حداکثر ارزش قابل استخراج (MEV)، فرصت کسب سود از طریق دستکاری تراکنش‌ها در بلاک چین است. کاربران دیفای (DeFi) باید با مفهوم MEV آشنا باشند، زیرا این پدیده تاثیر مستقیمی بر قیمت نهایی معاملات، کارمزد تراکنش‌ها و تجربه کاربری دارد. در این مقاله بررسی می‌کنیم که حداکثر ارزش قابل استخراج چیست؟ همچنین اثرات مثبت و منفی و مهمتر از همه راهکارهای محافظت از خود در برابر جنبه‌های تاریک MEV را بررسی می‌کنیم.
حداکثر ارزش قابل استخراج (Maximal Extractable Value) یا به اختصار MEV به حداکثر سود بالقوه‌ای گفته می‌شود که یک تولیدکننده بلاک می‌تواند از طریق توانایی خود در انتخاب و ترتیب‌دهی تراکنش‌ها در یک بلاک جدید به دست آورد. تولید کننده بلاک می‌تواند ماینر در سیستم اثبات کار یا اعتبارسنج در سیستم اثبات سهام باشد.
در ابتدا از عبارت ارزش قابل استخراج ماینر (Miner Extractable Value) استفاده می‌شد. اما پس از به‌روزرسانی مرج (The Merge) اتریوم و انتقال به مدل اثبات سهام (Proof-of-Stake)، اعتبارسنج‌ها جایگزین ماینرها شدند.
از آنجا که بازیگران دیگری مانند جستجوگرها (Searchers) نیز در این فرآیند نقش دارند، اصطلاح جامع‌تر حداکثر ارزش قابل استخراج (Maximal Extractable Value) جایگزین عبارت قبلی شد. به این ترتیب این ارزش توسط هر کسی که بتواند بر ترتیب تراکنش‌ها تاثیر بگذارد، قابل استخراج است.
هر تراکنشی که شما در بلاک چینی مانند اتریوم ارسال می‌کنید، ابتدا وارد یک فضای انتظار عمومی به نام ممپول (Mempool) می‌شود. تولیدکنندگان بلاک (اعتبارسنج‌ها) تراکنش‌ها را از این فضا انتخاب کرده و آنها را در بلاک بعدی قرار می‌دهند.
نکته کلیدی اینجاست: هیچ قانونی وجود ندارد که بگوید تراکنش‌ها باید بر اساس زمان ورود یا میزان کارمزد (Gas Fee) مرتب شوند.
اعتبارسنج‌ها این قدرت را دارند که تراکنش‌ها را به هر ترتیبی که سودشان را به حداکثر برساند، مرتب کنند. آنها می‌توانند تراکنش‌های خود را وارد کنند، تراکنش‌های دیگران را حذف کنند یا ترتیب آنها را برای اجرای استراتژی‌های سودآور تغییر دهند. این کنترل بر ترتیب تراکنش‌ها، پایه و اساس مکانیزم حداکثر ارزش قابل استخراج است.
ایده دستکاری ترتیب تراکنش‌ها جدید نیست. در سال ۲۰۱۴، کاربری به نام Pmcgoohan در یک پست در ردیت اتریوم، این نگرانی را مطرح کرد که ماینرها می‌توانند با سوء استفاده از جایگاه خود، از معاملات کاربران سود ببرند. در آن زمان، این هشدار چندان جدی گرفته نشد زیرا اکوسیستم دیفای هنوز در مراحل ابتدایی خود بود.
این مفهوم تا سال ۲۰۱۹ چندان مورد توجه قرار نگرفت تا اینکه گروهی از محققان به رهبری فیل دایان (Phil Daian) مقاله‌ای تاریخ‌ساز با عنوان Flash Boys ۲.۰ منتشر کردند. این مقاله با الهام از کتابی درباره معاملات پرسرعت در وال استریت، برای اولین بار به طور رسمی پدیده ارزش قابل استخراج ماینر را تعریف و تحلیل کرد. آ
آنها در این مقاله نشان دادند که رقابت برای استخراج MEV می‌تواند به جنگ‌های کارمزد اولویت‌بندی (Priority Gas Auctions) و بی‌ثباتی در شبکه منجر شود. این مقاله، زنگ خطری بود که توجه کل جامعه توسعه‌دهندگان را به این معضل جلب کرد.
حداکثر ارزش قابل استخراج روش‌های مختلفی استخراج می‌شود که هر کدام تأثیر متفاوتی بر کاربران دارند. در ادامه به مهم‌ترین آنها می‌پردازیم.
فرانت رانینگ (Front Running) زمانی رخ می‌دهد که یک ربات جستجوگر (Searcher Bot) یک تراکنش سودآور را در ممپول شناسایی می‌کند و بلافاصله تراکنش خود را با کارمزد بالاتر ارسال می‌کند تا زودتر از تراکنش اصلی پردازش شود.
ربات، ممپول را برای یافتن معاملات بزرگ در یک صرافی غیرمتمرکز بررسی می‌کند. به محض شناسایی، همان معامله را با کارمزد کمی بالاتر کپی کرده و ارسال می‌کند. حملات فرانت رانینگ باعث می‌شود تراکنش ربات زودتر از تراکنش کاربر اجرا شود و سود احتمالی ناشی از تغییر قیمت به جیب ربات برود.
به عنوان مثال کاربری قصد دارد مقدار زیادی توکن LINK را در یونی‌سواپ بخرد. یک ربات فرانت رانر این تراکنش را در ممپول می‌بیند. ربات بلافاصله یک تراکنش خرید LINK با گس بالاتر ارسال می‌کند تا قبل از کاربر خرید را انجام دهد. سپس، پس از اجرای خرید بزرگ کاربر که قیمت را بالا می‌برد، ربات توکن‌های خود را با سود می‌فروشد.
آربیتراژ صرافی غیرمتمرکز (DEX Arbitrage) از ساده‌ترین و مثبت‌ترین روش حداکثر ارزش قابل استخراج است. در واقع آربیتراژ به زبان ساده زمانی اتفاق می‌افتد که یک دارایی در دو صرافی غیرمتمرکز مختلف، قیمت‌های متفاوتی داشته باشد.
یک ربات آربیتراژ این اختلاف قیمت را در صرافی‌های غیرمتمرکز شناسایی می‌کند. سپس در یک تراکنش اتمی (معامله‌ای که یا به طور کامل انجام می‌شود یا اصلا انجام نمی‌شود)، دارایی را از صرافی ارزان‌تر خریده و بلافاصله در صرافی گران‌تر می‌فروشد و از این اختلاف قیمت سود کسب می‌کند. این نوع حداکثر ارزش قابل استخراج به هماهنگی قیمت‌ها در سراسر حوزه دیفای کمک کرده و کارایی بازار را افزایش می‌دهد.
حمله ساندویچی (Sandwich Attack) ترکیبی از فرانت رانینگ و بک رانینگ (Back Running) است و یکی از مضرترین انواع MEV برای کاربران عادی محسوب می‌شود. در این روش، یک ربات جستجوگر، تراکنش خرید بزرگی را در ممپول شناسایی می‌کند (مثلاً خرید ETH به ارزش ۱ میلیون دلار).
سپسپ ربات با یک تراکنش فرانت رانینگ (با گس بالاتر)، همان توکن را درست قبل از تراکنش قربانی می‌خرد. این کار قیمت توکن را کمی افزایش می‌دهد. تراکنش قربانی با قیمت بالاتر اجرا می‌شود و خود باعث افزایش بیشتر قیمت می‌شود.
ربات بلافاصله با یک تراکنش بک رانینگ، توکن‌هایی که در مرحله اول خریده بود را با قیمت جدید و بالاتر می‌فروشد و سود می‌کند. کاربر به دلیل لغزش قیمت (Slippage) تحمیلی توسط ربات، توکن‌های کمتری دریافت می‌کند. عملا سود ربات از جیب کاربر پرداخت می‌شود.
بک رانینگ (Back Running) به تنهایی نیز یک استراتژی است. در این روش، یک ربات منتظر می‌ماند تا یک تراکنش خاص اجرا شود و بلافاصله پس از آن، تراکنش خود را برای بهره‌برداری از وضعیت جدید شبکه ارسال می‌کند. این استراتژی برخلاف فرانت رانینگ، نمی‌خواهد از بقیه جلوتر باشد، بلکه می‌خواهد اولین نفری باشد که به یک تراکنش واکنش نشان می‌دهد.
در پروتکل‌های وام‌دهی مانند آوه (Aave)، زمانی که یک وام به مرز لیکویید شدن می‌رسد، ربات‌های بک رانر برای اجرای فرآیند لیکوییدیشن و دریافت پاداش آن با یکدیگر رقابت می‌کنند.
جستجوگرها (Searchers) افراد یا تیم‌های متخصصی هستند که الگوریتم‌ها و ربات‌های پیچیده‌ای را برای شناسایی و بهره‌برداری از فرصت‌های MEV در ممپول اجرا می‌کنند. آنها بازیگران اصلی این اکوسیستم هستند و برای کسب درآمد با یکدیگر و با اعتبارسنج‌ها رقابت می‌کنند.
ربات‌های آنها به طور مداوم ممپول را اسکن می‌کنند تا الگوهای تراکنشی سودآور (مانند فرصت‌های آربیتراژ یا معاملات بزرگ قابل ساندویچ شدن) را پیدا کنند. پس از شناسایی فرصت، ربات به طور خودکار یک یا چند تراکنش را برای استخراج آن ارزش ایجاد و ارسال می‌کند.
رقابت بین جستجوگرها بسیار شدید است. آنها از تکنیک‌های پیشرفته‌ای مانند نوشتن قراردادهای هوشمند با کمترین هزینه گس ممکن یا به اصطلاح Gas Golfing و آدرس‌های سفارشی با صفرهای پیشین (برای کاهش هزینه ایجاد قرارداد) استفاده می‌کنند تا هزینه‌های خود را به حداقل رسانده و شانس موفقیت خود را افزایش دهند.
انتقال اتریوم از اثبات کار (PoW) به اثبات سهام (PoS) در رویداد مرج، دینامیک MEV را به طور قابل توجهی تغییر داد. به این فرایند مرج اتریوم گفته می‌شوند.
با جایگزینی ماینرها با اعتبارسنج‌ها (Validators)، قدرت انتخاب و ترتیب‌دهی تراکنش‌ها به آنها منتقل شد، اما یک لایه جدید از بازیگران نیز به نام سازندگان بلاک (Block Builders) ظهور کرد.
در اکوسیستم جدید، اعتبارسنج‌ها دیگر لزوما خودشان بلاک‌ها را نمی‌سازند. در عوض، یک بازار رقابتی از سازندگان بلاک به وجود آمده است. این سازندگان متخصص، پیچیده‌ترین و سودآورترین بلاک ممکن را (که شامل MEV نیز می‌شود) آماده کرده و آن را به اعتبارسنج‌ها پیشنهاد می‌دهند.
جداسازی پیشنهاد دهنده و سازنده (Proposer-Builder Separation) یا به اختصار PBS یک مفهوم کلیدی در اتریوم اثبات سهام است. این ایده، نقش ساختن یک بلاک سودآور را از نقش پیشنهاد دادن آن بلاک به شبکه جدا می‌کند.
این جداسازی به کاهش تمرکز قدرت کمک می‌کند. اگر هر اعتبارسنجی مجبور بود خودش یک نرم‌افزار پیچیده برای استخراج حداکثر ارزش قابل استخراج اجرا کند، تنها اعتبارسنج‌های بزرگ و ثروتمند توانایی رقابت داشتند.
در عمل، PBS از طریق نرم‌افزاری به نام MEV-Boost که توسط Flashbots توسعه یافته، پیاده‌سازی شده است. سازندگان بلاک، بلاک‌های خود را به یک رله ارسال می‌کنند و اعتبارسنج‌ها از طریق MEV-Boost، سودآورترین بلاک را بدون آنکه از محتوای دقیق آن خبر داشته باشند، انتخاب و به شبکه پیشنهاد می‌دهند.
خوشبختانه، راه‌حل‌های متعددی برای کاهش اثرات منفی MEV در حال توسعه و استفاده هستند.
برخی از روش‌ها پروتکل محور هستند.
شما به عنوان یک کاربر نیز می‌توانید اقداماتی برای محافظت از خود انجام دهید:
بسیاری از کیف پول‌های محبوب در حال ادغام ابزارهای محافظتی هستند. برای مثال، کیف پول متامسک (MetaMask) دارای گزینه‌هایی برای فعال‌سازی Protect services است که تراکنش‌های شما را از طریق رله‌های خصوصی برای جلوگیری از فرانت‌رانینگ ارسال می‌کند.
MEV یک شمشیر دولبه است که هم می‌تواند مفید باشد و هم مضر. در این بخش مزایا و معایب آن را بررسی می‌کنیم.
مزایای حداکثر ارزش قابل استخراج به صورت زیر است:
حداکثر ارزش قابل استخراج با چالش‌ها و ریسک‌هایی نیز همراه است:
MEV یک پدیده در حال تکامل است و با رشد اکوسیستم بلاک چین، اشکال جدیدی از آن پدیدار می‌شود. با افزایش قابلیت همکاری بین زنجیره‌ای (Interoperability)، فرصت‌های آربیتراژ و استراتژی‌های پیچیده‌تر بین‌زنجیره‌ای در حال ظهور هستند که چالش‌های جدیدی را نیز به همراه دارند.
تحقیقات برای کاهش اثرات منفی حداکثر ارزش قابل استخراج در سطح پروتکل‌ها ادامه دارد. روش‌های زیر برای کاهش آسیب‌ها در حال توسعه هستند:
با تنظیم اسلیپیج (Slippage) پایین، استفاده از RPCهای خصوصی مانند Flashbots Protect و استفاده از DEX Aggregatorهایی که حفاظت از MEV را ارائه می‌دهند.
خیر، MEV یک پدیده ذاتی در تمام بلاک چین‌هایی است که از قراردادهای هوشمند پشتیبانی می‌کنند و یک ممپول عمومی دارند (مانند BNB Chain، Solana و غیره).
هم مفید است و هم مضر. از یک سو با ایجاد انگیزه برای آربیتراژ و لیکوییدیشن به کارایی بازار کمک می‌کند، اما از سوی دیگر با تحمیل هزینه به کاربران و ایجاد شلوغی در شبکه، مضر است.
عمدتا از طریق استراتژی‌های خودکار مانند آربیتراژ، فرانت رانینگ، بک رانینگ (لیکوییدیشن) و حملات ساندویچی.
احتمالا خیر. حداکثر ارزش قابل استخراج یک ویژگی ذاتی سیستم‌های بلاک چینی فعلی است. هدف فعلی، مدیریت و کاهش اثرات منفی آن است، نه حذف کامل آن.
حداکثر ارزش قابل استخراج (MEV) یک نیروی پیچیده و جدایی‌ناپذیر از بلاک چین‌های مدرن است. این مالیات نامرئی هم می‌تواند به عنوان روغنی برای چرخ‌های حوزه دیفای عمل کند و هم به عنوان شنی که این چرخ‌ها را فرسوده می‌کند.
برای کاربران عادی، مهم‌ترین توصیه این است: آگاه باشید و از خود محافظت کنید. با درک استراتژی‌هایی مانند حملات ساندویچی و استفاده از ابزارهای ساده‌ای مانند تنظیم صحیح لغزش و RPCهای خصوصی، می‌توانید تا حد زیادی از تبدیل شدن به قربانی بعدی در این بازی اجتناب کنید.
دنیای MEV به سرعت در حال تحول است. با پیگیری پروژه‌هایی مانند Flashbots و راه‌حل‌های نوظهور، می‌توانید همیشه یک قدم جلوتر باشید و با اطمینان بیشتری در اکوسیستم هیجان‌انگیز دیفای فعالیت کنید.
