به گزارش خبرنگار فرهنگی تابناک، قدس، شهری تاریخی، تمدنی، مذهبی و با قِدمتی بسیار دراز در منطقه خاور میانه بوده که برای همه ادیان ابراهیمی دارای اعتبار و جایگاهی بلند است و در ادامه این نوشتار، به اختصار به آن‌پرداخته می‌شود.

مشروح این‌مطلب را در ادامه می‌خوانیم؛

قدس که از دیرباز تاکنون نامهای متعددی داشته (همچون یبوس، اورشلیم، ایلیا، بیت المقدس و قدس) از باستانی ترین شهرهای خاورمیانه و بلکه جهان محسوب می شود که قِدمت آن بیش از ۵۰ قرن تخمین زده می شود و مهد ادیان آسمانیِ یهود و مسیحیت بوده و نزد مسلمانان نیز قداست و اهمیت ویژه ای دارد؛ چرا که محل معراج رسول خدا(ص) بوده و خداوند در سوره اِسرا چنین فرموده است: "پاک و منزه است خدایی که بنده اش (پیامبر اسلام«ص») را شبانه از مسجدالحرام به مسجد الاقصی (در قدس) که پیرامونش را مبارک گردانده ایم، حرکت داده تا بخشی از آیات و نشانه های ما را به او نشان دهیم. او (خداوند) شنوا و بیناست". (سوره اسراء، آیه 1). از نام های این شهر باستانی، می توان به "یبوس" اشاره کرد که به فرقه ای از کنعانی ها با این نام (یبوسیان) انتساب دارد. برخی از مورخان و باستان شناسان را باور آن است که یبوسیان کسانی هستند که قدس را در حدود 3 هزار سال پیش از میلاد مسیح، تاسیس نمودند و این شهر، به نام سازندگان و بنیان گذاران آن نامیده شده و بدان مشهور بوده است.

در زمان یعقوب(ع)، خاندان وی (بنی اسرائیل) به مصر هجرت کرده و فرزندان و نوادگان وی حدود ۴ قرن در مصر می زیستند. پس از پیامبری حضرت موسی(ع) و عدم ایمان فرعون (پادشاه مصر) و بیشتر مصریان به پیامبری ایشان با وجود معجزات و نشانه های بسیار روشن، خاندان اسرائیل به رهبری موسی(ع) و به دستور خداوند، مصر را ترک کرده و راهی سرزمین کنعان (فلسطین) شدند و فرعون و لشکریانش در دریای سرخ غرق گشتند.

حضرت موسی بن عمران(ع) از پیامبران اولو العزم و والامقامی است که در تاریخ بنی اسرائیل نقش ویژه ای در نجات دودمان یعقوب(ع) از ستم و بیداد فرعون (رامسس دوم) ایفا نموده و آنان را از مصر به سرزمین فلسطین کوچ داده است.

پس از آنکه حضرت موسی(ع) در سرزمین "موآب" وفات یافت، یوشع بن نون(ع) جانشین وی گردید. از مهمترین حوادث عصر یوشع(ع)، نبرد با اُمُوری ها در این دوران بوده که با دعای یوشع(ع)، خورشید غروب نکرد (و از حرکت باز ایستاد) و غروب آن، حدود یک روز به تعویق افتاد؛ حادثه ای که مانند آن (در میان بنی اسرائیل)، دیگر تکرار نشد و خداوند دعای پیامبرش را اجابت فرمود و معجزه ای شگفت انگیز محسوب می شود. (الکتاب المقدس، کتاب یشوع ص370).

دوران پس از حضرت موسی(ع) در تاریخ بنی اسرائیل، به عصر قاضیان شهرت دارد. دورانی که وفات یوشع بن نون (یشوع) جانشین حضرت موسی(ع) آغاز شده و تا دوران پادشاهی شائول (عصر پیامبری صموئیل) ادامه دارد. (التاریخ الحقیقی للیهود، ص81).

شهر قدس که همواره مردم کنعانی را در خود جای داده و یهودیان در آن، مهاجر بوده اند، در عصر داود(ع) و سلیمان(ع) به جایگاه والایی دست یافت و نقطه اوج آن محسوب می گردد. به دیگر سخن، یهودیان هیچ زمان (به استثنای دوران 74 ساله حکومت داود و سلیمان علیهما السلام)، حاکم قدس نبودند و بر این سرزمین تسلط نداشته اند. پس از وفات سلیمان(ع) پادشاه و پیامبر مقتدر بنی اسرائیل، حکومت آنان در این سرزمین به دو قسمت تبدیل شد: سرزمین جنوبی که سرزمین یهودا نامیده می شد با پایتختی اورشلیم و سرزمین شمالی با پایتختی نابلس. کلمه "صهیون" (که جریان سیاسی و تندرو صهیونیسم از این نام گرفته شده) نیز نام کوهی است در شرق قدس که داود(ع) بر آن چیرگی یافته و قصر خود را بر آن بنا کرد. با گذر زمان و افزایش اختلاف میان یهودیان، اقتدار آنان نیز رو به کاهش نهاد تا اینکه اتفاقی سهمگین در تاریخ یهود رخ داد: اِشغال سرزمین و بیرون راندن یهودیان و به آتش کشیدن تورات و دیگر مقدسات آیین یهود توسط بابلیان.

با اشغال این منطقه توسط "نبوکد نصر"، پیروان آیین یهود گرفتار سختی و رنج بسیاری شده و به بابل کوچانده شدند و از دوران های سیاه در تاریخ بنی اسرائیل محسوب می گردد.

این دوران با روی کار آمدن کوروش هخامنشی، به سر آمد و دوران مجد آنان دوباره آغاز شد. در سال 586 پیش از میلاد، کوروش بر این منطقه چیرگی یافت و با یهودیان از درِ مهربانی و مدارا درآمد. تا پایان دوران هخامنشی، این منطقه در اختیار پارسیان و هخامنشیان بود و یهودیان نیز از هخامنشیان حمایت می کردند، تا اینکه اسکندر مقدونی، بر داریوش سوم (واپسین پادشاه هخامنشی) فایق آمد و در سال 332 پیش از میلاد، بر این منطقه چیره گردید. در سال 63 پیش از میلاد، رومیان اورشلیم را تصرف نموده و در سال 135 پیش از میلاد، امپراطور "هادریانوس" این شهر را ویران کرد. 

منطقه شام (به ویژه فلسطین و اردن) به منطقه نزاع و درگیری میان ایرانیان و رومیان تبدیل شده بود، گاهی در اختیار رومیان و گاه در تصرف ایرانیان و پارسها قرار می گرفت. در سال 15 پیش از میلاد، حضرت مریم(س) در این شهر (قدس) متولد شد و تحت حمایت و تربیت حضرت زکریا(ع) از آخرین پیامبران بنی اسرائیل تربیت یافت و در محل عبادت یهودیان به عبادت و راز و نیاز با خداوند مشغول بود. خداوند روح خود را در رَحِم مریم(س) قرار داده و او بدون ازدواج و به شکلی معجزه آسا، باردار می شود و عیسی مسیح(ع) را که پیامبری اولو العزم و دارای کتاب آسمانی است، به دنیا می آورد. (سوره مریم، آیات 34- 17). زکریا(ع) نیز صاحب پسری به نام یحیی(ع) گردید که در میان یهودیان از حضرت عیسی(ع) دارای شهرت بیشتری است؛ چرا که فرزند پیامبرشان زکریا(ع) بوده و یهودیان، پیامبری عیسی(ع) را نپذیرفتند.

یحیی(ع) در زمان بَطلمیوس زمانی که در سن جوانی قرار داشت، به دستور او به شهادت رسید. علت دلخوری بطلمیوس از این پیامبر بزرگ آن است که حاکم فلسطین (بطلمیوس) قصد داشت با فرزند برادرش ازدواج کند، اما یحیی(ع) تصریح کرد ازدواج با محارم در دین حرام است؛ از این رو آن زنی که حاکم قصد ازدواج با او را داشت، کینه یحیی(ع) را به دل گرفت و از بطلمیوس می خواهد او را به قتل رساند. حاکم نیز دستور داد لشکرش به حرکت درآید و پیامبر خدا را به قتل رسانند. (پندها و داستان هایی از زندگی پیامبران، ص109).

پس از ظهور اسلام، قدس نیز دستخوش تغییراتی قرار گرفت و پس از شکست رومیان از ارتش مسلمانان در نبرد "یرموک"، راه دستیابی پیروان اسلام به قدس آسان گردید و در سال 15 هجری، خلیفه دوم وارد این شهر گردید و به مردمش نیز امان داد. پس از استیلای مسلمانان بر این منطقه، خلفای راشدین، اموی، عباسی، حکومت طولونی، اِخشیدی، فاطمی و سلجوقیان بر این منطقه حکمرانی نمودند. (تاریخ و عمارة الحرم الشریف، ص15- 12).

در سال 492 هجری (1099 میلادی)، اروپاییانِ متعصب در جریان نبردهایی که به "جنگ های صلیبی" مشهور گردیده، قدس را با خشونت بسیار اشغال نموده، ویرانی بسیاری ایجاد کرده و مرتکب جنایات مشمئز کننده ای گردیدند و حُرمت، قداست و جایگاه دینی و مذهبی آن را نیز پاس نداشتند، رفتاری که با تسامح، مدارا و رفتار محترمانه مسلمانان نسبت به مسیحیانِ ساکن این منطقه در تضادی آشکار قرار داشت. 

در سال 583 هجری (1187 میلادی)، صلاح الدین ایوبی در نبرد حِطِّین توانست بر صلیبیان پیروز شده و قدس و سرزمین فلسطین را باز پس گرفته و از ستم صلیبیان برهاند. پس از این رویداد، قدس همواره تحت حاکمیت و سیطره مسلمانان قرار داشت تا اینکه بریتانیا توانست بر این منطقه حاکم گردد و در این روزگار، یهودیان توانستند با سران بریتانیا توطئه کرده و یهودیان را به این سرزمین کوچ دهند و در سال 1948 تاسیس دولت اسرائیل را اعلام نمایند.

تاریخ قدس، فراز و نشیب های فراوانی در تاریخ داشته و در سالهای گذشته نیز دستخوش تحولاتی بوده و اکنون نیز در اشغال جریان تندرو و تمامیت خواه صهیونیسم قرار دارد و با مردم و بومیان این منطقه و دیگر ساکنان فلسطین (به ویژه مردم منطقه نوار غزه)، رفتاری بدور از انسانیت می شود که حقیقت و ماهیت ضد بشری صهیونیسم را به خوبی و درستی آشکار می سازد. رفتاری که خشم عمومی مردم در سراسر گیتی را به دنبال داشته و حتی یهودیانِ حق طلب و مخالف صهیونیسم نیز از رفتارهایی همچون نسل کشی، جنایات جنگی و گرسنگی دادن به مردم بی گناه و ... اظهار برائت و بیزاری می‌کنند.

محمد جواد گودینی پژوهشگر تاریخ و استاد دانشگاه

فهرست منابع:

1- قرآن کریم
2- الکتاب المقدس
3- بیضون، عیسی محمود، تاریخ و عمارة الحرم الشریف، المملکة الأردنیة الهاشمیة، دار مجد لاوی ۲۰۰۹
4- زبیب، نجیب، التاریخ الحقیقی للیهود، دار الهادی ۲۰۰۱
5- گودینی، محمد جواد، پندها و داستان هایی از زندگی پیامبران، قم، میراث ماندگار ۱۴۰۳