همشهری آنلاین- محمد سرابی: هر سازمان یا وزارت‌خانه که قصد رسیدگی به معلولان را داشته باشد باید تشکیلات اداری و نیروی انسانی بزرگی را راه‌اندازی و مدیریت کند. در مقابل، برنامه «توانبخشی مبتنی بر جامعه» که با واگذاری امور به پایگاه‌های محلی شروع شده بود، آنقدر فراگیر شد که به گفته مسئولان بهزیستی در هفته گذشته، در حال گسترش از روستا به حاشیه و درون شهر است.

اولویت مناطق روستایی

از دو دهه پیش روند خصوصی‌سازی واحدهای مختلف سازمان بهزیستی شروع شد و یکی از این اقدامات ایجاد پایگاه‌های توانبخشی مبتنی بر جامعه یا سی‌بی‌آر (CBR) است که در سطح جهانی نیز تجربه شده است. سی بی آر واحدهای کوچک در مناطق روستایی هستند که کار کمک‌رسانی به مددجویان بهزیستی را با حضور دائمی در منطقه هدف انجام می‌دهند. تصور اولیه این بود که معلولان مناطق غیرشهری بیشتر در معرض محرومیت هستند و پوشش توانبخشی مبتنی بر جامعه از این نقاط شروع شد.

آشنایی محلی به جای کاغذبازی

در یک جامعه ممکن است هر زمان، شخصی به دایره مددجویان نیازمند افزوده یا از آن خارج شود. در روش‌های قدیمی، نیازهای مددجویان از طریق شبکه اداری بزرگی شناسایی و به مراکز استان‌ها فرستاده می‌شد تا برای تامین آن اقدام شود. زندگی در روستا و فاصله زیاد باعث می‌شد که شناسایی نیازها و درخواست‌های معلولان به کندی انجام ‌گیرد. با اجرای طرح سی‌بی‌آر، مؤسسه‌های همکار بهزیستی که در مناطق روستایی مستقر هستند، افراد دارای معلولیت را شناسایی و نیازسنجی می‌کنند. بر اساس گزارش‌های این مراکز، بودجه مورد نیاز تامین و برای رفع مشکل مددجو صرف می‌شود.

توسعه سی‌بی‌آر به مدارس شهری

برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه برای جامعه روستایی طراحی و اجرا شد. سطح پوشش این طرح در سال‌های اخیر گسترش زیادی پیدا کرد و معلولان روستایی از آن بهره‌مند شدند تا جایی که خدمات دهی در فضای روستایی از شهری پیشی‌گرفت. اکنون در تابستان ۱۴۰۴ سی‌بی‌آر در حال گسترش به محله‌های شهر است و قرار است در «مراکز مثبت زندگی» متعلق به بهزیستی، و همینطور با استفاده از «مدارس» انجام شود. به گفته مسئولان بهزیستی، در آینده رسیدگی به امور اجتماعی هم به طرح سی‌بی‌آر افزوده خواهد شد.

سه نمونه از خدمات سی‌بی‌آر

یکی از هدف‌های برنامه سی‌بی‌آر ارائه خدمات رفاهی و اشتغال در محله و در ابعاد خانواده است. نصب دنده اتوماتیک در خودرو تاکسی و آماده کردن آن برای استفاده راننده معلول، تهیه چرخ خیاطی و دار قالی‌بافی برای ایجاد اشتغال و کسب درآمد معلولان، مناسب سازی حمام و سرویس بهداشتی خانه برای مددجوی معلول حرکتی، نمونه‌هایی از خدمات انجام شده در روستاها هستند. در این زمینه تسهیلگران محلی واسطه بین مددجو و سازمان بهزیستی قرار می‌گیرند. این تسهیلگران عمدتا در روستای محل خدمت سکونت دارند.

توانبخشی و سلامت روانی

سیدجواد حسینی، رییس سازمان بهزیستی کشور:

۸۰ درصد عوامل موثر در سلامت مربوط به عوامل موثر در سلامت روانی و اجتماعی است و این درحالیست که برای این ۸۰ درصد شبکه، بیمارستان، نظام ارجاع و ... نداریم. هم پرداختن به سلامت اجتماعی و هم پرداختن به توانبخشی به عنصر غایب در نظام حکمرانی تبدیل شده است. طرح CBR گامی در این جهت احیای این دو مورد است.

حضور محلی در روستاها

پایگاه‌های سی‌بی‌آر در روستاهای بزرگ یا مراکز بخش‌ها مستقر می‌شوند تا مجموعه‌ای از روستاهای نزدیک به هم را رصد کنند. این پایگاه‌ها با مراکز هر استان ارتباط دارد و داده‌های خود را به آن ارسال می‌کنند.

۸۳۳ پایگاه سی‌بی‌آر: تا سال ۱۴۰۰ در روستاها برپا شدند.

هزار پایگاه ‌سی‌بی‌آر: اکنون در روستاها و حاشیه شهرها در حال کار هستند.

۹۵ درصد: پوشش مناطق روستایی با سی‌بی‌آر.

۳۰ درصد: شهرها در طرح‌های جدید زیر پوشش قرار می‌گیرند.

۲۰۰ پایگاه سی‌بی‌آر: مورد نیاز برای زیر پوشش قرار دادن ۶۰ هزار نفر از جمعیت شهری مددجویان.

۶۰۰ هزار معلول شدید

کمتر از ۲ میلیون نفر جمعیت کشور معلولانی هستند که زیرپوشش خدمات بهزیستی قرار دارند اما این آمار را باید با توجه به درجه معلولیت یا با توجه به فقر یا سالمندی ارزیابی کرد.

۱۱.۵ درصد: از شهروندان ایرانی برابر ۹ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر دچار انواعی از معلولیت یا ناتوانی هستند.

۶۸۹ هزار نفر: معلولیت شدید و خیلی شدید دارند و باید از آن‌ها حمایت ویژه شود.

یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر: معلول زیر پوشش سازمان بهزیستی قرار دارند.

ابعاد مختلف توانبخشی مبتنی بر جامعه

طرح سی‌بی‌آر تنها تامین وسایل مورد نیاز معلولان یا مناسب‌سازی محل زیست آن‌ها نیست. این طرح با توجه به گستردگی در سطح کشور به عنوان زمینه‌ای برای اجرای جنبه‌های مختلف کمک به معلولان شمرده می‌شود تا جایی که آن‌ها را به کسب مهارت و اشتغال برساند.

- پیشگیری

- مشارکت

- سلامت

- توانمندسازی

- آموزش

- مهارت