به گزارش خبرنگار مهر، انتخابات سازمان نظام پزشکی ایران، به‌عنوان بزرگ‌ترین نهاد صنفی پزشکان کشور، همواره رویدادی مهم برای جامعه پزشکی محسوب می‌شود. این سازمان نه‌تنها وظیفه دفاع از حقوق صنفی و حرفه‌ای پزشکان را بر عهده دارد، بلکه نقش واسطه‌ای میان حاکمیت و بدنه درمانی کشور ایفا می‌کند. از همین رو انتخابات دوره نهم آن، که در سال ۱۴۰۳ آغاز شده، با حساسیت ویژه‌ای دنبال می‌شود.
این گزارش نگاهی جامع به روند قانونی انتخابات، سازوکارهای اجرایی، و در عین حال حواشی و چالش‌هایی دارد که آن را به موضوعی بحث‌برانگیز در جامعه پزشکی تبدیل کرده است.
چارچوب قانونی فرایند
انتخابات سازمان نظام پزشکی بر اساس قانون تأسیس و آئین‌نامه‌های اجرایی این سازمان برگزار می‌شود. قانون، وظیفه برگزاری انتخابات را بر عهده هیأت‌های نظارت و هیأت‌های اجرایی گذاشته است. در سطح ملی، هیأت نظارت مرکزی و ستاد انتخابات کشور مسئولیت هماهنگی را دارند، در حالی که در شهرستان‌ها هیأت‌های اجرایی زیر نظر هیأت نظارت استانی فعالیت می‌کنند.
طبق قانون، هر پزشک یا عضو وابسته برای ورود به رقابت انتخاباتی باید شرایطی مشخص داشته باشد؛ از جمله تابعیت ایرانی، عضویت رسمی در سازمان نظام پزشکی، حسن شهرت اخلاقی و حرفه‌ای، نداشتن محکومیت مؤثر کیفری یا تخلفات صنفی سنگین و همچنین عدم عضویت همزمان در هیأت‌های اجرایی یا نظارت. این شروط به‌منظور تضمین سلامت انتخابات و حفظ اعتبار صنف وضع شده‌اند.
ثبت نام و زمان‌بندی
ثبت‌نام نامزدها در خردادماه آغاز شد و طی چند روز نخست، هزاران نفر از پزشکان، دندان‌پزشکان، داروسازان، ماماها و گروه‌های وابسته اقدام به نام‌نویسی کردند. به گفته مسئولان ستاد مرکزی انتخابات، در نهایت بیش از ۶۶۰۰ نفر در سراسر کشور ثبت‌نام کردند.
با توجه به استقبال گسترده، مهلت ثبت‌نام چند بار تمدید شد تا فرصت برابر برای متقاضیان فراهم شود. پس از پایان ثبت‌نام، پرونده نامزدها برای بررسی صلاحیت به هیأت‌های نظارت ارجاع داده شد. این مرحله از همان ابتدا با حساسیت ویژه‌ای همراه بود، چرا که در دوره‌های پیشین نیز موضوع رد صلاحیت‌ها یکی از مهم‌ترین چالش‌های انتخابات بوده است.
بررسی صلاحیت‌ها و موج رد صلاحیت‌ها
بر اساس اطلاعیه رسمی سازمان نظام پزشکی، از میان ۶۶۳۵ ثبت‌نام‌کننده، حدود یک درصد در مرحله اول رد صلاحیت شدند. گرچه این عدد در ظاهر چندان بالا به نظر نمی‌رسد، اما رد صلاحیت برخی چهره‌های شاخص باعث اعتراض و فضاسازی پزشکان شده است. این موضوع به‌ویژه هنگامی بحث‌برانگیزتر شد که برخی نامزدهای رد صلاحیت‌شده به جریان‌های سیاسی خاص منتسب شدند.
در همین راستا، طی روزهای اخیر گروه‌هایی از پزشکان با جمع‌آوری امضا و صدور بیانیه تلاش کرده‌اند پای وزیر بهداشت و حتی رئیس‌جمهور را به این ماجرا باز کنند. این روند نگرانی‌ها درباره مداخله مستقیم و غیرقانونی نهاد ریاست جمهوری در انتخابات سازمان نظام پزشکی را تقویت کرده است؛ خطری که اگر تحقق یابد، استقلال این نهاد صنفی را به‌طور جدی زیر سؤال می‌برد.
از سوی دیگر، تمرکز بیش از حد وزارت بهداشت بر روند بررسی صلاحیت‌ها، به‌جای فراهم کردن زمینه اجرای انتخابات الکترونیکی، انتقادهای فراوانی برانگیخته است. بسیاری معتقدند این رویکرد بیش از آنکه صنفی باشد، رنگ و بوی سیاسی دارد.
دلایل رد صلاحیت‌ها چیست؟
هیأت نظارت دلایل رد صلاحیت را در سه دسته خلاصه کرده است:
۱. نقص مدارک و شرایط قانونی،
۲. مسائل مربوط به حسن شهرت اخلاقی و حرفه‌ای،
۳. تخلفات مالی یا صنفی سابق.
مقامات تأکید کرده‌اند که هیچ نامزدی صرفاً به دلیل دیدگاه سیاسی یا عقیدتی رد صلاحیت نشده است. با این حال، اعتراضات جامعه پزشکی نشان می‌دهد که شائبه دخالت سیاسی همچنان پررنگ است.
بحث بر سر شیوه برگزاری انتخابات
یکی دیگر از موضوعات چالش‌برانگیز، شیوه برگزاری انتخابات است. در سال‌های اخیر، پیشنهادهای متعددی برای الکترونیکی کردن انتخابات مطرح شده تا علاوه بر صرفه‌جویی در زمان و هزینه، مشارکت اعضا نیز افزایش یابد.
موافقان انتخابات الکترونیکی
موافقان می‌گویند برگزاری انتخابات به‌صورت تمام‌الکترونیک و غیرحضوری می‌تواند امکان مشارکت ده‌ها هزار پزشک در سراسر کشور را فراهم کند. با توجه به مشغله کاری پزشکان، بسیاری از آنان در روز رأی‌گیری فرصت حضور در شعب حضوری را ندارند. انتخابات آنلاین می‌تواند این مانع را برطرف کرده و مشارکت را از سطح ۲۰ تا ۳۰ درصد فعلی به ارقام بالاتر برساند.
ملاحظات و مخالفت‌ها
مخالفان دغدغه‌های امنیتی و حقوقی دارند. هیأت نظارت مرکزی بارها اعلام کرده تا زمانی که زیرساخت‌های فنی و امنیت سایبری تضمین‌شده نباشد، نمی‌توان انتخابات ملی با این گستردگی را به‌طور کامل آنلاین برگزار کرد. نگرانی از نفوذ یا دستکاری نتایج، و همچنین مسائل حقوقی درباره اعتبار رأی‌گیری غیرحضوری همچنان مانع اجرای کامل این طرح شده است. در نهایت، انتخابات این دوره بنا بر اعلام معاون درمان وزارت بهداشت به‌صورت حضوری برگزار خواهد شد.
سایه نیمه‌تمام انتخابات الکترونیک ۱۳۹۶ بر انتخابات امروز
ناکامی وزارت بهداشت در برگزاری انتخابات الکترونیک نظام پزشکی تنها مربوط به دوره اخیر نیست. این ماجرا نخستین‌بار در انتخابات سال ۱۳۹۶ رخ داد. در آن زمان قرار بود انتخابات به‌طور کامل الکترونیک برگزار شود، اما سامانه رأی‌گیری در میانه راه دچار اختلال شد و بخش عمده انتخابات نیمه‌کاره ماند.
پس از آن، بسیاری از پزشکان و حتی برخی نهادهای نظارتی خواستار بازنگری و اصلاح زیرساخت‌ها شدند. اما با گذشت هشت سال، وزارت بهداشت هنوز نتوانسته بستر مطمئنی برای اجرای کامل انتخابات الکترونیک فراهم کند.
ظفرقندی و یادگار انتخابات ۹۶
وزیر بهداشت کنونی از چهره‌های شاخص انتخابات سال ۹۶ بود. در آن دوره، رقابت اصلی میان او و دکتر محمدرضا فاضل شکل گرفت و در نهایت او توانست با کنار زدن فاضل به ریاست کل سازمان نظام پزشکی برسد.
این پیشینه موجب شده بسیاری از فعالان صنفی بگویند وزارت بهداشت امروز بیش از هر زمان دیگری مسئولیت دارد که وعده‌های بر زمین‌مانده انتخابات الکترونیک را محقق کند. با این حال، همچنان همان مشکلات فنی، مدیریتی و حتی سیاسی مانع تحقق آن شده است. علاوه بر این، تمرکز وزارت بهداشت بر روند بررسی صلاحیت‌ها به جای تمرکز بر اجرای انتخابات الکترونیکی، این نگرانی را تشدید کرده که انتخابات بیش از آنکه صنفی باشد، تحت‌تأثیر ملاحظات سیاسی قرار گیرد.
حواشی و چالش‌های اجتماعی
انتخابات نهمین دوره نظام پزشکی تنها یک رقابت صنفی نیست؛ بلکه به میدان جدال‌های گسترده‌تر تبدیل شده است. بسیاری از پزشکان معتقدند فضای صنفی باید مستقل از دخالت‌های سیاسی باشد. اما صدور بیانیه توسط برخی افراد رد صلاحیت‌شده و ورود نهادهای دولتی، شائبه دخالت بیرونی را تقویت کرده است. نگرانی اصلی این است که انتخابات بیش از آنکه بازتاب‌دهنده اراده بدنه پزشکان باشد، به ابزاری در دست دولت یا نهاد ریاست جمهوری تبدیل شود.
مشارکت پایین
از دیگر دغدغه‌ها، موضوع میزان مشارکت است. در دوره‌های قبلی، به دلیل حضوری بودن انتخابات و مشکلات دسترسی، میزان مشارکت پایین‌تر از انتظار بود. بسیاری بیم دارند که حاشیه‌های اخیر، انگیزه پزشکان برای حضور در انتخابات را کمتر کند. کاهش مشارکت می‌تواند مشروعیت سازمان را در نگاه جامعه و حتی حاکمیت زیر سوال ببرد.
اعتماد عمومی
سازمان نظام پزشکی در سال‌های اخیر با چالش‌های متعددی از جمله مسائل تعرفه، مهاجرت پزشکان و بحران‌های نظام سلامت مواجه بوده است. در چنین شرایطی، اگر انتخابات با شائبه بی‌اعتمادی برگزار شود، امکان ایفای نقش مؤثر سازمان به‌شدت آسیب خواهد دید.
خواسته‌ها و انتظارات جامعه پزشکی
پزشکان در بیانیه‌ها، نشست‌ها و حتی شبکه‌های اجتماعی بارها تأکید کرده‌اند که انتظار دارند این انتخابات با شفافیت، عدالت و بی‌طرفی برگزار شود. برخی از مهم‌ترین خواسته‌ها عبارتند از:
اعلام دقیق و مستند دلایل رد صلاحیت‌ها،
فراهم کردن امکان اعتراض واقعی و رسیدگی منصفانه،
حرکت به سمت برگزاری تمام‌الکترونیک برای افزایش مشارکت،
حفظ استقلال سازمان از نفوذ دولت و نهاد ریاست جمهوری،
تقویت جایگاه صنفی نظام پزشکی به‌عنوان مدافع حقوق پزشکان و بیماران.
پیامدها و چشم‌انداز
آینده انتخابات نظام پزشکی تا حد زیادی به نحوه مدیریت همین چالش‌ها بستگی دارد. اگر هیأت‌های نظارت بتوانند اعتماد عمومی را با شفافیت و پاسخگویی جلب کنند، این دوره می‌تواند نقطه عطفی برای افزایش مشارکت و تقویت جایگاه سازمان باشد.
در سطح کلان، نتیجه این انتخابات بر سیاست‌های بهداشت و درمان کشور نیز اثرگذار است. نظام پزشکی در تعیین تعرفه‌ها، سیاست‌های مهاجرت پزشکان و تعامل با وزارت بهداشت نقشی جدی دارد. از همین رو، ترکیب هیأت‌مدیره‌های آینده می‌تواند سرنوشت بخشی از نظام سلامت را رقم بزند.
انتخابات سازمان نظام پزشکی ایران، در حالی برگزار می‌شود که بر بستر قانونی مشخصی استوار است، اما حواشی پررنگ‌تر از همیشه آن را تحت‌الشعاع قرار داده است. از یک سو، قانون و آئین‌نامه‌ها چارچوبی روشن برای برگزاری انتخابات ترسیم کرده‌اند؛ از سوی دیگر، دخالت‌های بیرونی و احتمال مداخله مستقیم نهاد ریاست جمهوری، فضای بی‌اعتمادی را تقویت کرده است.
امروز بیش از هر زمان دیگر، جامعه پزشکی نیازمند انتخاباتی است که بتواند استقلال، مشروعیت و کارآمدی سازمان را تثبیت کند. تحقق این هدف تنها در صورتی امکان‌پذیر است که هیأت‌های اجرایی و نظارت، شفافیت و عدالت را سرلوحه کار خود قرار دهند و از هرگونه جانبداری یا فشار سیاسی بپرهیزند. اگر چنین شود، انتخابات پیش‌رو می‌تواند فرصتی برای احیای اعتماد و همبستگی در جامعه پزشکی باشد؛ در غیر این صورت، خطر فروپاشی اعتماد و تضعیف نهاد صنفی پزشکان جدی خواهد بود.
