برخی به دلیل وعده پیروزی از سوی پیامبر در ابتدا، تصور فتح مکه را در این سفر داشتند و الان با حکم به بازگشت به مدینه مواجه شده بودند، بنابراین حتی در نبوت او تردید کردند و براساس برخی گزارش‌ها برخی به فکر یافتن همفکر برای کشتن او افتادند. ‌اما این پیمان‌نامه یک موفقیت راهبردی بزرگ بود.

پیامبر متوجه عمق رفتار احساسی گروهی از مسلمانان شد و با آنان گفت‌وگو و آنها را اقناع کرد. با بازگشت به مدینه، تازه‌مسلمانانی را که از مکه آمده بودند، طبق قرارداد به مکیان تحویل داد. اما آنان پس از مدتی از مکه گریختند و به مکانی دیگر رفته و برای کاروان‌های تجاری مکه مزاحمت ایجاد کردند و در نهایت اهل مکه به پیامبر مراجعه کردند که این بند توافق‌نامه حذف شود و تازه‌مسلمانان مکی بتوانند به مدینه برگردند.

در نتیجه این توافق و ثبات به‌دست‌آمده، تعداد مسلمان در این دو سال بیش از هفت برابر شد. پیامبر از فرصت صلح به‌وجودآمده استفاده کرد و دعوت خود را گسترش داد و حتی به سران دیگر کشورها نیز نامه نوشت.

بنابراین پیامبر با درک شرایط، توافقی کرد، امتیازاتی داد و با نگاهی راهبردی به دور از احساس، ماندگاری اسلام را تثبیت کرد. از این‌رو خداوند توافق حدیبیه را برخلاف نگاه احساسی برخی مسلمانان، فتح مبین نامید؛ امری که آینده نیز آن را نشان داد.

به‌واقع برای مسلمانان فتحی بزرگ‌تر از صلح حدیبیه وجود نداشت. درواقع میان صلح، توافق و بده‌بستان امتیاز با نگاهی راهبردی با تسلیم تفاوت بسیاری وجود داشت که برخی تندروها درکی از این تفاوت نداشتند. این هنر مذاکره است که از استفاده از بسم‌الله و عنوان رسول خدا دست برداشته، قبول به بازگرداندن تازه‌مسلمانان مکی و از عمره امسال منصرف شده، اما اصول راهبردی حفظ می‌شود. بر اثر این توافق، فتح مکه بدون هرگونه خون‌ریزی در سال بعد رخ داد. اینجاست که برتری ارزش قلم بر شمشیر خود را نشان می‌دهد.

نتیجه این صلح، فراگیرشدن اسلام در همه شبه‌جزیره، تبدیل دشمنان به متحدان پیامبر یا مسلمان‌شدن آنان بود. پیامبر نشان داد که صلح و توافق با تسلیم و خواری فرق می‌کند و تصویر دوگانه تقابل در برابر سازش نادرست است. البته برای روشن‌شدن این تفاوت باید به دنبال شاخص‌های عینی و ملموس بود. ویژگی دیگر این صلح، نگاه جامع راهبردی پیامبر بود. او توافق را در یک بند خاص خلاصه نکرد، بلکه با نگاهی جامع، ثبات دست‌کم 10 سال را برای مسلمانان تضمین کرد و البته یک سال بیشتر نگذشته بود که مسلمانان مکه را بدون خون‌ریزی فتح کردند.

ما در روزگاری هستیم که برخی به جنگ و تقابل یا سازش و ذلت اعتقاد دارند. اما پیامبر به ما یاد داد راه سوم، توافق هوشمندانه است. او در صلح حدیبیه، با یک پیمان‌نامه، امپراتوری جهل را فروریخت.

پیروان پیامبر باید شرایط زمانه را درک کنند و از دوگانه «تقابل و ذلت» دست بردارند. توسعه پایدار (اقتصادی، اجتماعی و حقوق شهروندی) نیازمند نگاه راهبردی و پرهیز از شعارهای احساسی است. جامعه‌ای که فقر و تبعیض را پشت سر بگذارد، نه‌تنها الگویی برای جهان اسلام، بلکه نماد عینی «فتح مبین» در عصر حاضر خواهد بود.