شبکه اتریوم به عنوان محبوب‌ترین پلتفرم برای قراردادهای هوشمند، برنامه‌های غیرمتمرکز (dApps)، امور مالی غیرمتمرکز (DeFi) و توکن‌های غیرمثلی (NFT)، میزبان حجم عظیمی از فعالیت‌های اقتصادی در دنیای ارزهای دیجیتال است. اما این محبوبیت هزینه‌ای هم به همراه دارد: کارمزدهای بالای شبکه که با نام گس فی (Gas Fee) شناخته می‌شوند.

این هزینه‌ها می‌توانند مانعی جدی برای استفاده از اتریوم باشند. درک اینکه این کارمزدها چه هستند، چرا وجود دارند و اینکه چگونه کارمزد شبکه اتریوم را کم کنیم، برای هر فعال در این حوزه ضروری است. در این مقاله تمام جنبه‌های کارمزد شبکه اتریوم را بررسی کرده و معتبرترین و کاربردی‌ترین روش‌ها برای کاهش آن را توضیح می‌دهیم. با ما همراه باشید.

کارمزد شبکه اتریوم چیست؟

کارمزد شبکه اتریوم که به آن گس فی (Gas Fee) گفته می‌شود، هزینه‌ای است که کاربران برای انجام هر نوع عملیاتی روی بلاک چین اتریوم پرداخت می‌کنند. این عملیات می‌تواند از یک انتقال ساده اتر (ETH) یا توکن‌های استاندارد ERC20 باشد تا تعاملات پیچیده‌تر با قراردادهای هوشمند که زیربنای برنامه‌های DeFi و بازارهای NFT را تشکیل می‌دهند.

این هزینه برای جبران توان محاسباتی مورد نیازی است که اعتبارسنج‌های شبکه (Validators) برای پردازش، تأیید و ثبت تراکنش شما در بلاک چین صرف می‌کنند. نکته بسیار مهمی که اغلب باعث سردرگمی کاربران جدید می‌شود، این است که کارمزد تراکنش حتی در صورت ناموفق بودن آن هم باید پرداخت شود.

دلیل این امر آن است که اعتبارسنج‌ها برای بررسی و تلاش برای اجرای محاسبات تراکنش شما، منابع محاسباتی مصرف کرده‌اند. کارمزد، بهای استفاده از این منابع است، نه بهای موفقیت تراکنش. همان طور که گفتیم، تمام این هزینه‌ها در واحدی به نام گس (Gas) محاسبه می‌شوند، اما در نهایت با ارز بومی شبکه، یعنی اتر (ETH)، پرداخت می‌گردند. درباره این تمایز در مقاله تفاوت اتریوم و اتر هم صحبت کرده‌ایم.

چرا به کارمزد شبکه اتریوم گس (Gas) می‌گویند؟

استفاده از اصطلاح «گس» (Gas) یک استعاره هوشمندانه برای ساده‌سازی یک مفهوم فنی پیچیده است. همان‌ طور که یک اتومبیل برای حرکت به سوخت نیاز دارد، ماشین مجازی اتریوم یا EVM (Ethereum Virtual Machine) هم برای اجرای عملیات و محاسبات به سوخت نیاز دارد.

معماری و نحوه کار بلاک چین اتریوم واقعاً شگفت‌انگیز است. این بلاک چین حقیقتاً در هدف خود برای تبدیل‌شدن به یک اینترنت غیرمتمرکز برای کل دنیا موفق عمل کرده است. پیشنهاد می‌کنیم در صورتی که درباره اتریوم اطلاعات کافی ندارید یا دوست دارید درباره آن بیشتر بدانید، حتماً سری به مقاله اتریوم چیست ما بزنید.

کارمزد اتریوم چگونه محاسبه می‌شود؟

مکانیسم محاسبه کارمزد در اتریوم با معرفی پیشنهاد بهبود اتریوم ۱۵۵۹ (EIP-1559) در آگوست ۲۰۲۱، به‌عنوان بخشی از آپدیت «لندن»، دستخوش یک تحول بنیادین شد. این سیستم، کارمزد را به دو جزء اصلی تقسیم می‌کند:

• کارمزد پایه (Base Fee): این بخش، حداقل هزینه لازم برای گنجاندن یک تراکنش در یک بلاک است. کارمزد پایه توسط خود پروتکل به‌صورت الگوریتمی و بر اساس میزان شلوغی شبکه تعیین می‌شود.
• انعام اولویت (Priority Fee یا Tip): این یک هزینه اختیاری است که کاربر مستقیماً به ولیدیتور پرداخت می‌کند تا انگیزه‌ای برای پردازش سریع‌تر تراکنش او ایجاد کند. در زمان‌هایی که شبکه شلوغ است، کاربرانی که برای انجام تراکنش خود عجله دارند، می‌توانند انعام بالاتری پیشنهاد دهند تا ولیدیتورها تراکنش آن‌ها را در اولویت قرار دهند.

علاوه بر این دو، مفهوم واحد گس یا محدودیت گس (Gas Limit) هم وجود دارد که نشان‌دهنده حداکثر میزان کار محاسباتی است که یک تراکنش مجاز به مصرف آن است. یک انتقال ساده ETH به‌طور استاندارد ۲۱,۰۰۰ واحد گس نیاز دارد، در حالی که تعاملات پیچیده‌تر با قراردادهای هوشمند ممکن است به صدها هزار واحد گس نیاز داشته باشند.

کاربر این محدودیت را تعیین می‌کند و اگر تراکنش گس کمتری از این حد مصرف کند، مابقی آن به کیف پول کاربر بازگردانده می‌شود.

بنابراین، فرمول نهایی برای محاسبه کارمزد تراکنش اتریوم در سیستم فعلی به این صورت است:

هزینه کل تراکنش = (کارمزد پایه + انعام اولویت) × واحدهای گس مصرف‌شده

چرا به کارمزد شبکه اتریوم نیاز داریم؟

ممکن است این سؤال پیش بیاید که چرا اصلاً باید برای استفاده از یک شبکه غیرمتمرکز هزینه پرداخت کنیم؟ کارمزدها صرفاً یک مزاحمت نیستند، بلکه ستون فقرات عملکرد سالم، امن و پایدار شبکه اتریوم محسوب می‌شوند و سه هدف اصلی را دنبال می‌کنند.

تضمین امنیت و پایداری شبکه

کارمزدها مهم‌ترین انگیزه اقتصادی برای ولیدیتورها هستند. این افراد یا نهادها با استیک کردن (سپرده‌گذاری) مقادیر زیادی اتر، مسئولیت پردازش تراکنش‌ها، تأیید صحت آن‌ها و افزودن بلاک‌های جدید به زنجیره را بر عهده می‌گیرند. این فرایند نیازمند سخت‌افزار، پهنای باند و تخصص فنی است.

کارمزدهایی که کاربران پرداخت می‌کنند (به‌ویژه انعام اولویت)، به‌عنوان پاداشی مستقیم برای این تلاش‌ها عمل کرده و آن‌ها را تشویق می‌کند تا به طور صادقانه و مستمر به امنیت شبکه کمک کنند. پس یک رابطه مستقیم بین حجم کارمزدهای پرداخت شده و امنیت شبکه وجود دارد.

جلوگیری از اسپم و حملات مخرب

تصور کنید اگر تراکنش‌ها در اتریوم رایگان بودند چه اتفاقی می‌افتاد. یک عامل مخرب می‌توانست با نوشتن یک اسکریپت ساده، میلیون‌ها تراکنش بی‌ارزش و بی‌نهایت پیچیده را به شبکه ارسال کند. این کار به‌سرعت تمام منابع محاسباتی شبکه را اشغال کرده، آن را مسدود می‌کند و از پردازش تراکنش‌های واقعی کاربران جلوگیری می‌کند.

وجود کارمزد، حتی اگر بسیار ناچیز باشد، حملات اسپم یا DDoS را از نظر اقتصادی بسیار پرهزینه و عملاً غیرممکن می‌سازد. هر عملیاتی در شبکه باید یک ارزش اقتصادی داشته باشد تا از هدر رفتن منابع محدود و ارزشمند شبکه جلوگیری شود.

تخصیص بهینه منابع محدود شبکه

ظرفیت پردازش بلاک چین اتریوم نامحدود نیست. هر بلاک یک سقف مشخص برای میزان کل گسی که می‌تواند در خود جای دهد دارد. این محدودیت عمدی است تا از متمرکز شدن شبکه جلوگیری شود و افراد با سخت‌افزارهای معمولی هم بتوانند یک نود را اجرا کنند. در نتیجه، فضای بلاک یک منبع کمیاب است.

کارمزدها به‌عنوان یک مکانیسم قیمت‌گذاری پویا عمل می‌کنند تا این منبع کمیاب به کاربرانی تخصیص یابد که بیشترین ارزش را برای آن قائل هستند و حاضرند هزینه بیشتری برای پردازش سریع‌تر تراکنش خود بپردازند. این سیستم شبیه به قیمت‌گذاری پویا در سرویس‌های تاکسی اینترنتی است که در ساعات اوج ترافیک، قیمت‌ها برای کنترل تقاضا افزایش می‌یابد.

چرا کارمزد اتریوم انقدر زیاد است؟

بالا بودن کارمزد اتریوم، به‌ویژه در دوره‌های اوج فعالیت، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های کاربران است. این هزینه بالا نتیجه ترکیبی از چندین عامل کلیدی است:

1. ازدحام و تقاضای بالای شبکه (Network Congestion & Demand): این اصلی‌ترین و مهم‌ترین دلیل است. زمانی که تقاضا برای فضای بلاک از عرضه آن فراتر می‌رود، کاربران برای اینکه تراکنششان در اولویت قرار گیرد، شروع به پیشنهاد انعام‌های بالاتر می‌کنند و این رقابت، قیمت کلی گس را به‌شدت افزایش می‌دهد. رویدادهای خاص مانند عرضه یک مجموعه NFT محبوب یا نوسانات شدید بازار می‌تواند این ازدحام را به اوج برساند.
2. پیچیدگی تراکنش‌ها (Transaction Complexity): همه تراکنش‌ها یکسان ایجاد نشده‌اند. یک انتقال ساده اتر، یک عملیات محاسباتی سبک است. در مقابل، یک عملیات پیچیده مانند معامله چند توکن در یک صرافی غیرمتمرکز، تأمین نقدینگی در یک استخر DeFi، یا مینت کردن یک NFT، ممکن است صدها هزار واحد گس نیاز داشته باشد.
3. محدودیت ظرفیت بلاک (Block Size Limitations): همانطور که اشاره شد، هر بلاک اتریوم دارای یک سقف گس است. این محدودیت یک انتخاب طراحی آگاهانه برای حفظ عدم تمرکز است. یک موازنه بین مقیاس‌پذیری و عدم تمرکز وجود دارد و اتریوم در لایه اصلی خود، امنیت و عدم تمرکز را در اولویت قرار داده است.
4. قیمت اتر (ETH Price): از آنجایی که کارمزدها نهایتاً با اتر پرداخت می‌شوند، قیمت اتریوم تأثیر مستقیمی بر هزینه نهایی تراکنش برای کاربر دارد. حتی اگر قیمت گس بر حسب Gwei پایین باشد، اگر قیمت هر واحد اتر بالا باشد، هزینه دلاری تراکنش همچنان قابل توجه خواهد بود.

چگونه کارمزد شبکه اتریوم را کم کنیم؟

خوشبختانه راهکارهای متعددی برای مقابله با کارمزدهای بالای اتریوم وجود دارد. با استفاده هوشمندانه از این استراتژی‌ها، می‌توانید هزینه‌های خود را به طور چشمگیری کاهش دهید. در ادامه، همه این راهکارها را به‌صورت کامل معرفی و بررسی می‌کنیم.

۱. زمان‌بندی هوشمندانه تراکنش‌ها و استفاده از ابزارهای ردیاب گس

قیمت گس ثابت نیست و در طول شبانه‌روز و هفته بر اساس میزان تقاضا و ازدحام شبکه نوسان می‌کند. معمولاً در ساعات اوج کاری در آمریکا و اروپا، زمانی که بیشترین حجم تعاملات با dAppها انجام می‌شود، قیمت گس به بالاترین حد خود می‌رسد. در مقابل، آخر هفته‌ها و ساعات پایانی شب یا اوایل صبح به وقت جهانی (UTC)، شبکه خلوت‌تر است و کارمزدها به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابند.

برای بهره‌برداری از این نوسانات، استفاده از ابزارهای ردیاب گس (Gas Trackers) مفید است. وب‌سایت‌هایی مانند Etherscan Gas Tracker یا ابزارهای مشابه، قیمت‌های لحظه‌ای گس را بر حسب Gwei برای سطوح مختلف سرعت (کند، استاندارد، سریع) نمایش می‌دهند.

بسیاری از کیف پول‌های مدرن مانند متامسک (MetaMask) هم این قابلیت را به‌صورت داخلی ارائه می‌دهند و به شما اجازه می‌دهند تا بر اساس فوریت تراکنش خود، هزینه مناسب را انتخاب کنید. اگر تراکنش شما فوری نیست، می‌توانید آن را برای زمانی که گس ارزان‌تر است برنامه‌ریزی کنید و تا ۵۰٪ یا بیشتر در هزینه‌ها صرفه‌جویی کنید.

۲. استفاده از راه‌حل‌های لایه دوم و سایدچین‌ها

این راهکار، مؤثرترین روش برای کاهش کارمزد اتریوم است. راه‌حل‌های مقیاس‌پذیری لایه دوم و سایدچین‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که بار محاسباتی را از روی زنجیره اصلی اتریوم برداشته، تراکنش‌ها را در یک محیط موازی و بسیار سریع‌تر و ارزان‌تر پردازش کرده و در نهایت، نتیجه نهایی را به‌صورت دسته‌ای به زنجیره اصلی ارسال کنند. این کار می‌تواند هزینه‌ها را تا ۹۰ الی ۹۵ درصد کاهش دهد.

مهم‌ترین انواع این راه‌حل‌ها عبارتند از:

• رول‌آپ‌های آپتیمیستیک (Optimistic Rollups): این راه‌حل‌های لایه ۲، مانند آربیتروم (Arbitrum) و آپتیمیزم (Optimism)، امنیت خود را مستقیماً از شبکه اصلی اتریوم به ارث می‌برند. آن‌ها تراکنش‌ها را در لایه ۲ پردازش کرده و با این فرض که همه تراکنش‌ها معتبر هستند، آن‌ها را به لایه ۱ ارسال می‌کنند. البته مدتی برای سنجش تراکنش‌ها و برگشت آن‌ها در صورت مشاهده تقلب هم وجود دارد. آربیتروم در حال حاضر بزرگترین اکوسیستم لایه ۲ از نظر ارزش کل قفل شده است.
• ساید چین‌ها (Sidechains): پلتفرم‌هایی مانند Polygon PoS یک بلاک چین مستقل هستند که به موازات اتریوم کار می‌کنند و دارای مکانیزم اجماع و مجموعه ولیدیتورهای خاص خود هستند. این استقلال به آن‌ها انعطاف‌پذیری و سرعت بالایی می‌بخشد و هزینه‌ها را به‌شدت کاهش می‌دهد. اما این به این معناست که امنیت ساید چین به‌طور کامل به ولیدیتورهای خودش وابسته است و مستقیماً از امنیت اتریوم بهره‌مند نمی‌شود.

برای استفاده از این شبکه‌ها، کاربران باید دارایی‌های خود را از طریق یک «پل» (Bridge) از شبکه اصلی اتریوم به شبکه لایه ۲ یا سایدچین مورد نظر منتقل کنند.

۳. دسته‌بندی تراکنش‌ها (Transaction Batching)

دسته‌بندی تراکنش‌ها یک تکنیک قدرتمند برای کاهش هزینه‌هاست، به‌ویژه زمانی که نیاز به انجام چندین عملیات دارید. به‌جای ارسال چندین تراکنش جداگانه که هرکدام کارمزد پایه خود را دارند، می‌توانید تمام این عملیات را در یک تراکنش واحد بسته‌بندی کنید. با این کار، هزینه پایه را فقط یک بار پرداخت می‌کنید و هزینه کل را به‌شدت کاهش می‌دهید.

این قابلیت معمولاً توسط کیف پول‌های قرارداد هوشمند مانند Ambire Wallet ارائه می‌شود. این کیف پول‌ها به شما اجازه می‌دهند چندین عمل مختلف را در یک مرحله انجام دهید. این روش برای کاربردهایی مانند توزیع توکن در ایردراپ‌ها یا انجام چندین استراتژی پیچیده DeFi به‌صورت همزمان، بسیار کارآمد است.

کیف پول متامسک هم با پشتیبانی از استانداردهای جدید مانند EIP-5792 و معرفی حساب‌های هوشمند، در حال افزودن این قابلیت پیشرفته است.

۴. استفاده از dAppهای بهینه و تجمیع‌کننده‌های DEX

• dAppهای بهینه از نظر گس: همه برنامه‌های غیرمتمرکز یکسان ساخته نمی‌شوند. برخی از توسعه‌دهندگان با استفاده از تکنیک‌های کدنویسی پیشرفته، قراردادهای هوشمندی می‌نویسند که برای انجام یک کار مشخص، گس کمتری مصرف می‌کنند. تحقیق درباره dAppهایی که به بهینه‌سازی گس معروف هستند می‌تواند در بلندمدت باعث صرفه‌جویی در هزینه‌ها شود.
• تجمیع‌کننده‌های صرافی غیرمتمرکز (DEX Aggregators): به‌جای استفاده مستقیم از یک DEX مانند Uniswap، می‌توانید از یک تجمیع‌کننده مانند 1inch، CoW Swap یا Paraswap استفاده کنید. این پلتفرم‌ها مانند یک موتور جستجو برای بهترین قیمت عمل می‌کنند. آن‌ها به‌طور همزمان چندین DEX و استخر نقدینگی را بررسی کرده و بهترین و ارزان‌ترین مسیر را برای معامله شما پیدا می‌کنند.

۵. شبیه‌سازی تراکنش‌ها برای جلوگیری از شکست

همانطور که گفته شد، تراکنش‌های ناموفق هم هزینه گس دارند. این اتفاق به‌ویژه در تعاملات پیچیده دیفای که ممکن است با شکست مواجه شوند، بسیار پرهزینه است. برای جلوگیری از این ضرر، می‌توانید از ابزارهای شبیه‌ساز تراکنش استفاده کنید.

پلتفرم‌هایی مانند Tenderly و DeFi Saver به شما اجازه می‌دهند یک تراکنش را قبل از ارسال واقعی به شبکه، شبیه‌سازی کنید. این ابزارها نتیجه دقیق تراکنش را به شما نشان می‌دهند و اگر قرار باشد تراکنش با شکست مواجه شود، به شما اطلاع می‌دهند تا از ارسال آن و هدر رفتن گس جلوگیری کنید.

سؤالات متداول

جمع‌بندی

کارمزد بالای شبکه اتریوم یک چالش واقعی است، اما این هزینه نشانه تقاضای زیاد برای این پلتفرم پیشرو است. با این حال، کاربران در برابر این هزینه‌ها بی‌دفاع نیستند.

در این مطلب بررسی کردیم که چگونه کارمزد شبکه اتریوم را کم کنیم. راه حل‌هایی که به آن‌ها اشاره کردیم، بهترین و مؤثرترین روش‌ها برای کاهش کارمزد اتریوم هستند. آیا تاکنون از این راه حل‌ها استفاده کرده‌اید؟ کدام یک را مؤثرتر می‌دانید؟ نظرات خود را با ما در میان بگذارید.