در بحبوحه این اختلال‌ها وزیر ارتباطات چند روز پیش مشکلات جی‌پی‌اس را ناشی از قطع برق اعلام کرد، اما کارشناسان معتقدند عامل اصلی این اختلال‌ها نه قطعی برق، بلکه دخالت‌های هدفمند در سیگنال‌ها است.

ستاره‌های بی‌فروغ

صدها سال پیش مردم با نگاه به ستاره‌ها راه خود را می‌یافتند و امروزه مسیر خود را از روی جی‌پی‌اس‌ پیدا می‌کنند که روی گوشی‌های همراه آن نصب شده و هر لحظه و هر جایی در دسترس است، اما اگر این جی‌پی‌اس‌ خاموش شود چه اتفاقی خواهد افتاد. پاسخ این سوال همین حالا نیز در زندگی روزمره ما با قطع جی‌پی‌اس پس از روزهای جنگ قابل مشاهده است. با این وضعیت شاید مجبور شویم دوباره سراغ نقشه‌های کاغذی برویم یا از رهگذران بپرسیم که ببخشید فلان خیابان کجاست؟ رستوران‌ها دیگر برای رساندن پیتزا به خانه‌های ما نمی‌توانند به نقطه آبی روی نقشه اعتماد کنند و تاکسی‌های اینترنتی به راننده‌هایی تبدیل شده‌اند که کورمال‌ کورمال به دنبال آدرس می‌گردند.

حتی یک پیاده‌روی ساده در شهری ناشناس می‌تواند حس ماجراجویی قرن بیستمی را زنده کند و بارها با گم کردن مسیرها مواجه شویم. ستار ‌هاشمی، وزیر ارتباطات، چند روز پیش در مورد اختلال‌های اخیر جی‌پی‌اس‌ توضیح و آن را به قطع برق و پیامدهای ناشی از آن نسبت داد؛ اظهارنظری که کارشناسان آن را چندان بر پایه داده‌های علمی نمی‌دانند.

این کارشناسان معتقدند که قطع برق نمی‌تواند تاثیری مستقیم بر سیگنال‌های ماهواره‌ای جی‌پی‌اس داشته باشد، زیرا عملا سیگنال‌ها از فضا ارسال می‌شوند و به زیرساخت زمینی یا برق محلی برای ارسال نیاز ندارند. سعید سوزنگر، کارشناس شبکه، در این باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «اختلال در سیستم برق یا قطعی برق به‌طور مستقیم تاثیری بر سیگنال‌های جی‌پی‌اس ندارد. جی‌پی‌اس یک سامانه ماهواره‌ای است که سیگنال‌های آن از فضا به زمین ارسال می‌شود و ایستگاه زمینی برای تولید این سیگنال‌ها وجود ندارد؛ یعنی کاربران صرفا دریافت‌کننده این سیگنال‌ها هستند.»

امیرحسین دهقان، دیگر کارشناس شبکه، نیز در خصوص عدم امکان تاثیر قطع برق بر اختلال‌های جی‌پی‌اس به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: « جی‌پی‌اس‌ها از حدود ۳۱ ماهواره فعال تشکیل شده‌اند که در مدار زمین می‌چرخند. دستگاه‌های گیرنده مانند خودرو و موبایل با دریافت سیگنال‌های رادیویی از حداقل چهار ماهواره مکان خود را محاسبه می‌کنند. این سیگنال‌ها نیازی به برق یا زیرساخت زمینی در ایران برای ارسال ندارند. البته گیرنده برای کار نیاز به برق دارد مانند شارژ کردن تلفن‌های همراه.»

 عامل اصلی اختلال‌ها

کارشناسان در حقیقت مشکل فعلی جی‌پی‌اس‌ را ناشی از استفاده از سامانه‌های جمعی و مختل‌کننده سیگنال می‌دانند که باعث برهم خوردن دقت موقعیت‌یابی می‌شود. آنها معتقدند این اختلال‌ها موجب می‌شود حتی دستگاه‌های روشن نیز اطلاعات موقعیت را اشتباه نمایش دهند و سرویس‌های حساس مانند مسیریابی با مشکلات جدی مواجه شوند. سعید سوزنگر در این باره نیز به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «عامل اصلی ایجاد اختلال در جی‌پی‌اس استفاده از سامانه‌های جمعی و مختل‌کننده سیگنال است که در حال حاضر نیز شاهد برهم خوردن موقعیت‌یابی‌ها هستیم.

در چنین شرایطی حتی اگر دستگاه دریافت‌کننده روشن باشد ممکن است موقعیت اشتباه نمایش داده شود. این اختلال می‌تواند بر برخی سرویس‌های وابسته به جی‌پی‌اس مانند خدمات امدادرسانی یا سامانه‌های مسیریابی اثر منفی بگذارد و مشکلات جدی برای شهروندان ایجاد کند.»

دهقان نیز در این باره برای اختلال جی‌پی‌اس به سه مورد اشاره می‌کند و می‌گوید: «اختلال‌های اخیر در سیستم جی‌پی‌اس عمدتا ناشی از سه عامل اصلی است؛ نخست «جمینگ» یا ارسال پارازیت روی فرکانس‌های L۱ و L۲ جی‌پی‌اس که گیرنده‌ها را از دریافت سیگنال واقعی بازمی‌دارد.

دوم «اسپوفینگ» یا ارسال سیگنال‌های جعلی که موقعیت‌های نادرست را به دستگاه‌های گیرنده القا می‌کند و سوم شرایط جوی خاص مانند توفان‌های خورشیدی یا تداخل‌های رادیویی قوی که البته به ندرت رخ می‌دهند.» او معتقد است که با توجه به گزارش‌های اخیر و شرایط ویژه کشور محتمل‌ترین دلیل اختلال‌های فعلی استفاده از سامانه‌های جمینگ و اسپوفینگ با اهداف امنیتی است.

این نوع اقدامات اغلب در شرایط خاص مانند جنگ به کار گرفته می‌شوند تا از تهدیدهایی مانند پهپادهای متخاصم جلوگیری شود. او اضافه می‌کند: «شواهد پیشین نشان می‌دهد که جی‌پی‌اس گاهی موقعیت‌های نادرست از جمله فرودگاه‌ها را نمایش داده است که این موضوع نیز نشانه‌ای از اختلالات هدفمند در این سامانه است. چنین اختلالاتی چالش‌های جدی را برای موقعیت‌یابی دقیق و خدمات وابسته به آن به وجود می‌آورد.»

باید یادآور شد آنچه اکنون در اختلال جی‌پی‌اس تجربه می‌شود بیش از یک مشکل ساده‌ فناوری است؛ این یک زنگ هشدار است برای همه ما، چیزی که گویای آن است که حتی در دنیای پرشتاب دیجیتال وابستگی ما به فناوری‌های نوین چقدر شکننده و آسیب‌پذیر است.

وقتی ستاره‌های مصنوعی در آسمان ساکت می‌شوند و سیگنال‌ها گم می‌شوند زندگی روزمره ما نیز ناگهان مثل یک سفر بی‌نقشه می‌شود؛ جایی که حتی پیدا کردن راه خانه یا رساندن پیتزا تبدیل به یک ماجرای بزرگ و پیچیده خواهد شد. البته شاید مهم‌تر از همه این تجربه به ما یادآوری کند که فناوری هرچقدر هم پیشرفته باشد بدون پشتوانه انسانی قوی و مسوولیت‌پذیر تنها یک ابزار ناتوان است و در نهایت با مشکل مواجه خواهد شد.