بر اساس این گزارش، تراز تجاری محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در سه ماه اول سال ۱۴۰۴ منفی ۲.۲میلیارد دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته در حدود ۲۰۰میلیون دلار کاهش یافته و نشان از بهبود تراز تجاری بخش کشاورزی و صنایع غذایی نسبت به سال گذشته دارد.
با این‌وجود مواردی همچون افت جدی واردات محصولات صنایع غذایی، ماشین‌ها و ادوات کشاورزی نشانه مثبتی برای صنعت کشاورزی و تامین غذای کشور نیست و باید از سوی سیاستگذاران جدی گرفته شود. درهمین‌حال افت صادرات محصولات صنایع غذایی حکایت از ترویج خام‌فروشی در این زنجیره دارد.تجارت محصولات کشاورزی امکان دسترسی تمامی مصرف‌کنندگان به مواد غذایی کافی، سالم و مغذی را در سطح جهانی فراهم آورده است. درهمین‌حال بخش عمده‌ای از درآمد حاصل از تولید و فرآوری محصولات کشاورزی وابسته به بازرگانی این محصولات در سطح جهان است.
ایران در دهه‌های اخیر از یک سو با رشد فزاینده جمعیت، تغییرات الگوهای سکونتی و افزایش شهرنشینی و ایجاد تغییرات در الگوهای غذایی مواجه شده است و از سوی دیگر به دلیل بروز تغییرات اقلیمی پایداری سیستم‌های تولید محصولات کشاورزی و همچنین تامین امنیت غذایی پایدار در کشور با چالش‌هایی مواجه شده است. از این رو توجه به بازرگانی محصولات کشاورزی در راستای دستیابی به اهدافی مانند افزایش درآمد فعالان بخش کشاورزی، پایدار کردن سیستم تولید کشاورزی و ارتقای امنیت غذایی و بررسی میزان و ارزش صادرات و واردات محصولات کشاورز ی، صنایع غذایی و نهاد ه‌ها ی مورد استفاده در این بخش، الزامی است.
تراز تجاری محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در سه ماه اول سال ١٤٠٤ منفی ۲.۲میلیارد دلار بوده است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته در حدود ٢٠٠میلیون دلار کاهش یافته که نشان از بهبود تراز تجاری بخش کشاورزی و صنایع غذایی نسبت به سال گذشته دارد. کاهش کسری تراز تجاری در سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته ناشی از افزایش ٨ درصدی ارزش صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در مقابل کاهش ٢درصدی ارزش واردات محصولات در این بخش بوده است.
در سه ماه اول سال ١٤٠٤ ارزش واردات محصولات کشاورزی بدون احتساب صنایع غذایی بیش از صادرات بوده و این تفاوت، کسری ۲.۳میلیارد دلاری تراز تجاری در این مدت را به همراه داشته است. هرچند که میزان کسری تراز تجاری نسبت به سال گذشته در حدود ٢٠٠میلیون دلار کاهش یافته است. دلیل اصلی کاهش کسری تجاری در سه ماه نخست سال ١٤٠٤ افزایش ١١درصدی صادرات محصولات کشاورزی و در مقابل کاهش ٢ درصدی ارزش واردات بوده است.
مقدار و ارزش صادرات محصولات کشاورزی در سه ماه ابتدایی سال ١٤٠٤ به ترتیب به ۲.۰۷میلیون تن و ۱.۴میلیارد دلار بوده است که هر متغیر نسبت به مدت مشابه سال گذشته به ترتیب به میزان ٢ درصد کاهش و ١١درصد افزایش یافته است؛ به عبارت دیگر در سال جاری محصولات کشاورزی ارزشمندتری از کشور صادر شده است. ارزش واحد کالاهای صادراتی بخش کشاورزی در دوره مورد بررسی سال ١٤٠٤ حدود ۶۷۲.۱دلار به ازای هر تن بوده که که نسبت به ارزش واحد ۵۹۳.۱دلاری سال ١٤٠٣، حدود ۱۳.۴درصد افزایش یافته است.
در گزارش منتشر شده توسط مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران مهم‌ترین مقاصد صادرات کالاهای کشاورزی ایران از منظر مقدار مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس محاسبات صورت گرفته کشور عراق با سهم ٤٧درصدی از کل مقدار صادرات کالاهای کشاورزی مهم‌ترین مقصد صادرات کالاهای کشاورزی ایران به حساب می‌آید. پس از آن کشورهای امارات متحده عربی ۱۶درصد، فدراسیون روسیه ۱۲درصد، افغانستان ۴درصد و پاکستان ۳درصد در رتبه‌های دوم تا پنجم قرار دارند.
نکته قابل توجه این است که تمامی کشورهای مقصد کالاهای صادراتی ایران از کشورهای همسایه (مرز زمینی و دریایی) هستند و تمامی کشورهای برتر مقصد صادراتی به استثنای کشور روسیه از جمله کشورهای آسیایی به حساب می‌آیند. به عبارتی بازار صادرات محصولات کشاورزی ایران به طور عمده به کشورهای همسایه محدود شده است و در این بین کشورهای عراق و امارات متحده عربی سهم قابل توجهی را به خود اختصاص داده‌اند. بر اساس محاسبات صورت گرفته کشور عراق با سهم ٣١درصدی از ارزش صادرات محصولات کشاورزی در رتبه نخست قرار دارد و پس از آن نیز کشور امارات متحده عربی (15درصد)، فدراسیون روسیه (13درصد)، پاکستان (4درصد) و ترکیه (4درصد) به ترتیب در رتبه‌های دوم تا پنجم قرار گرفته‌اند. برخلاف مقدار صادرات، تنوع کشورهای مقصد صادراتی از منظر ارزش متنوع‌تر است. علاوه بر کشورهای همسایه کشورهایی نظیر هندوستان، چین و قزاقستان نیز سهمی از ارزش صادرات محصولات کشاورزی ایران را به خود اختصاص داده‌اند.
مقدار صادرات محصولات صنایع غذایی در سه ماه نخست سال ١٤٠٤ برابر ٢٩٤هزار تن بوده است که این مقدار نسبت به مدت مشابه سال گذشته ٩درصد کاهش یافته است. از منظر ارزش نیز صادرات محصولات گروه صنایع غذایی با کاهش 4.9درصدی از ٢٦٣میلیون دلار در سه ماه نخست سال ١٤٠٣ به ٢٥٠میلیون دلار در مدت مشابه سال ١٤٠٤ رسیده است. متوسط ارزش واحد کالاهای صادراتی صنایع غذایی در سه ماه نخست سال ١٤٠٤ برابر 851.4دلار به ازای هر تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشدی ٤ درصدی را به ثبت رسانده است.
کشور عراق با سهم ٤٩درصدی از وزن صادرات صنایع غذایی نخستین مقصد صادرات این کالاها به حساب می‌آید، پس از آن به ترتیب کشورهای ترکیه با سهم 12درصدی، افغانستان با سهم 9درصدی، ازبکستان با سهم 5درصدی و پاکستان با سهم 4درصدی به ترتیب در رتبه‌های دوم تا پنجم قرار گرفته‌اند. مابقی مقاصد صادراتی کالاهای صنایع غذایی در سه ماه نخست سال جاری سهمی کمتر از ٤درصد را به خود اختصاص داده‌اند. بررسی مقاصد صادراتی کالاهای صنایع غذایی نشان از این دارد که به استثنای کشور سومالی و قزاقستان سایر کشورهای مقصد از جمله کشورهای همسایه به حساب می‌آیند.
درهمین‌حال باید تاکید کرد که کشور عراق با سهم ٥٢درصدی از ارزش صادرات محصولات صنایع غذایی کشور مهم‌ترین مقصد این گروه کالاها به حساب می‌آید. پس از آن کشورهای ترکیه، افغانستان،پاکستان و ازبکستان به ترتیب با سهمی ١١، ٨، ٤ و ٤درصدی در رتبه‌های دوم تا پنجم قرار گرفته‌اند. سهم سایر کشورهای مقصد صادرات کالاهای صنایع غذایی کشور به طور نسبی اندک بوده و سهمی کمتر از 4درصد از ارزش صادرات را به خود اختصاص داده‌اند.
آفتکش‌ها: میزان صادرات آفتکش‌ها شامل حشره‌کش‌ها، قارچکش‌ها و گندزداها به تفکیک آماده و تکنیکال در سه ماه نخست سال ١٤٠٤ به ترتیب برابر ١٢٤٥تن و ٦٣تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ١٥ و ٤٢درصد کاهش یافته است.
کودها: بررسی صادرات کود به تفکیک کودهای حیوانی و گیاهی و کودهای شیمیایی نشان از کاهش میزان صادرات این محصولات دارد. مقدار صادرات کودهای حیوانی یا گیاهی در سه ماه ابتدایی سال ١٤٠٤ برابر ٤٣٥تن بوده است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهشی ٢درصدی را به ثبت رسانده است. ارزش صادرات و ارزش واحد این محصول نیز به ترتیب برابر ١٧٥هزار دلار و ٤٠٢دلار به ازای هر تن است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته به ترتیب ٢٣ و ٢٥ درصد افزایش یافته است.
بذور: میزان صادرات بذور و اندام رویشی از کشور در سه ماه ابتدایی سال ١٤٠٤برابر 7.8هزار تن بوده درحالی‌که مقدار صادرات این محصولات در مدت مشابه سال ١٤٠٤برابر 5.2هزار تن است که نشان از رشد ٤٩درصدی صادرات این محصولات دارد. ارزش صادرات بذور و اندام رویشی در فصل ابتدایی سال جاری برابر 5.8میلیون دلار است که نسبت به ارزش صادرات 5.3میلیون دلاری در مدت مشابه سال گذشته ١١ درصد افزایش یافته است.
در سه ماه نخست سال ١٤٠٤ میزان صادرات ماشینآلات کشاورزی و ادوات کاشت برابر 5.7هزار تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال ١٤٠٣ شاهد کاهشی ١٦درصدی بوده است همچنین ارزش صادرات این گروه محصولات در فصل ابتدای سال ١٤٠٤برابر 16.6میلیون دلار بوده که نسبت به رقم ٢٤میلیون دلاری سه ماه ابتدایی سال ١٤٠٣ کاهش ٣١ درصدی را به ثبت رسانده است. ارزش واحد ماشینآلات کشاورزی و ادوات کشت صادراتی نیز از ٣٥٢٣ دلار به ازای هر تن در سال گذشته به ٢٨٩٠ دلار به ازای هر تن در ابتدای سال جاری رسیده است که نشان‌دهنده کاهش ١٨ درصدی ارزش واحد محصولات صادراتی است.
مقدار و ارزش واردات محصولات کشاورزی در سه ماه نخست سال ١٤٠٤ به ترتیب برابر 6.6میلیون تن و 3.65میلیارد دلار بوده است. مقدار این متغیرها در مدت مشابه سال گذشته به ترتیب برابر 6.5میلیون تن و 3.71میلیارد دلار بوده است. با توجه به این اعداد وزن واردات در سه ماه نخست سال ١٤٠٤ نسبت به مدت مشابه سال گذشته ٢درصد افزایش یافته است. در مقابل ارزش واردات محصولات کشاورزی دو درصد کاهش یافته است. در میان محصولات وارداتی، محصول ذرت با سهم ٤٣درصدی از کل مقدار واردات در رده نخست قرار گرفته است و پس از آن جو 11درصد، گندم 9درصد، دانه سویا 8درصد و روغن نباتی 8درصد از کل مقدار واردات محصولات کشاورزی در رده‌های دوم تا پنجم قرار گرفته‌اند. ارزش واحد کالاهای وارداتی بخش کشاورزی در سه ماه نخست سال ١٤٠٤ برابر ٥٥٠ دلار به ازای هر تن است.
کشور امارات متحده عربی با سهم ٣١درصدی از کل واردات محصولات کشاورزی مهم‌ترین مبداء واردات محصولات کشاورزی در سه ماه نخست سال ١٤٠٤ بوده است. پس از امارات متحده عربی کشورهای ترکیه ٢١درصد، هلند ١٠ درصد، فدراسیون روسیه ٩درصد و سوئیس ٧درصد از کل واردات محصولات کشاورزی به ترتیب در رتبه‌های دوم تا پنجم مهم‌ترین مبادی واردات کالاهای کشاورزی قرار دارند. علاوه بر مبادی فوق بخش کوچک‌تری از نیازهای کشور به محصولات خام کشاورزی از کشورهای هندوستان، هنگ‌کنگ، چین، عمان و پاکستان وارد می‌شوند. کشورهای مذکور 10 کشور بزرگ تامین کننده محصولات خام کشاورزی ایران هستند و در مجموع سهمی ٩٤ درصدی از کل مقدار واردات محصولات کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده‌اند.
بر اساس محاسبات انجام گرفته کشور امارات متحده عربی با سهمی ٢٨درصدی از کل ارزش واردات محصولات کشاورزی در سه ماه نخست سال ١٤٠٤ در رده نخست قرار گرفته است. پس از این کشور، کشورهای ترکیه، هندوستان، هلند و فدراسیون روسیه به ترتیب با سهمی ٢١، ١٠، ٨ و ٧درصدی در رده‌های دوم تا پنجم قرار دارند.
مقدار و ارزش واردات محصولات صنایع غذایی در فصل نخست سال ١٤٠٤ برابر ٣٢هزار تن بوده که نسبت به مقدار ٢٩هزار تن در دوره مشابه سال ١٤٠٣ شاهد کاهش ٢٠درصدی بوده است. ارزش واردات محصولات صنایع غذایی نیز در ابتدای سال ١٤٠٤ برابر ١٨١میلیون دلار بوده که نسبت به ارزش ١٩٠میلیون دلاری واردات در مدت مشابه سال ١٤٠٣ شاهد کاهش ٥درصدی بوده است.
براساس بررسی و محاسبات انجام گرفته در سه ماه نخست سال ١٤٠٤ کشور امارات متحده عربی با سهم ٤١ درصدی از کل وزن واردات محصولات صنایع غذایی در رتبه نخست قرار گرفته است و پس از آن کشورهای ترکیه، هندوستان، هلند و چین به ترتیب با سهم ١٠، ٨، ٦ و ٥درصدی در رده‌های دوم تا پنجم مهم‌ترین مبادی واردات کالاهای صنایع غذایی قرار گرفته‌اند.درهمین‌حال باید تاکید کرد که کشور امارات متحده عربی با سهم ٣٩درصدی از کل ارزش واردات صنایع غذایی مهم‌ترین مبداء واردات این محصولات است و پس از آن نیز کشور ترکیه، هلند، سوئیس و آلمان به ترتیب با سهم ١٤، ٧، ٧ و ٧درصد در رتبه‌های دوم تا پنجم قرار گرفته‌اند.
مقدار واردات ماشینآلات کشاورزی و ادوات کشت در فصل اول ١٤٠٤ برابر 15.3هزار تن بوده که نسبت به مقدار واردات این کالاهای در مدت مشابه سال گذشته ٢٣درصد کاهش یافته است. ارزش واردات این محصولات نیز در دوره مذکور برابر 171.4میلیون دلار بوده که نسبت به ارزش ٢٨١میلیون دلاری سه ماه ابتدایی سال ١٤٠٣ کاهش ٣٩درصدی را به ثبت رسانده است. ارزش هر واحد ماشینآلات وارداتی در مدت زمان مورد بررسی در سال ١٤٠٤ برابر 11هزار دلار به ازای هر تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ٢١درصد کاهش را به ثبت رسانده است. در بین ماشینآلات کشاورزی وارداتی بیشترین سهم از نظر ارزش و مقدار با ٧٠درصد مربوط به واردات تراکتورهای کشاورزی است. پس از آن نیز سایر ماشینآلات با سهمی ٨درصدی از مقدار و ١٢درصدی از ارزش ماشینآلات سورت و بسته‌بندی با سهمی ٧درصدی از ارزش و ٣درصدی از واردات در رتبه‌های دوم و سوم قرار گرفته‌اند.
