ژاپن، سومین اقتصاد بزرگ جهان و خاستگاه برندهایی مانند تویوتا و هوندا، بارها شکنندگی زنجیره تأمین خود را تجربه کرده است. زلزله و سونامی توهوکو در سال ۲۰۱۱ تولید تویوتا را در یک ماه ۴۰ درصد کاهش داد. در دوران کووید-۱۹ نیز کمبود تراشه‌های نیمه‌هادی خطوط تولید تویوتا، نیسان و مزدا را موقتاً متوقف کرد. این در حالی بود که ژاپن از دسترسی آزاد به بازارهای جهانی برخوردار بود.
در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱، کمبود تراشه‌های الکترونیکی صنعت خودرو در آمریکا و اروپا را به زانو درآورد. جنرال موتورز، فورد و فولکس‌واگن مجبور شدند هزاران خودرو نیمه‌تمام را انبار کنند، چرا که نبود یک قطعه کوچک تولید را متوقف کرد. انجمن خودروسازان اروپا گزارش داد که تولید جهانی خودرو در ۲۰۲۱ حدود ۱۰ میلیون دستگاه کمتر از پیش‌بینی‌ها بود.
در ایران، خودروسازان با موانع بی‌سابقه‌ای روبه‌رو بوده‌اند:
تحریم‌های مالی و بانکی: که دسترسی به تأمین‌کنندگان خارجی را دشوار کرده است.
محدودیت‌های وارداتی: به‌ویژه در قطعات الکترونیکی حساس.
نوسانات ارزی: که هزینه‌های تولید را افزایش داده است.
بحران انرژی داخلی: مانند قطعی برق و گاز در فصول اوج مصرف.
با این حال، ایران‌خودرو نه‌تنها تولید را حفظ کرد، بلکه در سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳ رشد ۲۰ درصدی را ثبت کرد. این دستاورد در مقایسه با توقف تولید در اقتصادهای پیشرفته، یک موفقیت چشمگیر است.
ژاپن و آمریکا: یک بحران طبیعی یا کمبود تراشه، غول‌های خودروسازی را متوقف کرد، اما ایران‌خودرو در برابر تحریم‌های چندجانبه مقاومت کرد.
بومی‌سازی قطعات: خودروسازان ایرانی با بومی‌سازی قطعات حساس، وابستگی به خارج را کاهش دادند، هرچند کیفیت هنوز نیاز به بهبود دارد.
نقش اجتماعی: صنعت خودرو با حفظ ۴۰۰ هزار شغل مستقیم، ضربه‌گیر اجتماعی در برابر فشارهای اقتصادی بوده است.
سیگنال سرمایه‌گذاری: افزایش تولید نشان‌دهنده ظرفیت‌های پنهان اقتصاد ایران است که با سیاست‌گذاری درست می‌تواند شکوفا شود.
با وجود این موفقیت، انتقادهایی مانند کیفیت پایین، قیمت‌گذاری دستوری، انحصار بازار و زیان انباشته همچنان پابرجاست. اما افزایش تولید در این شرایط، یک دستاورد غیرقابل‌انکار است که باید مبنای سیاست‌گذاری‌های آینده قرار گیرد.
پس از خصوصی‌سازی ایران‌خودرو، اصرار وزارت صمت بر قیمت‌گذاری دستوری و شرط‌گذاری برای حمایت، مانعی جدی پیش روی این شرکت بوده است. در مقابل، سایپا که همچنان تحت مدیریت دولتی است، با کاهش تولید و زیان مواجه شده است. اما ایران‌خودرو با مدیریت بخش خصوصی، در ۱۵ روز نخست فروردین ۱۴۰۴ رشد ۱۶ درصدی تولید را تجربه کرد. این نشان می‌دهد وزارت صمت باید به جای مانع‌تراشی، حامی صنعت خودرو باشد.
|
کشور/منطقه |
نوع شوک |
کاهش/تغییر تولید |
دسترسی به بازار جهانی |
نتیجه |
|---|---|---|---|---|
|
ژاپن (۲۰۱۱) |
زلزله و سونامی |
-۴۰٪ در یک ماه |
آزاد |
افت شدید تولید تویوتا |
|
ژاپن (۲۰۲۰–۲۱) |
کمبود تراشه در کرونا |
-۱۵٪ در یک سال |
آزاد |
تعطیلی موقت خطوط تولید |
|
آمریکا/اروپا (۲۰۲۰–۲۱) |
کمبود تراشه در کرونا |
-۲۰٪ در یک سال |
آزاد |
کاهش میلیون‌ها دستگاه |
|
ایران (۲۰۱۸–۲۰۲۳) |
تحریم مالی و ارزی |
+۲۰٪ در ۲۰۲۱–۲۰۲۳ |
بسیار محدود |
افزایش تولید با بومی‌سازی |
تجربه جهانی نشان می‌دهد که حتی اقتصادهای پیشرفته در برابر کوچک‌ترین اختلال در زنجیره تأمین آسیب‌پذیرند. اما ایران‌خودرو با وجود تحریم‌های بی‌سابقه، نه‌تنها متوقف نشد، بلکه تولید خود را افزایش داد. این دستاورد، نشانه‌ای از ظرفیت‌های عظیم صنعت خودروی ایران است که با رفع موانع سیاست‌گذاری و باز شدن فضای رقابتی، می‌تواند به جایگاه بهتری در عرصه جهانی دست یابد.
