خبرگزاری مهر - گروه سلامت: انتخاب رشته پزشکی همواره یکی از پرچالش‌ترین و در عین حال محبوب‌ترین تصمیم‌هایی است که بسیاری از جوانان در مسیر تحصیلی خود می‌گیرند. پزشکی نه فقط یک شغل یا حرفه، بلکه راهی طولانی و پرمسئولیت برای شناخت بدن انسان، درمان بیماری‌ها و کاهش درد و رنج بیماران است. همین ویژگی باعث می‌شود بسیاری از پزشکان در پایان عمر کاری‌شان، با وجود دشواری‌ها و محدودیت‌ها، همچنان از انتخاب خود خرسند باشند. عشق به طبیعت، علاقه به علوم تجربی و میل به خدمت به مردم، از جمله انگیزه‌هایی است که بسیاری از دانشجویان را به سمت این رشته می‌کشاند.
با این حال، مسیر پزشکی تنها به علاقه و انگیزه محدود نمی‌شود؛ پزشکان سال‌های زیادی از بهترین دوران زندگی خود را صرف تحصیل و گذراندن دوره‌های طاقت‌فرسا می‌کنند و در نهایت نیز با چالش‌های فراوانی در بازار کار و نظام سلامت کشور مواجه می‌شوند. همین موضوع سبب شده است که مسئله مهاجرت پزشکان به یکی از دغدغه‌های جدی جامعه پزشکی و سیاست‌گذاران حوزه سلامت تبدیل شود.
در همین راستا خبرنگار مهر با قاسم فخرایی استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران و فوق تخصص چشم گفتگویی داشته است.
چرا رشته پزشکی را برای تحصیل انتخاب کردید؟
فخرایی: از کودکی به طبیعت علاقه داشتم و همین علاقه سبب شد رشته تجربی را انتخاب کنم. پس از آن وارد دانشکده طب شدم. پزشکی از یک سو دانشی غنی درباره شناخت بدن انسان است و از سوی دیگر فرصتی ارزشمند برای کاهش درد و آلام بیماران فراهم می‌کند. همین ترکیب باعث می‌شود که این حرفه با روحیات انسان سازگار باشد.
اکثر پزشکان در پایان مسیر کاری خود وقتی به گذشته نگاه می‌کنند، از انتخاب حرفه پزشکی خرسند هستند. من هیچ پزشکی را ندیده‌ام که از ورود به این مسیر در پایان عمر پشیمان شده باشد. شاید همین علاقه ذاتی و عشق به درمان، عامل اصلی جذب افراد به رشته‌های علوم پزشکی است.
پس از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه، دوره تخصصی چشم‌پزشکی را در بیمارستان فارابی گذراندم و سپس به‌عنوان عضو هیئت علمی فعالیت کردم. مدتی نیز در ایالات متحده مشغول تحصیل و کار بودم. در آن زمان بسیاری از پزشکان پس از خروج، دیگر به کشور بازمی‌گشتند، اما من به دلیل علاقه به ایران، سرزمین مادری و مردم کشورم تصمیم گرفتم بازگردم.
اکنون حدود ۱۸ سال از بازگشتم می‌گذرد. در این مدت شاگردان بسیاری را در مقاطع تخصصی و فوق تخصصی آموزش داده‌ام که امروز در سراسر کشور مشغول خدمت به بیماران هستند. این دستاورد بزرگ برای من مایه آرامش، رضایت و افتخار است و هرگز از بازگشت خود پشیمان نشده‌ام.
به نظر شما دلیل مهاجرت پزشکان چیست؟
فخرایی: متأسفانه بخشی از نیروهای نخبه و توانمند در حال مهاجرت هستند و این در حالی است که کشور ما از نظر منابع انسانی پزشکی با محدودیت‌هایی مواجه است. به باور من این چالش در بلندمدت قابل حل خواهد بود، اما نیازمند سیاست‌گذاری درست است و دلیل این مهاجرت این است که دولت متولی اصلی جذب دانشجوی پزشکی و تعیین تعرفه‌های درمانی باشد، یک خطای بزرگ است. حتی رئیس سازمان نظام پزشکی نیز از سوی دولت تعیین می‌شود که این موضوع با استقلال صنفی پزشکان در تضاد است.
نمی‌توان با وضع قوانین محدودکننده، پزشکان را مجبور به ماندن در کشور کرد و باید شرایط کاری مناسب فراهم شود تا پزشکان با افتخار در ایران بمانند و از مهاجرت آنان جلوگیری شود. در غیر این صورت، کشور از نخبگان و استعدادهای پزشکی خالی خواهد شد.
به چه دلیل بازار کار آمریکا برای پزشکان ایرانی جذاب است؟
فخرایی: کشورهایی مانند آمریکا که با کمبود پزشک مواجه‌اند، شرایطی تسهیل‌شده برای جذب متخصصان ایرانی ایجاد کرده‌اند. ثبات شغلی، دستمزدهای عادلانه و امکانات رفاهی، مهم‌ترین عواملی هستند که باعث می‌شوند بخش زیادی از پزشکان مهاجر ایرانی جذب نظام سلامت آمریکا شوند.
یک دانشجوی پزشکی بهترین سال‌های عمر خود را صرف ۷ سال تحصیل عمومی می‌کند، سپس ۴ سال یا بیشتر دوره تخصصی را با کشیک‌های سخت و حجم بالای مطالعه می‌گذراند. اما در پایان، به جای شرایط شغلی مطلوب، با حقوق پایین، طرح اجباری و حتی دوره سربازی مواجه می‌شود. این وضعیت برای پزشکان بسیار ناامیدکننده است.
اکثر پزشکان ایرانی میهن‌دوست هستند و علاقه دارند در کشور خود خدمت کنند، اما وقتی شرایط اقتصادی و شغلی نامناسب باشد، مهاجرت برایشان به یک اجبار تبدیل می‌شود. قوانین محدودکننده در این زمینه نه‌تنها مشکل را حل نمی‌کند، بلکه نارضایتی را افزایش می‌دهد.
راهکار شما برای عدم مهاجرت پزشکان چیست؟
فخرایی: ما نباید همه‌چیز را از ابتدا اختراع کنیم. کشورهای موفق دنیا تجربه‌های ارزشمندی در مدیریت منابع انسانی پزشکی دارند و ایران می‌تواند از این الگوها بهره بگیرد. پزشکان انتظار زیادی ندارند؛ تنها خواسته آن‌ها این است که در قبال سال‌ها زحمت و جوانی‌ای که صرف کرده‌اند، بتوانند در کشور خود زندگی آبرومندانه‌ای داشته باشند. این خواسته نه تنها زیاد نیست بلکه کاملاً شدنی است.
بزرگ‌ترین تهدید امروز برای جامعه پزشکی و سازمان نظام پزشکی، تعرفه‌گذاری نادرست و بی‌ارزش شدن خدمات پزشکان است؛ مشکلی که سال‌هاست برطرف نشده و زمینه‌ساز مهاجرت گسترده پزشکان ایرانی شده است.
بیماران زیادی از عراق و دیگر کشورهای همسایه برای جراحی به ایران می‌آیند. این فقط به خاطر مهارت پزشکان ایرانی نیست، بلکه به دلیل پایین بودن تعرفه‌هاست. وقتی یک عمل جراحی در کشور همسایه ۳۰۰۰ دلار هزینه دارد اما همان عمل در ایران ۵۰۰ یا ۶۰۰ دلار انجام می‌شود، معنایش این است که کار پزشک ایرانی بی‌ارزش شده است.
ایران نه کشوری فقیرتر از افغانستان است و نه سطح رفاه آن پایین‌تر از عراق، اما تعرفه‌های پزشکی در کشور ما پایین‌تر از این کشورهاست. این مسئله نشان می‌دهد اشکال اساسی در سیاست‌گذاری تعرفه‌گذاری وجود دارد.
نقش بیمه‌ها در اصلاح وضعیت درمان چیست؟
فخرایی: یکی دیگر از راه حل‌های این مشکل در تقویت بیمه‌های پایه و تکمیلی است که باید رابطه مالی مستقیم بین پزشک و بیمار قطع شود. در بسیاری از کشورها بیمه‌ها بلافاصله هزینه درمان را به پزشک پرداخت می‌کنند و بیمار از خدمات خود راضی است. در ایران نیز اگر پوشش بیمه‌ای گسترده و واقعی شود، هم پزشک از کارش رضایت خواهد داشت و هم بیماران از خدماتی که دریافت می‌کنند.
شاگردان ما با مشکلات جدی برای راه‌اندازی مطب روبه‌رو هستند. هزینه اجاره یا خرید مطب و تهیه تجهیزات پزشکی بسیار بالاست. از سوی دیگر، مالیات پزشکان به‌طور پیش‌فرض ۱۰ درصد از درآمد سالانه محاسبه می‌شود، در حالی که چنین رویکردی برای هیچ صنف دیگری وجود ندارد. این بی‌عدالتی باعث دلخوری پزشکان شده است.
افزایش تعداد دانشجویان پزشکی و متخصصان بدون اصلاح شرایط شغلی، تنها نارضایتی بیشتری ایجاد خواهد کرد. بسیاری از پزشکان جوان به دلیل نبود حداقل شرایط رفاهی، به مهاجرت فکر می‌کنند، در حالی که اکثریت آن‌ها میهن‌دوست و علاقه‌مند به خدمت در ایران هستند.
در کشورهای دیگر پزشکان مرجع و مشاور، ارزش و جایگاه ویژه دارند و تعرفه خدمات آن‌ها متناسب با تخصص و تجربه تعیین می‌شود. اما در ایران، دولت تعرفه یکسان برای همه پزشکان تعیین می‌کند. این موضوع انگیزه متخصصان برجسته را کاهش داده و نظام ارجاع و شهرت پزشکی را از بین برده است.
کشورهای منطقه مانند امارات و قطر با برنامه‌ریزی دقیق به دنبال جذب پزشکان ایرانی هستند. آن‌ها به دانش و تجربه پزشکان ما نیاز دارند و شرایط جذابی برای آن‌ها فراهم می‌کنند. اگر سیاست‌های تعرفه‌گذاری و حمایت از پزشکان در ایران اصلاح نشود، این روند مهاجرت شدت خواهد گرفت و نظام سلامت کشور آسیب جدی خواهد دید.
