به گزارش خبرگزاری صدا و سیما به نقل از دانشگاه کیس وسترن رزرو (Case Western Reserve University)، پژوهشگران موفق شدند با بهره‌گیری از سلول‌های بنیادی ایجادشده از بیماران مبتلا به اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS)، یک ژن خاص را به‌عنوان «شیر اطمینان» برای کاهش فشارهای سلولی شناسایی کنند — و نتایج موفقیت‌آمیزی به‌دست آمد.

این مطالعه که در تاریخ ۵ آگوست ۲۰۲۵ در مجله معتبر EMBO Molecular Medicine منتشر شده، مسیر جدیدی را برای توسعه درمان‌های مؤثرتر برای بیماری ALS هموار می‌کند؛ بیماری‌ای که با از کار افتادن نورون‌های حرکتی در مغز و نخاع، موجب ناتوانی در حرکت ارادی و تنفس شده و درمانی قطعی برای آن وجود ندارد.

دکتر هلن کریستینا میراندا، استاد ژنتیک و علوم ژنومی در دانشکده پزشکی کیس وسترن رزرو و نویسنده اصلی این تحقیق می‌گوید: «این یافته‌ها می‌تواند پایه‌ای برای طراحی آزمایش‌های بالینی مبتنی بر ژنتیک باشد. ما موفق شدیم با مهار یک واکنش دفاعی درون سلول، آسیب‌های نورونی را در محیط آزمایشگاهی معکوس کنیم. این یک گام امیدبخش برای درمان‌های آینده است.»

در این تحقیق، تمرکز روی نوعی نادر و ارثی از بیماری ALS بود که ناشی از جهش در ژنی به نام VAPB (پروتئین غشایی مرتبط با وزیکول B) است. این ژن وظیفه دارد اجزای مختلف سلول را به هم متصل کرده و ارتباط میان آن‌ها را در مواجهه با استرس سلولی ممکن سازد — نقشی که برای سلول‌های عصبی حیاتی است.

محققان از سلول‌های بنیادی القایی (iPSC) مشتق‌شده از بیماران ALS برای رشد نورون‌های حرکتی در محیط آزمایشگاهی استفاده کردند. این سلول‌ها از پوست یا خون گرفته می‌شوند و توانایی تبدیل به انواع مختلف سلول‌های بدن، از جمله نورون‌ها را دارند.

در جریان این مطالعه، مشخص شد که جهش در ژن VAPB باعث اختلال در ارتباط بین دو بخش حیاتی سلول، یعنی شبکه آندوپلاسمی (ER) و میتوکندری می‌شود. شبکه آندوپلاسمی، مرکز کنترل کیفیت سلول است که نقش مهمی در تولید، تاخوردن و نظارت بر پروتئین‌ها ایفا می‌کند؛ در حالی‌که میتوکندری‌ها منبع تولید انرژی برای سلول‌ها، به‌ویژه سلول‌های عصبی، هستند.

این اختلال منجر به فعال‌سازی مزمن مکانیزم دفاعی موسوم به "پاسخ استرس یکپارچه" (Integrated Stress Response یا ISR) می‌شود. هرچند این پاسخ در ابتدا برای محافظت از سلول مفید است، اما تداوم آن باعث کاهش تولید پروتئین‌ها و آسیب به نورون‌های حرکتی می‌شود.

پژوهشگران با شناسایی پاسخ استرس یکپارچه (ISR) به‌عنوان یک عامل کلیدی در آسیب‌پذیری سلول‌ها، آن را به‌عنوان هدف بالقوه‌ای برای مداخلات درمانی پیشنهاد دادند. در آزمایش‌ها، آن‌ها با مسدود کردن این مسیر دفاعی، توانستند آسیب‌های سلولی را در محیط آزمایشگاهی معکوس کرده و عملکرد سلول‌ها را بهبود بخشند.

در حال حاضر داروهایی برای کاهش سرعت پیشرفت ALS یا کنترل علائم آن توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) تأیید شده‌اند، اما هیچ درمانی وجود ندارد که روند پیشرفت بیماری را متوقف یا معکوس کند.

میراندا در این باره توضیح داد: «اگرچه این نوع خاص از ALS بسیار نادر و بیشتر در برزیل دیده می‌شود، اما مطالعه آن، دریچه‌ای برای درک بهتر واکنش نورون‌های حرکتی به استرس سلولی باز می‌کند. ما در حال حاضر در حال آزمایش داروهای مهارکننده ISR در مدل‌های پیچیده‌تر عضلانی-عصبی هستیم تا بررسی کنیم آیا این روش می‌تواند در سایر انواع ALS نیز مؤثر باشد یا خیر.»