در عین حال، نباید از یاد برد که تحولات سیاسی و اقتصادی، به‌ویژه در سه سال اخیر، گاه شرایطی را فراهم کرده‌اند که تابلوی بورس در نخستین ماه نیمه دوم سال به رنگ سرخ درآید. بر اساس میانگین داده‌های تاریخی، انتظار می‌رود در مهرماه احتمالا بازدهی حدود دو درصدی نصیب نماگر اصلی بازار شود، اما تکیه صرف بر این تحلیل نمی‌تواند مسیر مطمئنی را پیش پای سرمایه‌گذاران قرار دهد. نیمه دوم سال همواره بستری از تغییرات و دست‌اندازهای اقتصادی، سیاسی و حتی روانی بوده که بازار سهام را با چالش‌ها و فرصت‌های تازه‌ای روبه‌رو می‌کند.
نیمه دوم سال در اقتصاد ایران، چه به لحاظ سیاسی و چه از منظر اقتصادی، دوران پرحادثه‌ای است و بازار سرمایه نیز نمی‌تواند خود را از این تحولات مصون نگه دارد. هرچند در بازه هشت‌ساله ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۸، مهرماه اغلب ماه خوش‌یمنی برای سهامداران بود، اما در پنج سال اخیر تنها یک بار، یعنی در مهر ۱۴۰۰، بازدهی مثبت به ثبت رسید. سه سال اخیر به‌ویژه از این منظر قابل‌توجه‌اند که عوامل سیاسی و امنیتی به‌صورت مستقیم بر روند بورس تاثیر گذاشتند.
برای نمونه در مهر ۱۴۰۱، رشد شتابان نرخ دلار در پی ناآرامی‌های داخلی موجب خروج سرمایه‌ها از بازار سهام شد. در مهر ۱۴۰۲ نیز آغاز درگیری‌های نظامی در منطقه و تشدید نااطمینانی‌های ژئوپلیتیک باعث شد بورس تهران نسبت به رشد قیمت دلار با احتیاط بیشتری واکنش نشان دهد و فضای پرریسکی در بازار ایجاد شود. مهر ۱۴۰۳ نیز با حوادثی همچون ترور شخصیت‌های مهم محور مقاومت، افزایش تنش‌ها در خاورمیانه و نزدیکی به انتخابات ایالات متحده همراه بود؛ عواملی که همه و همه بر هیجانات بازار سهام ایران دامن زدند و رفتار سرمایه‌گذاران را محتاطانه‌تر ساختند.
از جنبه اقتصادی نیز نیمه دوم سال به طور سنتی با رشد نسبی قیمت در بازارهای مالی و دارایی همراه است. تقاضای فصلی در آستانه زمستان، افزایش نقدینگی و سیاست‌های بودجه‌ای دولت، همه دست به دست هم می‌دهند تا قیمت ارز، طلا و کالاهای اساسی تمایل به صعود پیدا کنند. در سه سال اخیر، این روند اقتصادی با تحولات سیاسی درهم آمیخته و شرایط پیچیده‌تری را برای تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران ایجاد کرده است. رشد قیمت دلار، چه در بازار آزاد و چه در سامانه نیما، از مهم‌ترین متغیرهایی است که شانس وقوع آن در نیمه دوم سال کم نیست و می‌تواند موتور محرک تازه‌ای برای بورس فراهم آورد. تجربه نشان داده است که همبستگی بالای نرخ ارز با سودآوری شرکت‌های صادرات‌محور باعث می‌شود هر جهش قیمتی دلار، انتظارات تورمی را تقویت کرده و ارزش دلاری بازار سهام را جذاب‌تر کند.
یکی از نکات امیدبخش برای فعالان بازار، ارزندگی فعلی سهام است. بورس تهران از منظر بسیاری از شاخص‌های بنیادی در محدوده کف‌های تاریخی خود قرار گرفته است. نسبت قیمت به سود (P/E) بازار همچنان در کانال ۵واحدی قرار دارد؛ سطحی که در مقایسه با میانگین‌های تاریخی، جذابیت بالایی برای سرمایه‌گذاری میان‌مدت ایجاد می‌کند. علاوه بر این، ارزش دلاری بازار سهام فاصله معناداری با میانگین‌های گذشته دارد که نشان می‌دهد در صورت کاهش ریسک‌های سیاسی، ظرفیت رشد قیمتی قابل‌توجهی وجود دارد.
بررسی آماری عملکرد شاخص کل در مهرماه طی هفده سال گذشته حاکی از آن است که شانس سبزپوشی نماگرها در این ماه قابل‌توجه است. در این دوره، شاخص بورس در ۱۰ سال بازدهی مثبت را تجربه کرده و تنها در ۷ سال منفی بوده است. به عبارت دیگر، احتمال ثبت بازدهی مثبت در مهرماه حدود ۶۰درصد برآورد می‌شود. حتی در سال‌هایی که بازار منفی بوده، شدت افت چندان چشم‌گیر نبوده است؛ به‌گونه‌ای که بیشترین بازدهی منفی به مهر ۱۳۹۹ و مقطع پس از ترکیدن حباب تاریخی بورس‌بازمی‌گردد. بر اساس این روند، انتظار می‌رود شاخص اصلی بازار سهام در مهرماه جاری نیز در سناریوی بدبینانه بازدهی منفی بیش از ۴درصد را تجربه نکند. میانگین تاریخی بازدهی هفتمین ماه سال نیز حدود دو درصد مثبت گزارش شده است. این داده‌ها نشان می‌دهد که حتی در شرایط مبهم، احتمال زیان شدید در مهرماه پایین است و این ماه می‌تواند سکوی پرشی برای ماه‌های بعدی باشد.
البته تکیه صرف بر احتمالات تاریخی ممکن است تحلیلگران و سرمایه‌گذاران را دچار خطای محاسباتی کند. هرچند ارزندگی بالای بازار و روند رو به رشد نرخ دلار زمینه را برای آغاز موج صعودی مهیا می‌کند، اما گره خوردن بازار به تحولات سیاسی می‌تواند زمان وقوع این رالی را با ابهام همراه سازد. در واقع، بازار سهام ایران نشان داده است که در برابر اخبار سیاسی واکنش‌های لحظه‌ای و بعضا هیجانی دارد و حتی جذاب‌ترین نسبت‌های بنیادی نیز نمی‌تواند به‌تنهایی روندی پایدار ایجاد کند.
بورس تهران در حالی به استقبال نیمه دوم سال می‌رود که بحث فعال شدن مکانیسم بازگشت تحریم‌های بین‌المللی دوباره بر سر زبان‌ها افتاده است. هرچند بسیاری از تحلیلگران معتقدند تاثیر مستقیم این تحریم‌ها بر تولید و فروش شرکت‌ها نسبت به گذشته محدودتر خواهد بود، اما نباید از هزینه‌های جانبی آن غافل شد. اعمال محدودیت‌های مالی می‌تواند هزینه فروش، بیمه و حمل‌ونقل محصولات استراتژیک شرکت‌های بزرگ بازار سهام را افزایش دهد. در عین حال، رشد نرخ دلار می‌تواند بخشی از این هزینه‌ها را جبران کند و حتی در گزارش‌های فصلی شرکت‌ها اثر مثبت بگذارد. تجربه سال ۱۳۹۷و خروج آمریکا از برجام گواه این ادعاست؛ زمانی که فشارهای بین‌المللی برای صفر کردن صادرات نفت ایران وجود داشت، اما شرکت‌های بورسی توانستند با استفاده از مسیرهای جایگزین، فروش محصولات خود را تا حد زیادی ادامه دهند.
در بلندمدت اما تحریم‌ها به شکل فرسایشی بر صنایع اثر می‌گذارند و موجب استهلاک تجهیزات، افزایش هزینه‌های تامین مواد اولیه و کاهش نرخ سرمایه‌گذاری می‌شوند؛ عواملی که می‌تواند در نهایت سودآوری شرکت‌ها را محدود کند. بنابراین شرط اصلی برای آغاز یک روند صعودی پایدار در بورس، قبل از هر چیز کاهش ریسک‌های سیاسی و مدیریت تنش با غرب است. تنها در چنین فضایی است که اعتماد سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی احیا شده و نقدینگی تازه‌وارد بازار می‌شود.
از منظر مالی نیز رشد نرخ دلار به‌ویژه در سامانه نیما اهمیت فراوانی دارد. افزایش نرخ نیما به معنای بالا رفتن نرخ تسعیر درآمد شرکت‌های صادرات‌محور است و می‌تواند در گزارش‌های پاییز و زمستان انعکاس یابد. همین انتظار سودآوری بالاتر، محرکی قوی برای رشد قیمت سهام در صنایع پتروشیمی، فلزی و معدنی خواهد بود. تحلیلگران معتقدند در صورت تحقق این سناریو، نسبت P/E آینده‌نگر بازار که اکنون زیر ۵ واحد است، می‌تواند تا محدوده ۶ واحد افزایش یابد و فضای مثبتی برای معاملات نیمه دوم سال ایجاد کند.
به طور کلی، نیمه دوم سال ۱۴۰۳ برای بازار سهام ایران در تقاطع چند عامل کلیدی قرار گرفته است: از یک‌سو ارزندگی بنیادی سهام، کف‌های تاریخی شاخص‌های ارزش‌گذاری و احتمال رشد نرخ دلار، زمینه‌ای مساعد برای آغاز یک موج صعودی فراهم کرده است. از سوی دیگر، سایه سنگین تحولات سیاسی، انتخابات آمریکا، تنش‌های منطقه‌ای و احتمال بازگشت تحریم‌ها می‌تواند همچنان فضای پرریسکی بر بازار حاکم کند. تجربه تاریخی مهرماه نشان می‌دهد که حتی در سال‌های پرچالش، این ماه اغلب نقطه شروعی برای تحرکات بعدی بوده است. بنابراین اگر ریسک‌های سیاسی مدیریت شود و نرخ ارز به روند صعودی ملایم ادامه دهد، می‌توان امیدوار بود که بورس تهران در نیمه دوم سال نه تنها از رکود فاصله بگیرد، بلکه با ثبت بازدهی مثبت، اعتماد ازدست‌رفته بخشی از سرمایه‌گذاران را نیز بازیابد.
