ایران در پی تقویت استقلال سامانه ناوبری، به سمت استفاده از سامانه ماهواره‌ای بیدو چین حرکت کرده است؛ سیستمی دقیق‌تر از GPS با قابلیت پیام‌رسانی ماهواره‌ای، اما همراه با چالش‌هایی در حوزه وابستگی و زیرساخت. بهترین راهبرد ناوبری برای ایران استفاده ترکیبی از بیدو در کوتاه‌مدت و سرمایه‌گذاری بر روی منظومه ناوبری ملی در بلندمدت است؛ این مسیر می‌تواند ایران را از سلطه فناوری قدرت‌های بزرگ رها کرده و جایگاه آن را در عرصه فضایی و ژئوپلیتیکی ارتقا دهد.
به گزارش سیتنا، سیستم بیدو (BeiDou Navigation Satellite System – BDS) سامانه ناوبری ماهواره‌ای چین است که به‌عنوان رقیب مستقیم GPS آمریکا، گلوناس روسیه و گالیله اروپا عمل می‌کند. این پروژه از سال ۲۰۰۰ آغاز شد و در سال ۲۰۲۰ چین اعلام کرد که بیدو به‌طور کامل عملیاتی شده است.
بیدو با ۳۵ ماهواره فعال، پوشش جهانی ارائه می‌دهد و علاوه بر خدمات مکان‌یابی و زمان‌بندی، دارای یک قابلیت منحصربه‌فرد است: امکان ارسال پیام‌های کوتاه ماهواره‌ای در شرایط اضطراری یا نبود شبکه‌های زمینی.
دقت بیدو برای کاربران عمومی حدود ۳.۶ متر و برای مصارف نظامی تا ۱۰ سانتی‌متر است که در بسیاری از مناطق حتی از GPS نیز دقیق‌تر عمل می‌کند. این سیستم با ترکیب سیگنال‌های چندباندی و الگوریتم‌های پیشرفته، خدمات قابل اعتماد و پرسرعتی ارائه می‌دهد.
ایران طی سال‌های اخیر بارها با محدودیت‌ها و اختلال‌های ناشی از وابستگی به GPS مواجه شده است. نمونه بارز آن در جریان جنگ تحمیلی ۱۲ روزه با رژیم صهیونیستی و حامیان غربی اش بود که اختلال در سیگنال‌های GPS مشکلاتی برای ناوبری ایجاد کرد. از این رو، مقامات ایرانی به دنبال جایگزینی هستند که امنیت، استقلال و دقت بیشتر را تضمین کند.
کاهش وابستگی به آمریکا: استفاده از بیدو ریسک قطع دسترسی یا اختلال در GPS توسط آمریکا را کاهش می‌دهد.
امنیت نسبی بیشتر: بیدو دارای قابلیت‌های رمزنگاری و کنترل دسترسی است که می‌تواند در مصارف حساس نظامی و دولتی برای ایران کاربردی باشد.
مقاومت در برابر جنگ الکترونیک: چین در طراحی بیدو بر توانمندی در برابر اختلالات سیگنال تمرکز کرده که این ویژگی برای ایران اهمیت ویژه دارد.
دقت بالاتر نسبت به GPS: بیدو می‌تواند دقتی بین ۳.۶ متر تا ۱۰ سانتی‌متر ارائه دهد. این دقت در بخش‌هایی مانند ناوبری هوایی، دریایی، حمل‌ونقل هوشمند و حتی کشاورزی دقیق اهمیت حیاتی دارد.
قابلیت پیام‌رسانی: بیدو امکان ارسال پیام‌های کوتاه متنی از طریق ماهواره را فراهم می‌کند؛ قابلیتی که GPS فاقد آن است. این ویژگی برای شرایط اضطراری، عملیات امداد و مناطق دورافتاده ایران بسیار کارآمد خواهد بود.
یکپارچگی با فناوری‌های چینی: چین بیدو را با سایر فناوری‌های خود، از جمله پهپادها، سامانه‌های موشکی و تجهیزات نظامی هماهنگ کرده است. ایران نیز می‌تواند از این اکوسیستم بهره‌مند شود.
تقویت روابط با چین: استفاده از بیدو می‌تواند بخشی از همکاری‌های راهبردی ایران و چین در چارچوب سند ۲۵ ساله باشد و جایگاه ایران را در طرح «کمربند و جاده» پررنگ‌تر کند.
کاهش انحصار فناوری آمریکایی: این اقدام به ایران کمک می‌کند از سلطه فناوری غرب فاصله بگیرد و گزینه‌های بیشتری برای تعاملات بین‌المللی داشته باشد.
جذب کشورهای منطقه: استفاده ایران از بیدو می‌تواند سایر کشورهای غرب آسیا را نیز به سمت این فناوری سوق دهد و به چین امکان نفوذ گسترده‌تر در منطقه را بدهد.
وابستگی جدید به چین: جایگزینی GPS با بیدو ممکن است ایران را در برابر تصمیم‌های سیاسی پکن آسیب‌پذیر کند. در صورت تنش، چین می‌تواند دسترسی ایران را محدود کند.
نیاز به تغییر زیرساخت‌ها: بسیاری از دستگاه‌های موجود در ایران تنها با GPS کار می‌کنند. برای پشتیبانی از بیدو، به‌روزرسانی سخت‌افزاری و نرم‌افزاری گسترده لازم است.
ملاحظات امنیتی داده‌ها: استفاده از بیدو به معنای انتقال بخشی از داده‌های موقعیت‌یابی به چین است که می‌تواند نگرانی‌هایی در زمینه حریم خصوصی و سوءاستفاده احتمالی ایجاد کند.
پیچیدگی در استقرار کامل: جایگزینی کامل بیدو در سیستم‌های حساس مانند هوانوردی و دریانوردی زمان‌بر و پرهزینه خواهد بود.
گزارش‌ها نشان می‌دهد که ایران از سال ۲۰۲۰ وارد مذاکره با چین برای بهره‌گیری از بیدو شده و احتمالاً در برخی حوزه‌ها آزمایش‌های اولیه آغاز شده است. در حال حاضر، استفاده محدود از بیدو در ناوبری شخصی، حمل‌ونقل شهری و برخی پروژه‌های آزمایشی امکان‌پذیر است، اما جایگزینی کامل به‌ویژه در بخش نظامی و حمل‌ونقل بین‌المللی نیازمند زمان، سرمایه‌گذاری و هماهنگی‌های فنی است.
به گفته وحید یزدانیان، رئیس پژوهشگاه فضایی ایران، توسعه یک منظومه ناوبری ملی حداقل ۳ تا ۵ سال زمان می‌برد. بنابراین، بیدو می‌تواند در کوتاه‌مدت نقش جایگزین موقت را ایفا کند، اما استقلال واقعی تنها با ایجاد یک سیستم بومی محقق خواهد شد.
سامانه موقعیت‌یاب جهانی GPS که تحت کنترل ایالات متحده است و سامانه بیدو متعلق به چین، دو شبکه اصلی ناوبری ماهواره‌ای جهان به شمار می‌روند که هر یک ویژگی‌های خاص خود را دارند،از نظر دقت عمومی، GPS در بازه ۵ تا ۱۰ متر و بیدو در حدود ۳.۶ تا ۱۰ متر عمل می‌کند و در برخی مناطق دقت بیشتری نسبت به GPS دارد؛ در سطح نظامی نیز برتری با بیدو است که دقتی تا ۱۰ سانتی‌متر ارائه می‌دهد، در حالی‌که GPS کمتر از یک متر دقت دارد.
از نظر زیرساخت، بیدو با ۳۵ ماهواره نسبت به ۳۱ ماهواره GPS شبکه بزرگ‌تری ایجاد کرده و هر دو پوشش جهانی ارائه می‌دهند. ویژگی منحصربه‌فرد بیدو، قابلیت پیام‌رسانی مستقیم است که GPS از آن بی‌بهره است. با این حال، تفاوت مهم دیگر جنبه سیاسی این سامانه‌هاست؛ GPS زیر نظر آمریکا و بیدو تحت کنترل چین فعالیت می‌کند و از همین منظر برای کشورهایی مانند ایران، بیدو گزینه‌ای امن‌تر تلقی می‌شود. با وجود این مزایا، GPS همچنان به دلیل گستردگی پشتیبانی سخت‌افزاری و نرم‌افزاری در دستگاه‌های مختلف، کاربرپسندتر و فراگیرتر است، در حالی‌که بیدو برای استفاده وسیع در ایران نیازمند ارتقا و توسعه سازگاری تجهیزات خواهد بود.
بیدو برای ایران یک فرصت راهبردی است که می‌تواند دقت ناوبری، امنیت ارتباطات و استقلال فناوری را تقویت کند. در عین حال، خطرات وابستگی جدید به چین و چالش‌های فنی و امنیتی نباید نادیده گرفته شود. بهترین راهبرد برای ایران استفاده ترکیبی از بیدو در کوتاه‌مدت و سرمایه‌گذاری بر روی منظومه ناوبری ملی در بلندمدت است. این مسیر می‌تواند ایران را از سلطه فناوری قدرت‌های بزرگ رها کرده و جایگاه آن را در عرصه فضایی و ژئوپلیتیکی ارتقا دهد.
