به گزارش خبرگزاری صدا وسیما، رئیس جمهور صبح امروز یکشنبه ۹ شهریور برای شرکت و سخنرانی در دو اجلاس سران شانگهای و شانگهای پلاس عازم چین شد. گسترش همکاری‌های اقتصادی با چین از جمله موضوعاتی است که مسعود پزشکیان در این سفر پیگیری می‌کند. برای همین، میز اقتصاد امروز به موضوع "مسیر ایران تا چین؛ ریل گذاری برای گسترش تجارت" اختصاص داشت. برای بررسی این موضوع، آقای مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین در برنامه حضور پیدا کرد و آقای محسن شرافتی نیا، کارشناس اندیشکده دیپلماسی اقتصادی هم تلفنی میهمان برنامه بود.
سؤال: آقای حریری، ابتدا در مورد اجلاس صحبت کنیم، اهداف این اجلاس چه است؟ سازمان همکاری‌های شانگهای در بین سازمان‌های منطقه چه جایگاهی دارد؟
حریری: بعد از اتفاق‌هایی که سال ۲۰۰۰ افتاد، بحث ۱۱ سپتامبر و برج‌های نیویورک و آن مدل از اسلام سلفی و بحث‌های داعش که جهان به آن مبتلا شد، روسیه و چین بعنوان محور باضافه سه کشور دیگر آسیای میانه که در معرض خطر این نوع اسلام سلفی است که منجر به بحث‌های بعدی شد. دور هم جمع شدند و اجلاسی به نام شانگهای ۵ گذاشتند تا خودشان را برای بخش‌های امنیتی و ضد تروریستی آماده کنند. بعد از یکی دو سال این به سازمان همکاری‌های شانگهای تبدیل شد. با همان نگاه ضد تروریستی و کشور‌هایی دیگری به آن پیوستند. به تدریج نقش امنیتی و ضدتروریستی در این سازمان کم شد و به جای آن نقش تجاری و همکاری‌های اقتصادی و سایر همکاری منطقه‌ای جای آن را گرفت. از سال ۲۰۰۵ ما در این سازمان تقاضای عضویت کردیم و بعنوان عضو ناظر پذیرفته شدیم. این پروسه خیلی طول کشید تا سال ۲۰۲۱ که بحث این شد که موضوع پذیرش ایران بعنوان عضو دائم و تغییر وضعیت از ناظر به عضو اصلی در دستور کار قرار گرفت. در اجلاس سال ۲۰۲۳ نهایی شد و آنجا اعلام شد که تقاضای عضویت ما را پذیرفته‌اند. قاعدتاً یکسری کار‌ها باید انجام می‌شد، یکسری مقابله نامه‌ها و تعهداتی که قبلاً کشور‌های عضو پذیرفتند براساس اساسنامه ما هم باید می‌پذیرفتیم که عضو شویم و اینها تبدیل شد به اینکه ما اولین سالی که به شکل رسمی بعنوان عضو رسمی در سازمان دعوت شدیم در سال ۲۰۲۴ بود.
ریاست دوره‌ای در این سازمان هر سال به یکی از کشور‌های عضو می‌رسد. پارسال قزاقستان بود، تقریباً فکر می‌کنم همه نهاد‌هایی که از ایران باید در جلسات شرکت می‌کردند به طور کامل شرکت کردند. رئیس دوره امسال چین بوده است. امروز در تینجن چین جلسه اول آن است و فردا هم جلسه نهایی آن برگزار می‌شود تا دستور العمل و سند امضا شود.
سؤال: از اهمیت این سازمان بگویید؟
حریری: این سازمان الان ۱۰ عضو اصلی دارد، ۲ عضو ناظر که پاکستان و مغولستان هستند و حدود ۱۰ شرکای گفت‌و‌گو دارد. یعنی این شده است چیزی باعنوان شانگهای پلاس. در منطقه ما هم ترکیه جزء شرکای گفت‌و‌گو است و هم عربستان و هم امارات کسانی هستند که عضو رسمی سازمان شانگهای نیستند و حتی عضو ناظر هم نیستند و البته یکی یکی تقاضای عضویت آنها دارد می‌آید. کسی که شریک گفت‌و‌گو می‌شود براساس یک تمایل دو طرفه است، اگر وضعیت فعلی را بسنجیم، ما با سازمانی طرف هستیم که هند و چین، یعنی حدود ۳ میلیارد جمعیت دنیا، حالا روسیه، ایران، پاکستان و کشور‌های دیگر را کنار آن بگذاریم، چیزی قریب به ۴ میلیارد از جمعیت ۸ میلیاردی دنیا، یعنی ۴۷ درصد از جمعیت دنیا الان جزء کشور‌های عضو این سازمان محسوب می‌شوند. حدوداً ۴۰ درصد از جی دی پی دنیا توسط اعضای این سازمان تأمین می‌شود. نکته‌ای که برای ما بسیار اهمیت دارد و باید به آن دقت کنیم اینکه دو کشور در دنیا هستند که الان مهمترین خریداران نفت و گاز در دنیا هستند یعنی چین و هند که اینها بخش عمده‌ای از انرژی دنیا را می‌خرند و به کشورشان وارد می‌کنند که اینها عضو این سازمان هستند و دو تا از بزرگ‌ترین عرضه کنندگان و دارندگان ذخایر نفت و گاز در دنیا، یعنی اول و دوم ایران و روسیه هستند، مجموعه نفت و گاز، اینها هم عضو این سازمان هستند.
این فرصت بسیار خوبی است برای کشور ما که در حوزه صادرات انرژی باید نقش و بازار خودش را پیدا کند و فشار حداکثری که امریکا و غرب روی حوزه فروش نفت بر ما می‌گذارد، اینجا جا‌های تنفسی برای ما ایجاد می‌شود که ما در یک سازمانی عضو هستیم که دو تا از بزرگ‌ترین خریداران آنجا هستند. تا یکی دو ماه پیش رابطه چین، هند، روسیه و امریکا یک رابطه شکننده‌ای بوده است، الان خوشبختانه از نظر ما این است که رابطه بین آقای مودی و ترامپ بعنوان دو رفیق قدیمی بهم خورده است و ترامپ سفرش به هند را لغو کرد و هند هم زیر بار نخریدن نفت روسیه نرفت و با وجودی که رابطه چین و هند هیچ وقت به طور سنتی رابطه خوبی نبوده است، حتی منازعات مرزی داشته‌اند در طی سال‌های گذشته، به آنجا رسیده است که آقای مودی امسال دارد در اجلاس شرکت می‌کند. امریکا و غرب دارند این خطر را احساس می‌کنند که آیا این شکل چهارجانبه ایران، چین، روسیه و هند خودش به خودی خود می‌تواند خیلی از پروژه‌هایی که در ذهن آقایان بود را مختل و اذیت کند. این سازمان الان اهمیت اش روز به روز دارد بیشتر می‌شود.
ما با خیلی از اعضای این سازمان در اتحادیه اوراسیا در حوزه اقتصادی هم پیمان هستیم و قرارداد‌های تجارت آزاد داریم. از این طرف ما با چین، هند و روسیه در بریکس هم کار می‌کنیم. اینها را اگر به صورت یک مجموعه نگاه کنیم و اگر بتوانیم طراحی کنیم که چطوری این هم پوشانی‌ها را استفاده کنیم، خوشبختانه در وزارت خارجه ما یک بازتعریف یکی دو ماه پیش راجع به این موضوع شد و آقای غریب آبادی، معاونت حقوقی و بین المللی وزارتخانه برای دبیرخانه بریکس و سازمان شانگهای مسئول کردند یعنی همان چیزی که باید با هم نگاه شود، در ساختار دیپلماسی ما هم دیده شد.
عضویت در این سازمان و به ویژه حضور امروز و فردای آقای رئیس جمهور در شهر تینجن و به دنبال آن حضور فردا و روز بعد از آن در پکن حضور مغتنمی است، حدود ۳۵ نفر از سران کشور‌های مختلف بستگی به مدل حکومتی آن کشورها، رئیس جمهور یا نخست وزیر در چین حضور دارند. فرصت این است که ما یک دیپلماسی فعال داشته باشیم در شرایطی که طرف مقابل دلش بخواهد ما را این روز‌ها منزوی کند و فرصت بسیار خوبی است.
سؤال: ما چه بهره‌ای می‌توانیم از عضویت در این اجلاس ببریم که بخشی را اشاره کردید، بحث خریداران نفت است که در این اجلاس هستند؟
حریری: بله اتفاقاً من خودم در این اجلاس اخیر که در پکن بودیم برای شورای بازرگانی سازمان همکاری‌های شانگهای، پیشنهادی را به دبیرخانه شورای بازرگانی دادم مبنی بر اینکه ما بعنوان اتاق بازرگانی ایران آماده هستیم، در تهران یک کمیته انرژی تشکیل بدهیم، ذیل این شورای بازرگانی سازمان همکاری‌های شانگهای و یک اجلاس بزرگی برای موضوع انرژی پایدار، موضوع مبادلات انرژی، موضوع گذار انرژی از انرژی‌های فسیلی، خوشبختانه دبیرخانه پیشنهاد ما را پذیرفته است و امیدواریم در بهار یا اواخر زمستان امسال این اجلاس را در تهران داریم صحبت‌ها را می‌کنیم، با حضور چند تن از وزرای انرژی کشور‌های عضو و اتاق‌های بازرگانی و دست اندرکاران انرژی بتوانیم در تهران اجلاس کمیته انرژی سازمان همکاری‌های شانگهای را برگزار کنیم.
سؤال: این شورای بازرگانی هم ذیل این اجلاس است و موضوعات اقتصادی در آن شورا انجام می‌شود؟
حریری: مثلاً در موضوعات انرژی می‌نشینند، وزرای راه و شهرسازی با همدیگر می‌نشینند، اینجا عموماً موضوعات تجاری بین دو کشور است یا بحث‌هایی است که عموماً بخش خصوصی بیشتر می‌تواند درگیر آن شود، در شورای بازرگانی شکل می‌گیرد. زمانی که کشور ایران بعنوان ناظر در سازمان همکاری‌های شانگهای بود، ما بعنوان اتاق ایران و چین، در اجلاسی که در شهر شیان در چین برگزار شد ما پیشنهاد تشکیل این شورا را دادیم و خودمان هم از اول یک کرسی آنجا داشتیم و هنوز هم این کرسی محفوظ است و مورد تأیید وزارت خارجه ما هم قرار گرفته است.
سؤال: آیا سازمان همکاری‌های شانگهای برنامه‌ای برای سازوکار مالی مشترک بین اعضاء برای کاهش وابستگی به دلار دارد؟
حریری: به طور مشخص خیر، بعنوان یک ایده چرا، ولی فکر می‌کنم این بخش بیشتر به بریکس واگذار شده است برای اینکه دامنه آن خیلی گسترده‌تر است. چون در سازمان همکاری‌های شانگهای وزن عمده دست چین و روسیه است و هم این کشور در بریکس هم هستند و اصلاً بریکس برای همین کار‌ها ساخته شده است. یعنی بریکس بیشتر بعنوان اقتصاد‌های نوظهور دارد اقتصاد‌های مسلط را زیر سؤال می‌برد، آنجا خیلی جدی‌تر است. ولی اینجا هم پرداخت و دریافت‌ها در غالب تهاتر‌های کالایی، پیمان‌های منطقه‌ای و دوجانبه در داخل این رفتار‌های تجاری متفاوت از رفتار‌هایی که مرسوم است، به صورت ایده‌هایی دیده می‌شود، اما نه به شکل خیلی جدی و عمومی آنطوری که در بریکس مطرح است، اینجا مطرح نیست.
سؤال: این بحث چندجانبه گرایی خیلی در این اجلاس اشاره می‌شود، در چه برنامه‌هایی می‌تواند ظهور و بروز داشته باشد؟
حریری: اصل قصه این است که دنیا دچار یکسری مشکلاتی است، یک بخشی براساس تسلط امریکا است، به ویژه در امریکای ترامپ خیلی علنی اینها را می‌بینید. مثلاً زمانی سازمان جهانی تجارت مظهر رفتار غربی به سرکردگی امریکا بود، تجارت آزاد و بدون تعرفه و غیره. الان می‌بینید که ترامپ همه اینها را زیر سؤال می‌برد، تعرفه‌های چند ده درصدی به کشورها می‌بندد. چین بعنوان کسی که یک زمانی قرار بود ضد این باشد، او می‌آید می‌نشیند در آن سازمان و از این نظم موجود علیه رفتار‌های امریکایی استفاده می‌کند. به سازمان تجارت آزاد شکایت می‌کند که چرا امریکا نمی‌گذارد ما تجارت آزاد کنیم، یعنی با همان ابزاری که برای غرب بوده است. ولی در نهایت تشکیل این سازمان ها، تشکیل یک واکنش به رفتار ناعادلانه نظم فعلی است. اگر این رفتار واجد یک نظم عادلانه‌ای بود، دلیل نداشت بقیه بروند و سازمان‌هایی بسازند که همه اینها در سازمان ملل و بانک جهانی و اینها است، چون کارکرد آنها به نظر عادلانه نمی‌آید، قدرت‌های جدید اقتصادی دارند یواش یواش می‌بینند با این سازوکار هرچه جلوتر بروند موانع بیشتری ایجاد می‌شود. برای اینکه این نظم را بدون اینکه با یک حادثه جهانی مواجه شود، بشود جابجا کرد باید بیایید و آلترناتیو‌های قوی درست کنید. این به این دلیل است، هم سازمان همکاری‌های شانگهای و هم بریکس و هم سایر اتحادیه‌هایی که در آسیا شکل می‌گیرد، مثل آسه آن، دلیل اینها این است که ساختار‌های موجود نمی‌تواند پاسخ بدهد، اگر چین هم می‌خواست تشکیل بدهد، باید زمینه عینی آن هم وجود داشته باشد که از این قضیه استقبال شود.
برای ما این فرصت بسیار خوبی است، تعداد تحریم‌هایی که امریکا دارد به کشور‌های مختلف می‌دهد، باشگاه‌های تحریمی‌ها دارد روز به روز قوی می‌شود، ما بعنوان کشوری که قبلاً در سال‌های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰ بعنوان اولین و تنها کشوری که تحریم علیه آن اعمال شده، خیلی‌ها با ما کار نمی‌کردند، می‌گفتند شر این تحریم‌ها یقه آنها را نگیرد. ولی الان می‌بینیم ونزوئلا، بلاروس، چین و هند و ... همه تحت فشار‌های یا تحریمی یا تعرفه‌ای امریکا قرار گرفته‌اند، اینها همه را به طور طبیعی هم نزدیک می‌کند. از این منظر ما امیدواریم که ترامپ ریاست جمهوری اش طول بکشد، چون دارد برعلیه نظم موجود حرکت می‌کند.
سؤال: در داخل باید چه اتفاقاتی بیفتد، چه زیرساخت‌هایی را باید مهیا کنیم تا بهره بیشتری ببریم؟
حریری: مسئله اصلی همین است که ما خیلی در چهل و چند سال گذشته بلد نبوده‌ایم در سازمان‌های جهانی باشیم، حضور ما به جز سازمان ملل و زیرمجموعه‌های آن در سازمان‌های بین المللی دوجانبه و چندجانبه نبوده‌ایم و بازی را تمرین نکرده‌ایم. برای همین وقتی با این قصه‌ها مواجه می‌شویم، مثل اتحادیه اوراسیا دیدید پنج شش سال طول کشیده است، درست است خیلی پیشرفت کرده‌ایم ولی هنوز از ۲۰ یا ۳۰ درصد از ظرفیت‌های آن استفاده می‌کنیم. الان گفتم که یک نهاد همه جانبه‌ای در وزارت خارجه دارد شکل می‌گیرد که همه این دبیرخانه‌ها زیر نظر آنجا بروند، تبادل تجربه برای حضور در سازمان‌های بین المللی، چیزی است که ما کم داریم در همه سطوح، هم بخش خصوصی و هم بخش دولتی. یعنی ما بعنوان بخش خصوصی، اتاق بازرگانی خیلی چنین تجربه‌هایی نکرده است. ما عضو آی سی سی اتاق بارزگانی بین الملل هستیم، اما دنبال این نمی‌رفتیم که یک کرسی آنجا بگیریم، یا به طور جدی شرکت کنیم، پیشنهاد ببریم، طرح ببریم، سالانه یک عده‌ای می‌رفتند و می‌نشستند و برمی گشتند. در اتاق هم دارد این اتفاق می‌افتد و فهمیده‌ایم که باید یاد بگیریم و حضور پیدا کنیم، حتی اگر دفعه اول و دوم آن فایده‌ای هم نداشته باشد.
