راضیه احقاقی: هزینه تامین مسکن، ترافیک، آلودگی هوا و ناترازی انرژی مهم‌ترین چالش‌هایی هستند که شهروندان تهرانی با آن مواجه هستند؛ درحالی‌که بخشی از این چالش‌ها در دهه‌های اخیر از کیفیت زندگی در پایتخت کاسته است؛ ناترازی در بخش انرژی شامل محدودیت برق و آب نیز در سال‌های اخیر بر مصائب زندگی در این کلان‌شهر افزوده است. «دنیای اقتصاد» در دو نظرپرسی جداگانه از تهرانی‌ها و فعالان‌اقتصادی مقیم پایتخت احتمال مهاجرت از این شهر در صورت استمرار چالش‌ها را بررسی کرد؛ نتایج بررسی‌ها نشان داد که 54 درصد شرکت‌کنندگان در نظرسنجی و 49 درصد فعالان اقتصادی حداقل یک مرتبه به مهاجرت از تهران فکر کرده‌اند. با این وجود این داده را نمی‌توان لزوما به مفهوم کاهش جذابیت تهران تعبیر کرد. اگرچه حدود 50 درصد شهروندان تهران یک مرتبه به مهاجرت از این شهر فکر کرده‌اند؛ اما وابستگی‌های متعدد به پایتخت باعث می‌شود تا دل کندن از این شهر به راحتی میسر نباشد.
حسین ایمانی جاجرمی، جامعه‌شناس و صاحب‌نظر مسائل شهری در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» عنوان کرد که تمرکز امکانات در پایتخت و تولید ارزش افزوده بالای اقتصادی در این شهر باعث می‌شود که تهران همچنان جذاب باشد؛ وی معتقد است که بخشی از افراد خواهان مهاجرت از پایتخت، در گروه‌های سنی میانسال قرار دارند؛ درحالی‌که بخش قابل‌توجهی از میانسالان تمایلی به زندگی در هیاهوی کلان‌شهرها را ندارند؛ چنین شهرهایی برای جوانان جذاب است.
سبد چالش‌های زندگی در پایتخت برای شهروندان روزبه روز سنگین‌تر می‌شود؛ هزینه بالای تامین مسکن، آلودگی هوا، ترافیک، و ناترازی در برق و آب از مهم‌ترین چالش‌هایی است که شهروندان با آن مواجه هستند و این موارد از کیفیت زندگی در این کلان‌شهر کاسته است. اگرچه چالش‌های نظیر ناترازی در تامین برق و آب امسال تبدیل به معضل اساسی در اغلب شهرهای کشور شده، اما چالش‌هایی نظیر ترافیک، آلودگی هوا و هزینه بالای تامین مسکن در زمره چالش‌های مهمی است که مردم کلان‌شهرها و به‌خصوص پایتخت‌نشینان با آن مواجه هستند.
برای بررسی اثرگذاری این چالش‌ها بر کیفیت زندگی شهروندان، تاثیر این موارد بر مهاجرت ساکنان شهر در صورت تداوم این موانع و امید شهروندان به رفع این چالش‌ها در میان یا بلندمدت و نقش شهرداری و دولت در حل این موارد، دو نظرسنجی از سوی گروه مسکن و شهری «دنیای اقتصاد» انجام شد. یکی از این نظرسنجی‌ها مربوط به جمعی از فعالان اقتصادی و صاحبان کسب‌وکاری بود که در یکی از همایش‌های گروه رسانه‌ای «دنیای اقتصاد» با موضوع دیگر شرکت کرده بودند و دیگری از طریق کانال تلگرامی «دنیای اقتصاد» برگزار شد. اگرچه نتایج این دو نظرسنجی مشابهت‌های بالایی داشت، اما تفاوت‌هایی نیز در پاسخ‌ها مشهود بود که احتمالا مربوط به تفاوت سبک زندگی و درآمدی شهروندان در گروه‌های مختلف درآمدی می‌شود.
اولین سوال هر دو نظرسنجی به بیان اصلی‌ترین چالش‌های زندگی در پایتخت مربوط بود؛ درحالی‌که شرکت‌کنندگان در نظرسنجی کانال تلگرامی «دنیای اقتصاد» به ترتیب هزینه مسکن، ترافیک و آلودگی هوا و ناترازی انرژی را مهم‌ترین چالش‌های خود برای زندگی در تهران عنوان کردند؛ فعالان اقتصادی شرکتکننده در نظرسنجی به ترتیب ترافیک، آلودگی هوا، هزینه مسکن و ناترازی انرژی را مهم‌ترین چالش زندگی در تهران دانستند.
به نظر می‌رسد که فعالان اقتصادی کمتر از سایر گروه‌های شهروندی با چالش هزینه مسکن در تهران مواجه هستند و در عین حال به احتمال زیاد، سنگینی اجاره‌بها از کل درآمد خانوار برای عموم مردم بیشتر است. در عین حال احتمالا فعالان اقتصادی ضرورت بیشتری برای حضور در شهر در ساعات مختلف به سبب نوع کار دارند و از این رو این قشر بیش از بخشی دیگر از شهروندان نظیر افراد خانه‌دار، دانش‌آموزان و دانشجویان و حتی کارمندانی که در محل مشخص و ثابتی کار می‌کنند؛ با چالش ترافیک مواجه هستند.
نکته حائز اهمیت در پاسخ به این سوال آن بود که هر دو گروه مورد بررسی چالش ناترازی آب و برق را به‌عنوان سومین مشکل خود برای زندگی در پایتخت بیان کردند؛ این موضوع بیانگر آن است که هنوز شهروندان به حل چالش ناترازی انرژی در کشور امیدوار هستند، این در حالی است که چالش قیمت مسکن، ترافیک و آلودگی هوا برای سالیان متمادی گریبان پایتخت را گرفته و در واقع مردم امید چندانی به رفع آن ندارند.
سوال دیگر مطرح شده در این نظرسنجی آن بود که آیا حل چالش‌های پایتخت در کوتاه‌مدت میسر است یا نیاز به زمان بلندمدت دارد و این چالش‌ها از طریق دولت یا شهرداری قابل رفع است؟
اغلب شرکت‌کنندگان در هر دونظر‌سنجی اتفاق نظر داشتند که حل چالش‌های موجود در شهر تهران نیاز به صرف زمان زیادی دارد و مشارکت همزمان شهرداری و دولت را می‌طلبد. این پاسخ در حالی از سوی شرکت‌کنندگان در نظرسنجی عنوان شد که طبق قانون نیز دولت موظف به مشارکت در توسعه حمل‌ونقل عمومی در کلان‌شهرها است و تحقق این وظیفه قانونی می‌تواند نقش اثرگذاری در کاهش ترافیک و حل چالش آلودگی هوا ایفا کند.
سوال دیگر مطرح شده در نظرسنجی دنیای اقتصاد آن بود که با توجه به چالش‌های فعلی به فکر مهاجرت از تهران بوده‌اید؟
54 درصد از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی تلگرامی این سوال را با آری پاسخ دادند؛ این در حالی بود که 49 درصد فعالان اقتصادی شرکتکننده در نظرسنجی به این سوال پاسخ آری و مابقی پاسخ خیر دادند. درواقع به نظر می‌رسد که فعالان اقتصادی احتمالا به واسطه شغل و نحوه درآمدی خود وابستگی بیشتری به پایتخت دارند.
سوال بعدی این نظرسنجی بر استمرار چالش‌های کنونی و احتمال مهاجرت از تهران به شهرهای حاشیه، شهرهای شمالی، کلان‌شهری دیگر یا شهرهای شمالی تمرکز داشت.
35.5 درصد از فعالان اقتصادی شرکتکننده در این نظرسنجی در پاسخ به این سوال عنوان کردند که در صورت استمرار چالش‌ها به مهاجرت به خارج از کشور فکر می‌کنند، این در حالی بود که 30 درصد از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی در کانال تلگرامی که احتمال شامل گروه‌های متنوع‌تری از مردم می‌شود؛ به این سوال با مهاجرت به خارج پاسخ دادند. از فعالان اقتصادی شرکتکننده در نظرسنجی دنیای اقتصاد، 20 درصد عنوان کردند که با استمرار چالش‌ها، در تهران می‌مانند و 15.5درصد عنوان کردند که به شهرهای مجاور تهران می‌روند. بنابراین 35.5 درصد از این افراد سعی می‌کنند ارتباط خود را با پایتخت حفظ کنند. 15.5درصد از شرکت‌کنندگان پاسخ این سوال را مهاجرت به شهرهای شمالی، 4درصد مهاجرت به کلان‌شهر دیگر عنوان کرده و 9.5 درصد باقی مانده نیز عنوان کردند که فعلا تصمیمی در این زمینه نگرفته‌اند.
بررسی نتایج هر دو نظرسنجی حاکی از آن است که افزایش چالش‌های زندگی در پایتخت، حدود 50 درصد ساکنان این شهر را به فکر مهاجرت انداخته است؛ به شکل دقیق‌تر می‌توان گفت هزینه بالای مسکن و تورم زندگی در تهران، آلودگی هوا، ترافیک و ناترازی در زمینه آب و برق باعث شده تا 50 درصد شهروندان تهرانی حداقل یک مرتبه به مهاجرت از این شهر فکر کرده باشند. این مهاجرت شامل انواع مهاجرت از جمله مهاجرت به خارج از کشور، مهاجرت به شهرهای تهران، شهرهای شمالی و کلان‌شهرهای دیگر می‌شود.
البته زندگی در تهران برای شهروندان، دلبستگی‌های متعددی را ایجاد کرده است و چالش‌های مهاجرت باعث می‌شود که حتی در صورت استمرار چالش‌ها نیز کل این جمعیت، امکان مهاجرت را پیدا نکنند. در عین حال نکته حائز اهمیت در این نظرسنجی آن است که همچنان چالش هزینه تامین مسکن، مهم‌ترین چالش زندگی ساکنان این شهر است. این در حالی است که طی 4دهه گذشته تمامی دولت‌ها در کشور با وعده تامین مسکن ارزان کار خود را آغاز کرده‌اند، اما به نظر می‌رسد که در تحقق این وعده موفق نبوده‌اند.
تهران هنوز جذاب است؛ چرا؟
حسین ایمانی جاجرمی، جامعه‌شناس و صاحب‌نظر مسائل شهری می‌گوید به‌رغم نتیجه همه‌پرسی «دنیای اقتصاد» که بر این دلالت دارد که ۵۰درصد شرکت‌کنندگان حداقل یک مرتبه به مهاجرت از پایتخت فکر کرده‌اند؛ این شهر همچنان جذابیت‌های متعددی برای مردم کشور دارد. وی می‌گوید: تهران شهری مولد است. درحالی‌که ۱۳ تا ۱۵درصد شهروندان کشور در تهران زندگی می‌کنند؛ ۲۵درصد تولید ناخالص ملی در پایتخت متمرکز شده است. بنابراین تهران به لحاظ اقتصادی شهری با ارزش است؛ سایر شهرهای کشور امکان رقابت با تهران را به لحاظ اقتصادی ندارند و در واقع این موضوع یک مزیت برای این شهر به شمار می‌رود، مزیتی که باعث شده تا شهروندان تهرانی از درآمد بیشتر و فرصت اقتصادی بیشتری بهره‌مند باشند.
ایمانی جاجرمی ادامه داد: اگرچه امکانات تهران در قیاس با پایتخت‌های مشابه خود در دنیا برابر نیست؛ اما عدم توسعه در سایر شهرهای کشور باعث شده تا تهران وضعیت به مراتب بهتری نسبت به سایر شهرهای ایران داشته باشد. متاسفانه سرمایهگذاری در سایر شهرهای کشور طی دهه‌های متمادی پایین بوده، نابرابری منطقه‌ای در کشور وجود دارد و به این ترتیب به‌رغم چالش‌های ذکر شده در خصوص این شهر، تهران همچنان سرآمد سایر شهرهای کشور است. وی تاکید کرد: بخش قابل‌توجهی از ساکنان این شهر، زندگی در آن را انتخاب کرده‌اند؛ این افراد چالش‌ها و مزیت‌های زندگی در پایتخت را سنجیده و آگاهانه زندگی در تهران را انتخاب کرده‌اند. از منظر اجتماعی، آزادی و امکانات برای زنان و جوانان تهران وضعیت بهتری نسبت به سایر شهرهای کشور دارد. بخش قابل‌توجهی از دانشجویان شهرستانی پس از مهاجرت به تهران برای درس، زندگی در پایتخت را برای بقیه سال‌های عمر خود انتخاب می‌کنند. در عین حال تمامی افرادی که از دهه ۳۰ به بعد به تهران مهاجرت کرده‌اند، در وضعیت اقتصادی بهتری نسبت به سایر مردم قرار دارند.
ایمانی جاجرمی در خصوص بحران ناترازی انرژی در بخش برق و آب نیز گفت: سال‌ها عدم سرمایهگذاری در حوزه زیرساخت به بروز چالش‌های کنونی منجر شده است. با این وجود مردم همچنان بر این باورند که چالش کمبود آب و برق در کشور قابل مدیریت است؛ من نیز به این موضوع باور دارم که این ناترازی‌ها هنوز به بحران و شرایط غیر قابل حل تبدیل نشده و مدیران و سیاستگذاران فرصت حل چالش‌ها را دارند. وی ادامه می‌دهد: ایران جمعیتی ۹۰میلیون نفری با وسعت جغرافیایی گسترده و منابع عظیم دارد؛ در چنین شرایطی اداره این کشور کار دشواری نیست. البته این موضوع نیاز به آن دارد که « کشتی‌بان را سیاستی دیگر آید».
این استاد دانشگاه معتقد است که مزیت زندگی در پایتخت رو به کاهش نرفته؛ بخشی از افرادی که تمایل به مهاجرت از پایتخت را دارند در گروه سنی میانسالان قرار دارند که به طبیعتا این گروه جمعیتی، زندگی در شهرهای حاشیه‌ای را به دلیل آرامش و آب‌وهوای خوب ترجیح می‌دهند. تهران فاقد آرامش و هوای خوب است، اما این شرایط بر سایر کلان‌شهرهای آسیایی نیز حاکم است. ایمانی جاجرمی می‌گوید: تهران شهری با پتانسیل بالایی است؛ ما با این شهر برخورد درخوری نداشته و قدر آن را ندانسته‌ایم. وجود رشته کوه البرز، تنوع جمعیتی و حضور جوانان با استعداد می‌تواند این شهر را به شهری خلاق تبدیل کند.
