های مانند کارگر ساختمانی، آرماتور بند، سیمان کار، سنگ کار، بنا و کارگر ساده کارگران افغان به کار گرفته می‌شدند و حالا با کمبود کارگر در این رشته‌ها مواجه هستیم، با مشکل مواجه شدیم .
رهبر گفت: البته باید گفته شود که کارگر ایرانی هم برای شغل کارگر ساده ساختمانی تمایلی برای کار نداشت و چراکه دستمزد پایین بود و به جای آن‌ها کارگران ارزان‌تر افغان در این بازار حضور داشتند و البته مساله تامین اجتماعی مطرح بود و از آنجایی که کارگر افغان مدارک هویتی نداشتند در لیست بیمه تامین اجتماعی قرار نمی‌گرفتند. بنابراین عادت به این شده بود در بخش ساختمان از کارگران افغان استفاده شود و اساسا کارگران ایرانی از رده خارج شده بودند.
وی با تاکید بر اینکه نرخ دستمزد کارگر ساختمانی ایرانی دو برابر دستمزد کارگر افغان است، افزود: دستمزد کارگران افغان از کارگران ایرانی کمتر است و البته هزینه بیمه تامین اجتماعی هم نداشتند از این رو کارفرما رغبت به کارگیری کارگر افغان را داشت. حالا هم زمان می‌برد تا کارگر ایرانی جایگزین کارگر افغان شود.
رییس کانون انبوهسازان تهران ادامه داد: هر چند که دستمزد کارگر ایرانی بالاتر است اما در شرایط کمبود کارگر، کارفرما مجبور می‌شود که از کارگرساده ایرانی استفاده کند و به تدریج برای کارگران ایرانی هم کار در بخش ساختمان اقتصادی خواهد شد.
