ایران که بیش از ۹۰ درصد برق خود را از سوخت‌های فسیلی تأمین می‌کند، با چالش ناترازی انرژی مواجه است. کارشناسان معتقدند توسعه نیروگاه‌های خورشیدی خانگی، با مشارکت وزارت نیرو و وزارت نفت، می‌تواند تا پایان دولت چهاردهم، فشار بر شبکه برق و وابستگی به گاز طبیعی را کاهش دهد. این طرح نه‌تنها سریع‌ترین مسیر برای مقابله با ناترازی انرژی است، بلکه صرفه‌جویی ارزی قابل‌توجهی را نیز به دنبال دارد.
آمارها نشان می‌دهد که نیروگاه‌های حرارتی، که عمدتاً با گاز طبیعی کار می‌کنند، بیش از ۸۳ درصد از تولید برق کشور (معادل ۳۶۵ میلیارد کیلووات‌ساعت از ۴۱۵ میلیارد کیلووات‌ساعت) را تأمین می‌کنند. این وابستگی شدید به گاز، با نوسانات تولید یا افزایش مصرف، منجر به کمبود برق می‌شود. در این راستا، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، به‌ویژه نیروگاه‌های خورشیدی خانگی، به‌عنوان راهکاری مؤثر برای کاهش فشار بر شبکه برق و مدیریت ناترازی انرژی مطرح شده است.
عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو، در تیرماه ۱۴۰۴ از طرح تولید برق ۵ کیلوواتی در پشت‌بام منازل خبر داد. این طرح با هدف تولید پراکنده برق و خودکفایی خانوارها طراحی شده است. محسن طرزطلب، معاون وزیر نیرو، نیز اعلام کرد که تجهیزات این نیروگاه‌ها در نقاط کلیدی با نظر استانداران نصب می‌شود و مردم با مشارکت در این طرح، نقش مستقیمی در تولید انرژی پاک ایفا خواهند کرد. بر اساس گزارش ساتبا، ظرفیت نصب‌شده نیروگاه‌های تجدیدپذیر در دولت چهاردهم با رشدی ۶۲ درصدی، به حدود ۲۰۰۰ مگاوات افزایش یافته است.
وزارت نفت نیز با همکاری در این طرح، به دنبال کاهش مصرف گاز در نیروگاه‌ها و تخصیص آن به بخش‌های صنعتی با ارزش افزوده بالاتر است. سعید توکلی، مدیرعامل شرکت ملی گاز، اظهار داشت که ۳۰ تا ۳۴ درصد گاز کشور در نیروگاه‌ها مصرف می‌شود. توسعه نیروگاه‌های خورشیدی خانگی می‌تواند این مصرف را کاهش داده و امکان صادرات گاز و ارزآوری را فراهم کند. منصور علیمردانی، نماینده مجلس، نیز صرفه‌جویی ارزی سالانه ناشی از کاهش مصرف گاز در نیروگاه‌ها را حدود ۲۰ میلیارد دلار برآورد کرد. همچنین، استفاده از انرژی خورشیدی می‌تواند سالانه تا ۱۰ میلیارد دلار از طریق کاهش مصرف مازوت صرفه‌جویی ارزی ایجاد کند.
نیروگاه‌های خورشیدی در سه نوع خانگی (تا ۱ مگاوات)، مزارع پراکنده (تا ۲۵ مگاوات) و نیروگاه‌های متمرکز (بیش از ۲۵ مگاوات) طراحی می‌شوند. کارشناسان، نیروگاه‌های خانگی ۵ کیلوواتی را به دلیل نصب سریع و آسان، اولویت اصلی می‌دانند. این نیروگاه‌ها فشار بر شبکه برق را کاهش داده و با مشارکت مردم، حس مسئولیت‌پذیری اجتماعی را تقویت می‌کنند. در مقابل، مزارع پراکنده و نیروگاه‌های متمرکز نیازمند زمان و سرمایه‌گذاری بیشتری هستند و بهره‌برداری از آن‌ها کندتر است.
نیروگاه‌های خورشیدی خانگی، با تولید برق توسط خانوارها، فشار بر شبکه سراسری را کاهش داده و سوخت‌های فسیلی را برای صنایع مولد آزاد می‌کنند. این طرح همچنین با خرید تضمینی برق تا ۲۰ سال، سرمایه‌گذاری مطمئنی برای خانوارها محسوب می‌شود. با این حال، هزینه نصب هر نیروگاه ۵ کیلوواتی (حدود ۲۰۰ میلیون تومان) برای اقشار کم‌درآمد چالش‌برانگیز است. وزارت نیرو با ارائه تسهیلات بانکی و بسته‌های حمایتی، تلاش می‌کند این طرح را برای همه اقشار قابل دسترس کند.
وزارت نیرو با پرداخت ۹۰ میلیون دلار بدهی پیمانکاران نیروگاه‌های تجدیدپذیر، گام مهمی در تسریع این پروژه برداشته است. همکاری شهرداری‌ها و وزارت راه و شهرسازی در ارائه مشوق‌های مالی نیز می‌تواند سرعت اجرای طرح را افزایش دهد. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که با اجرای دقیق این برنامه، تا سال ۱۴۰۷ بخش قابل‌توجهی از برق خانگی از طریق نیروگاه‌های خورشیدی تأمین شود، که نه‌تنها وابستگی به سوخت‌های فسیلی را کاهش می‌دهد، بلکه فرصت‌های اقتصادی جدیدی را برای کشور ایجاد خواهد کرد.
