در دنیای پیچیده و پیوسته در حال تکامل ارزهای دیجیتال، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، عدم ارتباط بین شبکه‌های مختلف بلاک چین است. تصور کنید بخواهید پولی را از حساب بانکی در یک کشور به حساب بانکی در کشور دیگر انتقال دهید، اما نتوانید این کار را انجام دهید زیرا بانک‌ها زبان مشترکی ندارند. دقیقاً همین مشکل در دنیای بلاک چین وجود داشت تا زمانی که پروژه‌هایی مثل لیر زیرو (LayerZero) وارد عمل شد.
لیر زیرو تنها یک ارز دیجیتال ساده نیست، بلکه انقلابی در زمینه ارتباطات بین‌زنجیره‌ای محسوب می‌شود. این پروتکل نوآورانه توانسته است بیش از ۱۲۵ شبکه بلاک چین مختلف را به یکدیگر متصل کند و با ارزش گذاری ۳ میلیارد دلاری و انتقال بیش از ۵۰ میلیارد دلار ارزش در بین زنجیره‌ها، خود را به‌عنوان زیرساخت حیاتی آینده چندزنجیره‌ای اثبات کرده است. در ادامه بررسی می‌کنیم که لیرزیرو چیست و چگونه این کار را انجام داده است.
لیر زیرو (LayerZero) یک پروتکل قابلیت همکاری اُمنی‌چین است که امکان ارتباط مستقیم و یکپارچه بین بیش از ۱۲۵ شبکه بلاک چین مختلف را فراهم می‌کند. این پروتکل انقلابی نه یک بلاک چین مستقل و نه یک پل سنتی است، بلکه لایه پیام‌رسانی بنیادین است که به شبکه‌های مختلف بلاک چین اجازه می‌دهد مستقیماً با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.
این پروتکل بر سه اصل بنیادین استوار است:
لیر زیرو را در واقع می‌توان پروتکل اینترنت بلاک چین‌ها نامید. درست همان‌طور که پروتکل اینترنت امکان ارتباط سیستم‌های مختلف کامپیوتری را فراهم می‌کند، لیر زیرو بلاک چین‌های مختلف را قادر می‌سازد تا مانند یک شبکه یکپارچه تعامل کنند. این تفاوت کلیدی آن را از سایر ارزهای دیجیتال که عمدتاً به‌عنوان دارایی‌های دیجیتال عمل می‌کنند متمایز می‌کند.
البته در صورتی که با کلیت کار پل‌های بلاک چینی آشنایی ندارید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله پل بلاک چینی چیست را مطالعه کنید.
سه مورد از اصلی‌ترین تفاوت‌هایی که لیر زیرو با سایر ارزهای دیجیتال دارد را می‌توان این موارد دانست:
بیایید با یک مثال ساده شروع کنیم. تصور کنید می‌خواهید نامه‌ای از تهران به نیویورک ارسال کنید. شما نامه را به اداره پست می‌دهید، آن‌ها آن را بررسی می‌کنند، مهر تأیید می‌زنند، و سپس از طریق خطوط هوایی به مقصد می‌رسانند. دقیقاً همین کار را لیر زیرو برای انتقال اطلاعات و توکن‌ها بین بلاک چین‌های مختلف انجام می‌دهد.
لیر زیرو مانند یک شرکت پستی پیشرفته عمل می‌کند که به بیش از ۱۲۵ کشور مختلف (که اینجا بلاک چین‌ها هستند) خدمات ارائه می‌دهد. هر کشور زبان و قوانین متفاوتی دارد، اما لیر زیرو زبان مشترکی ایجاد کرده که همه می‌توانند آن را بفهمند.
سیستم فعلی لیر زیرو که با آن کار می‌کنیم، در حقیقت نسخه دوم معماری آن است. این نسخه، معماری سه‌لایه‌ای دارد که برای حداکثر امنیت و انعطاف طراحی شده. سه بخش اصلی این معماری عبارت‌اند از:
در ادامه هریک از سه بخش را به‌صورت جداگانه بررسی می‌کنیم.
در هر بلاک چین، لیر زیرو یک اداره پست دارد که به آن نقطه پایانی می‌گویند. این اداره پست وظیفه‌های زیر را دارد:
قبل از اینکه پیام شما به مقصد برسد، چندین بازرس مستقل آن را بررسی می‌کنند. این بازرسان مانند کارمندان گمرک عمل می‌کنند که مطمئن می‌شوند:
لیر زیرو بیش از ۱۵ بازرس مختلف دارد، از جمله شرکت‌های بزرگی مثل گوگل کلود (Google Cloud) و چین لینک (Chainlink). هر برنامه می‌تواند انتخاب کند چه تعداد و کدام بازرسان پیام‌هایش را بررسی کنند.
بعد از اینکه بازرسان پیام را تأیید کردند، پیک‌هایی آن را به مقصد می‌رسانند. این پیک‌ها وظایف زیر را دارند:
بیایید ببینیم وقتی می‌خواهید ۱۰۰ دلار توکن از اتریوم به بی‌ان‌بی چین منتقل کنید چه اتفاقی می‌افتد:
مرحله ۱ – شما درخواست ارسال می‌کنید: شما به برنامه کیف پول خود می‌گویید: «۱۰۰ دلار توکنم را از اتریوم به بی‌ان‌بی چین بفرست.» کیف پول این درخواست را به اداره پست لیر زیرو روی اتریوم می‌دهد.
مرحله ۲ – بسته‌بندی پیام: اداره پست اتریوم ۱۰۰ دلار توکن شما را قفل می‌کند (یعنی نمی‌تواند جای دیگری استفاده شود) و پیامی می‌سازد که می‌گوید: «کاربر فلان می‌خواهد ۱۰۰ دلار از اتریوم به بی‌ان‌بی چین بفرستد.»
مرحله ۳ – بررسی امنیتی: حالا بازرسان کار خود را شروع می‌کنند. فرض کنید سه بازرس انتخاب شده‌اند:
مرحله ۴ – تحویل: وقتی هر سه بازرس گفتند همه چیز درست است، پیک آن را برمی‌دارد و به بی‌ان‌بی چین می‌برد. پیک به اداره پست بی‌ان‌بی چین می‌گوید: «این پیام تأیید شده است، لطفاً ۱۰۰ دلار توکن به کاربر فلان بدهید.»
مرحله ۵ – دریافت: اداره پست بی‌ان‌بی چین پیام را باز می‌کند، می‌بیند که همه چیز درست است، و ۱۰۰ دلار توکن تازه در کیف پول شما روی بی‌ان‌بی چین ظاهر می‌شود.
لیر زیرو در ونکوور کانادا توسط سه همخوابگاهی دانشجویی که بیش از یک دهه با هم کار کرده بودند تأسیس شد. ایده از مشکلی عملی ظاهر شد: هنگام ساخت بازی گلادیاتور، بنیان‌گذاران نیاز داشتند توکن‌های غیرقابل معامله را به اتریوم منتقل کنند تا نقدینگی بازار بهتری داشته باشند. راه‌حل‌های موجود گران، کند و ناامن بودند.
سه بنیان‌گذار لیر زیرو عبارتند از:
بازیکن حرفه‌ای پوکر سابق که بیش از ۵۰۰ هزار دلار در مسابقات جهانی پوکر برنده شده و تحقیقات پیشگامانه هوش مصنوعی در الگوریتم‌های بازی پوکر با متا (فیس‌بوک سابق) منتشر کرده است. او قبلاً بنیان‌گذار اوپن‌توکن بود؛ پلتفرم هوش مصنوعی که به تیم‌های بیسبال فروخته شد.
فارغ‌التحصیل علوم کامپیوتر از دانشگاه نیوهمپشایر با تجربه گسترده در تحقیقات قابلیت همکاری. او قبلاً مؤسس مشترک چندین شرکت موفق بوده است.
توسعه‌دهنده متخصص سالیدیتی و خبره حسابرسی قراردادهای هوشمند، همچنین فارغ‌التحصیل علوم کامپیوتر دانشگاه نیوهمپشایر با تجربه عمیق توسعه بلاک چین.
مهم‌ترین نقاط عطف تاریخ لیر زیرو را در نقشه زیر مشاهده می‌کنید:
۲۰۲۱: توسعه پروتکل آغاز شد و ۶ میلیون دلار از طریق جذب سرمایه سری A از مولتی‌کوین کپیتال (Multicoin Capital) و بایننس لبز (Binance Labs) جمع‌آوری شد.
مارس ۲۰۲۲: نسخه اول لیر زیرو همراه با استارگیت (Stargate) که اولین برنامه غیرمتمرکز آن بود راه‌اندازی شد که ۳.۴ میلیارد دلار در ۱۰ روز اول تأمین کرد.
آپریل ۲۰۲۳: جذب سرمایه سری B با ارزش‌گذاری ۳ میلیارد دلار انجام شد و ۳۳ سرمایه‌گذار شامل سرکل ونچرز (Circle Ventures) و سامسونگ نکست (Samsung Next) در آن شرکت کردند.
ژانویه ۲۰۲۴: نسخه دوم لیر با بهبودهای معماری عمده راه‌اندازی شد.
ژوئن ۲۰۲۴: توکن ZRO راه‌اندازی شد و ایردراپ رایگان به ۱.۲۸ میلیون کیف پول واجد شرایط اتفاق افتاد.
۲۰۲۵: گسترش پروتکل با ادغام‌های عمده با پروژه‌هایی مثل بلاک چین تون (TON) ادامه پیدا کرد.
کاربردهای پروتکل لیر زیرو محدود به سطح تئوری نیست و این پروتکل در حال حاضر کاربردهای واقعی زیادی در پروژه‌های نام‌آشنا دارد. در ادامه نگاهی به برخی از این کاربردها در دنیای واقعی خواهیم داشت.
یکی از کاربردهای اصلی لیر زیرو، در اکوسیستم استیبل کوین‌هاست. جالب است بدانید ۶۱.۲٪ (۱۵۰ میلیارد دلار) از استیبل کوین‌های منتشر شده تا می ۲۰۲۵ توسط لیر زیرو پشتیبانی می‌شوند که شامل USDe Ethena با عرضه ۵.۳ میلیارد دلار در بیش از ۱۰ بلاک چین است.
پیش از این به استارگیت به‌عنوان اولین برنامه غیرمتمرکز لیر زیرو اشاره کردیم. این برنامه، برنامه اصلی لیر زیرو با ۳۹۰ میلیون دلار دارایی تأمین شده و بالاترین حجم پل است. در کنار آن، رادیانت کپیتال (Radiant Capital) هم یک بازار پولی اُمنی‌چین موفق است که سپرده‌گذاری و وام‌دهی بین‌زنجیره‌ای را امکان‌پذیر می‌سازد.
بازی‌های موفق و شناخته‌شده زیادی امروز از لیرزیرو به‌عنوان زیرساخت خود استفاده می‌کنند. در بین آن‌ها، می‌توان به بازی «قهرمانان ماویا» (Heroes of Mavia) اشاره کرد؛ یک بازی موفق وب۳ که لیر زیرو را برای قابلیت همکاری انتخاب کرده.
بازی شرپنل (Sharpnel) یکی دیگر از مواردی است که تمام دارایی‌های آن از طریق لیر زیرو قابل انتقال است. و در نهایت بازی Pudgy Penguins که مجموعه توکن‌های NFT آن از استاندارد توکن اُمنی‌چین لیر زیرو برای حرکت بین‌زنجیره‌ای استفاده می‌کند.
امکان خرید یک ارز دیگر از صرافی داخلی و تبدیل آن به لیر زیرو در صرافی خارجی وجود دارد، اما استفاده از صرافی‌های خارجی به‌دلیل تحریم‌هایی که روزبه‌روز سخت‌گیرانه‌تر می‌شوند، برای ایرانی‌ها بسیار دشوار و پرمخاطره است. بنابراین، بهترین روش همان خرید از صرافی‌های داخلی معتبر است.
برای خرید لیر زیرو کافی است عبارت خرید لیر زیرو یا خرید توکن ZRO را در گوگل جست‌وجو کنید. با این کار با لیستی از صرافی‌هایی مواجه می‌شوید که از این ارز پشتیبانی می‌کنند. معمولاً گزینه‌های صفحه اول گوگل همگی معتبر هستند؛ اما برای اطمینان بیشتر، ما به شما استفاده مستقیم از قابلیت خرید لیر زیرو وبسایت ارزدیجیتال را پیشنهاد می‌کنیم.
استفاده از این قابلیت بسیار راحت است و پیچیدگی فنی خاصی ندارد. همچنین احراز هویت در آن به‌صورت آنی بوده و نیاز نیست چند ساعت تا چند روز برای خرید ارز منتظر بمانید. با یک ثبت نام اولیه، به صفحه خرید هدایت خواهید شد و می‌توانید پرداخت خود را انجام دهید و ارز موردنظر را در کیف پول خود دریافت کنید.
برخی از بهترین کیف پول‌های ارز ZRO این موارد هستند:
مزایای پروتکل لیرزیرو به سه دسته مزایای فنی، مزایای تجربه کاربری و مزایای اکوسیستم تقسیم می‌شوند. در ادامه هریک از این دسته‌بندی‌ها را به‌صورت جداگانه بررسی خواهیم کرد.
در کنار همه مزایا، لیرزیرو معایب و چالش‌هایی هم دارد که باید به آن‌ها توجه کنیم. این معایب هم به سه دسته نگرانی‌های امنیت و متمرکزسازی، محدودیت‌های فنی و موانع پذیرش تقسیم می‌شوند. در ادامه نگاهی دقیق‌تر به این نگرانی‌ها خواهیم داشت.
لیرزیرو به‌جای اتصال جفت‌های مشخص بلاک چین‌ها، شبکه‌ای کاملاً متصل ایجاد می‌کند که در آن تمام زنجیره‌های پشتیبانی شده می‌توانند مستقیماً ارتباط برقرار کنند. همچنین امنیت ماژولار ارائه می‌دهد که برنامه‌ها می‌توانند پارامترهای امنیتی خود را انتخاب کنند، برخلاف پل‌های سنتی که امنیت ثابت دارند.
بله، لیر زیرو سابقه امنیتی قوی با عدم وجود نفوذهای عمده دارد. پروتکل برنامه، جایزه باگ ۱۵ میلیون دلاری (بزرگ‌ترین در فضای بین‌زنجیره‌ای) و برنامه‌های حسابرسی گسترده را حفظ می‌کند.
حاکمیت، پرداخت کارمزد تراکنش، پاداش‌های استیکینگ و مزایای آینده، چند مورد از مهم‌ترین کاربردهای توکن ZRO در این اکوسیستم هستند.
لیرزیرو در حال حاضر از بیش از ۱۲۵ بلاک چین پشتیبانی می‌کند که شامل لایه اول‌های اصلی (مثل اتریوم، سولانا، آپتوس)، لایه دوم‌ها (مثل آربیتروم، اپتیمیزم، بیس، پالیگان)، شبکه TON، فلو و بسیاری موارد دیگر می‌شود.
بله، لیرزیرو پذیرش سازمانی قوی‌ای دارد. همین که جی‌پی مورگان از لیر زیرو برای دارایی‌های دیجیتال اُنیکس (Onyx) استفاده می‌کند، نشان‌دهنده تطبیق سازمانی خوب این پروتکل است.
لیر زیرو خود را به‌عنوان پیشرو در حوزه قابلیت همکاری اُمنی‌چین تثبیت کرده و چالش حیاتی تکه‌تکه شدن بلاک چین که پیش از آن وجود داشت را از طریق معماری فنی نوآورانه خود حل کرده است. با ۳۱۸ میلیون دلار تأمین مالی، ارزش‌گذاری ۳ میلیارد دلاری و بیش از ۵۰ میلیارد دلار انتقال بین‌زنجیره‌ای، LayerZero هم اعتبار بازار را دارد و هم دستاورد فنی خوبی را نشان می‌دهد.
با این حال، این پروتکل هنوز با چالش‌هایی همراه است که در این مقاله به چند مورد از آن‌ها اشاره کردیم. موفقیت و آینده پروتکل لیرزیرو به نوآوری مداوم، رشد اکوسیستم و غلبه بر این چالش‌ها بستگی دارد.
