به گزارش اقتصادنیوز، هفته گذشته، هنگامی که شی جین‌پینگ رهبر چین در کنار ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه در پکن ایستاده بود، ادعا کرد که به‌سوی «چندجانبه‌گرایی واقعی» می‌رود؛ وضعیتی که در آن کشورها با یکدیگر به‌عنوان برابر رفتار کنند و از «هژمونیسم و سیاست قدرت» پرهیز کنند. واژگانی که رئیس‌جمهور چین مرتباً به آن بازمی‌گردد.
"منیژه موذن" با ترجمه گزارشی از الجزیره در اکوایران نوشت: چین رسماً در جنگ روسیه در اوکراین بی‌طرف است و شی خود را به‌عنوان یک میانجی معرفی کرده، به‌طوری که پوتین، ولودیمیر زلنسکی رئیس‌جمهور اوکراین و دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحده را برای مذاکراتی در ماه دسامبر به پکن دعوت کرده است. اما چین به یک اندازه با دو همسایه درگیر جنگ فاصله ندارد.
به گفته کارشناسانی که با الجزیره گفت‌وگو کرده‌اند، اتحاد «بدون مرز» شی با پوتین که درست پیش از تهاجم تمام‌عیار روسیه به اوکراین اعلام شد او را در اردوگاه یک متجاوز قرار می‌دهد که به «هژمونیسم» متعهد است. با این حال، سه دهه پیش، چین متحد اوکراین بود، نه روسیه.
وقتی اوکراین در سال ۱۹۹۴ پذیرفت سلاح‌های هسته‌ای خود را در ازای تضمین‌های امنیتی از سوی روسیه کنار بگذارد، چین از این اقدام تمجید کرد و در دسامبر همان سال، به کی‌یف تضمین‌های امنیت هسته‌ای ارائه داد، مبنی بر اینکه اگر روزی مورد حمله یک قدرت هسته‌ای قرار گرفت، از آن حمایت خواهد کرد.
در سال ۲۰۱۳، اوکراین و چین یک معاهدهٔ دوستی امضا کردند که در آن متعهد شدند: «هیچ‌یک از طرفین نباید اقدامی انجام دهد که به حاکمیت، امنیت یا تمامیت ارضی طرف دیگر آسیب برساند.»
به گفته ویتا گولود، کارشناس روابط چین و اوکراین در دانشگاه کارولینای شمالی در چپل‌هیل، پکن هر دو تعهد را نقض کرده است.
او به الجزیره گفت: «این تعهدات تاکنون عمدتاً در حد گفتار باقی مانده و به تضمین‌های امنیتی عملی برای اوکراین منجر نشده‌اند. در سال ۲۰۲۴، اوکراین تلاش کرد چین را در جریان درخواست خود در سازمان ملل به یاد این تضمین‌ها بیندازد و از کشورهای هسته‌ای خواستار تضمین‌های امنیتی ویژه شد.» اما به‌جای آن، چین به روسیه کمک کرد تا محکومیت تهاجمش به اوکراین را در شورای امنیت سازمان ملل ناکام بگذارد.
سندی ۱۲ ماده‌ای که چین در فوریه ۲۰۲۳ منتشر کرد، حاضر به محکوم کردن جنگ روسیه نشد و نکات کلیدی کرملین را تکرار کرد، مانند آغاز مذاکرات صلح بدون پیش‌شرط عقب‌نشینی روسیه از اوکراین.
پلامن تونچف، کارشناس چین در مؤسسه روابط اقتصادی بین‌المللی مستقر در آتن، گفت: «پکن فاقد اعتبار لازم است تا به‌عنوان یک میانجی صادق بین اوکراین و روسیه عمل کند. فکر نمی‌کنم چین به‌عنوان ضامن عمل کرده باشد. برعکس، اوکراین را رها کرد.»
در ژوئن ۲۰۲۴، اوکراین تلاش کرد کشورها را به یک کنفرانس صلح که به میزبانی سوئیس برگزار شد، بکشاند. چین در آن شرکت نکرد و اوکراین آن را متهم کرد که کشورهای آسیایی دیگر را تحت فشار گذاشته تا از حضور خودداری کنند.
زلنسکی در یک سخنرانی در سنگاپور روسیه را به باد انتقاد گرفت و گفت این کشور «از نفوذ چین در منطقه و از دیپلمات‌های چینی هم استفاده می‌کند» و «هر کاری برای مختل کردن اجلاس صلح انجام می‌دهد».
شی از زمان آغاز جنگ تاکنون پنج بار با پوتین دیدار کرده است؛ فردی که رهبران اروپایی آشکارا او را یک جنایتکار جنگی می‌نامند.
ولینا چاکارووا، بنیان‌گذار مؤسسه پیش‌بینی مستقر در وین با نام For a Conscious Experience (FACE)، گفت: «اوکراین از احتیاط به سمت تردید راهبردی آشکار حرکت کرده است. چین دیگر به‌عنوان یک میانجی بالقوه دیده نمی‌شود بلکه به‌عنوان یک رقیب راهبردی که خود را در پوشش گفتار بی‌طرفانه پنهان کرده، تلقی می‌شود. بنابراین اوکراین در حال تعمیق ادغام خود با ناتو، هم‌سویی با چارچوب بازسازی گروه هفت (G7)، و مشارکت در همکاری‌های فناوری و دفاعی با دموکراسی‌های هند-اقیانوسیه به‌عنوان بخشی از یک ائتلاف گسترده‌تر ضد تجدیدنظرطلبی است.»
چین به‌سرعت از حمایت دیپلماتیک سیاسی به کمک‌های مادی حرکت کرد. همان اوایل فوریه ۲۰۲۳، آنتونی بلینکن، وزیر خارجه وقت ایالات متحده، گفت واشنگتن «اطلاعاتی در دست دارد مبنی بر اینکه آن‌ها در حال بررسی ارائه کمک‌های مرگبار هستند»، که اشاره‌ای به چین بود.
وانگ ونبین، سخنگوی وزارت خارجه چین، پاسخ داد: «ایالات متحده در جایگاهی نیست که به چین بگوید چه کاری انجام دهد.»
آوریل گذشته، اوکراین چین را متهم کرد که گلوله‌های توپخانه و باروت به روسیه ارسال کرده و سه شرکت چینی را تحریم کرد، یک شرکت هوانوردی و دو شرکت قطعات صنعتی.
اتحادیه اروپا نیز از آن پیروی کرد. در ماه مه، شرکت‌های چینی را در به دلیل تأمین کالاهای با کاربرد دوگانه برای ماشین جنگی روسیه تحت بسته هفدهم تحریم‌ها قرار داد. چین ارسال سلاح مرگبار را رد کرد و گفت صادرات کالاهای با کاربرد دوگانه را به‌شدت کنترل می‌کند.
اما یک گزارش تحقیقی خبرگزاری رویترز در ماه ژوئیه گفت شرکت‌های چینی با ارسال موتورهایی که برچسب «واحدهای سرمایش صنعتی» خورده بودند به کارخانه‌های مونتاژ پهپاد در روسیه کمک کردند.
فقط در ماه گذشته، اوکراین اعلام کرد۶۱۷۳ پهپاد پرتاب‌شده توسط روسیه را سرنگون کرده است. چین همچنین با امتناع از پیوستن به اتحادیه اروپا و ایالات متحده در ممنوعیت واردات انرژی روسیه، به‌صورت مالی به روسیه کمک کرده است.
برعکس، پوتین و شی هفته گذشته توافقی امضا کردند برای ساخت یک خط لوله جدید گاز که سالانه تا ۵۰ میلیارد مترمکعب گاز به چین منتقل کند، علاوه بر ۳۸ میلیارد مترمکعبی که چین هم‌اکنون از طریق خط لوله موجود دریافت می‌کند. در ۲۹ اوت، چین اولین محموله گاز طبیعی مایع (LNG) خود را از پروژه Arctic LNG 2 روسیه، یک تأسیسات مایع‌سازی تحریم‌شده، دریافت کرد.
آندری کووالنکو، رئیس مرکز مقابله با اطلاعات نادرست اوکراین گفت: «روسیه در حال وصل کردن وابستگی سیاسی و اقتصادی خود به چین است. چین در حال دیکته‌کردن قیمت‌های ارزان، شرایط و ضرب‌الاجل‌هاست و مسکو را مجبور می‌کند توافق‌هایی امضا کند که آن را به یک ضمیمه تبدیل می‌کند.»
این وابستگی ممکن است فراتر از درآمدهای انرژی و تولید صنعتی باشد. اوکراین مظنون است که چین به نمایندگی از روسیه جاسوسی می‌کند. سپتامبر گذشته، زلنسکی گفت ماهواره‌های چینی احتمالاً برای آماده‌سازی یک حمله روسیه، در حال عکسبرداری از نیروگاه‌های هسته‌ای اوکراین بوده‌اند.
در ماه ژوئیه، سرویس امنیت اوکراین شهروندان چینی را پس از آنکه ظاهراً اسناد طبقه‌بندی‌شده درباره مشخصات سامانه موشکی نپتون اوکراین را در تلفن‌های همراهشان یافت، بازداشت کرد. اوکراین در سال ۲۰۲۲ از نپتون برای غرق کردن ناو ناوگان دریای سیاه روسیه، «مسکوا»، استفاده کرده بود.
یک کارشناس اروپایی چین که نخواست نامش فاش شود گفت: «چین چیزهای زیادی به اوکراین بدهکار است. اگر انتقال‌های قابل‌توجه فناوری از اوکراین نبود، امروز چین به‌عنوان یک رقیب هم‌تراز ایالات متحده محسوب نمی‌شد.»
در سال ۲۰۱۶، شرکت Beijing Skyrizon Aviation تلاش کرد سهام کنترلی در موتور سیچ اوکراین، یکی از برترین سازندگان موتور هواپیماهای باری و بالگردها در جهان، به‌دست آورد. این شرکت که غنی از فناوری هوافضای شوروی بود، با از دست دادن مشتری اصلی‌اش، روسیه که در منطقهٔ دونباس اوکراین جنگ به‌راه انداخته بود فقیر شده بود. چین موتور سیچ را کلیدی برای بازتسلیح خود می‌دید.
اما سال ۲۰۱۶ برای اروپا یک زنگ بیدارباش بود؛ شرکت چینی میدئا، تولیدکننده لوازم خانگی، شرکت کوکا، پیشروترین شرکت روباتیک آلمان را خرید و شرکت دولتی China Ocean Shipping Company اداره بندر پیرائوس در یونان را به‌دست گرفت تا صادرات چین به اروپا را تسهیل کند.
شرکت استیت گرید چین، غول دولتی دیگر، مجموعه‌ای از شبکه‌های برق اروپا را خرید، در حالی که اتحادیه اروپا تصور می‌کرد آن‌ها را خصوصی‌سازی می‌کند. این سرمایه‌گذاری‌ها پیامدهای سیاسی داشت. کشورهایی در اروپای شرقی مانند مجارستان و یونان در مواضع سیاسی خود نسبت به چین از اروپا جدا می‌شدند. در سپتامبر، زیگمار گابریل، وزیر خارجه آلمان گفت: «اگر ما در توسعه یک استراتژی واحد در برابر چین موفق نشویم، آنگاه چین موفق خواهد شد اروپا را تقسیم کند.»
فرانسه، آلمان و ایتالیا خواستار ایجاد یک سازوکار نظارتی در سطح اروپا برای ادغام‌ها و خریدهای خارجی شدند و اتحادیه اروپا چین را یک اقتصاد غیر‌بازاری اعلام کرد.
در این فضای سیاسی و تحت فشار آمریکا، اوکراین فروش موتور سیچ را متوقف و این شرکت را ملی کرد. شرکت Beijing Skyrizon Aviation از اوکراین به مبلغ ۴.۵ میلیارد دلار شکایت کرد.
گولود گفت: «امروز هیچ همکاری نظامی یا فناوری حساس فعالی بین اوکراین و چین وجود ندارد. روابط به‌طور قابل‌توجهی سرد شده است.» اما منافع دیگری هم وجود داشت.
چاکارووا گفت: «تا سال ۲۰۲۱، چین بزرگ‌ترین واردکنندهٔ جو و ذرت اوکراین بود و بیش از ۳۰ درصد واردات ذرت خود را تأمین می‌کرد. روغن آفتابگردان، سنگ‌آهن و تیتانیوم اوکراین برای امنیت غذایی و پایه صنعتی چین حیاتی بودند.» تمام این کالاها اکنون از روسیه تأمین می‌شوند.
واردات چین از اوکراین اکنون ۴ میلیارد دلار است، کسری ناچیز در برابر ۱۳۰ میلیارد دلاری که طبق پایگاه دادهٔ کومترید سازمان ملل، چین صرف واردات از روسیه می‌کند.
پس بازی چین در اوکراین چیست؟ به‌نظر می‌رسد پکن موضعی متوازن اتخاذ کرده است. چین به جلوگیری از استفاده پوتین از سلاح‌های هسته‌ای کمک کرد. الحاق چهار استان مورد ادعای روسیه، لوهانسک، دونتسک، زاپوریژیا و خرسون را به‌رسمیت نشناخته است. به بازسازی علاقه‌مند است. آماده است میزبان مذاکرات باشد و شاید حتی نیرو برای نیروهای حافظ صلح اعزام کند.
اما تونچف گفت برخی از این مواضع با انگیزهٔ منافع شخصی است. حمایت چین از «تمامیت ارضی» و رد جدایی‌طلبی با در نظر داشتن تایوان برای هر دو طرف مناسب بود».
در نهایت، به باور چاکارووا، چین از نظر راهبردی از روسیه حمایت می‌کند تا قدرت غرب را تضعیف کند. در پکن، پوتین و شی آشکارا از یک نظم جهانی جدید حمایت کردند. چاکارووا گفت این به معنای «جایگزین کردن نظم مبتنی بر قوانین به رهبری غرب با یک نظام چندقطبی است.» با ادعای سرزمین‌های اوکراینی، روسیه آشکارا از چنین تجدیدنظرطلبی‌ای در اروپا حمایت می‌کند.
