به گزارش اقتصادنیوز به نقل از روزنامه اعتماد، تراز تجاری محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در سه ماه اول سال ۱۴۰۴ به منفی ۲.۲ میلیارد دلار رسید. این رقم نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود ۲۰۰ میلیون دلار کاهش یافته است که نشانه‌ای از بهبود وضعیت تراز تجاری این بخش است. کاهش کسری تراز تجاری در سال جاری عمدتا به دلیل افزایش ۸ درصدی ارزش صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی و همزمان کاهش ۲ درصدی ارزش واردات این محصولات رخ داده است.
آمارهای رسمی نشان می‌دهد که در سه ماه اول سال ۱۴۰۴، واردات محصولات کشاورزی از صادرات پیشی گرفته و همین امر باعث کسری ۲.۳ میلیارد دلاری تراز تجاری شده است. با این حال، این کسری نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود ۲۰۰ میلیون دلار کاهش یافته است.
کاهش کسری تراز تجاری عمدتا ناشی از افزایش ۱۱ درصدی صادرات محصولات کشاورزی و همزمان کاهش ۲ درصدی واردات است. با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از واردات شامل کالاهای واسطه و نهاده‌های تولید بخش‌های دیگر، به ویژه دامپروری، می‌شود، بررسی تغییرات واردات در گروه‌های مختلف محصولات اهمیت بالایی دارد.
محاسبات مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران بر مبنای داده‌های گمرک جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد، ارزش صادرات محصولات صنایع غذایی در سه ماه نخست سال ۱۴۰۴ به ۲۵۰ میلیون دلار رسید که نسبت به ۲۶۳ میلیون دلار مدت مشابه سال گذشته کاهش ۴.۹ درصدی را نشان می‌دهد. در مقابل، واردات این محصولات از ۱۹۰ میلیون دلار در سه ماه اول سال ۱۴۰۳ به ۱۸۱ میلیون دلار در مدت مشابه سال ۱۴۰۴ کاهش یافته، که نشان‌دهنده کاهش ۴.۷ درصدی واردات صنایع غذایی است.
نتیجه این تغییرات، کاهش مازاد تراز تجاری محصولات صنایع غذایی از ۷۳ میلیون دلار در سه ماه نخست سال گذشته به ۶۹ میلیون دلار در سال جاری است، یعنی تراز تجاری این بخش ۵.۵ درصد افت کرده است.
همچنین بررسی سهم صنایع غذایی از کل صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در سال‌های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که این سهم ۱۲.۱ درصد کاهش یافته و از ۱۷.۳ درصد در سه ماه نخست سال ۱۴۰۳ به ۱۵.۲ درصد در سال ۱۴۰۴ رسیده است. به تعبیر دیگر، صادرات محصولات با ارزش افزوده بالاتر کاهش یافته و سهم صادرات محصولات خام افزایش یافته است. در مقابل، سهم واردات محصولات صنایع غذایی از کل واردات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در دو دوره مورد بررسی تقریبا ثابت باقی مانده است.
بر اساس آخرین گزارش‌ها، مقدار و ارزش صادرات محصولات کشاورزی ایران در سه ماه ابتدایی سال ۱۴۰۴ به ترتیب ۲.۰۷ میلیون تن و ۱.۴ میلیارد دلار بوده است. این ارقام نسبت به مدت مشابه سال گذشته نشان‌دهنده کاهش ۲ درصدی در مقدار و افزایش ۱۱ درصدی در ارزش صادرات هستند. به عبارت دیگر، در سال جاری محصولات کشاورزی ارزشمندتری از کشور صادر شده است.
از نظر وزن، ۱۰ محصول برتر صادراتی در این مدت شامل سایر سبزیجات با سهم ۲۹ درصد، هندوانه و خربزه ۲۱ درصد، گوجه‌فرنگی تازه ۱۳ درصد، شیر و فرآورده‌های آن ۹ درصد، سیب ۷ درصد، مرکبات ۴ درصد، پیاز و موسیر تازه ۳ درصد، ماهی ۲ درصد، خیار تازه ۲ درصد و کیوی ۲ درصد بوده‌اند. این ۱۰ محصول در مجموع ۹۲ درصد از کل وزن صادرات محصولات کشاورزی را تشکیل می‌دهند.
از منظر ارزش، محصولات شیر و فرآورده‌های آن با سهم ۲۱ درصد، پسته و مغز پسته ۱۳ درصد، گوجه‌فرنگی تازه ۱۲ درصد، سایر سبزیجات ۱۰ درصد، هندوانه و خربزه ۱۰ درصد، ماهی ۵ درصد، سیب ۴ درصد، کیوی تازه ۴ درصد، زعفران ۳ درصد و سایر میوه‌های تازه ۳ درصد بیشترین سهم را داشته‌اند. در مجموع این ۱۰ محصول ۸۴ درصد از کل ارزش صادرات محصولات کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده‌اند.
ارزش واحد کالاهای صادراتی بخش کشاورزی در این دوره حدود ۶۷۲.۴ دلار به ازای هر تن بوده که نسبت به سال گذشته با ارزش واحد ۵۹۳.۱ دلار حدود ۱۳.۴ درصد افزایش یافته است. در میان محصولات مختلف، ارزشمندترین کالاهای صادراتی عبارتند از: زعفران با ۸۸۱ هزار دلار به ازای هر تن، خاویار ۶۴۷ هزار دلار، پسته و مغز آن ۷.۷ هزار دلار، روده و بادکنک و شکمبه حیوانی ۷.۵ هزار دلار، روغن نباتی ۵ هزار دلار و میگو ۳.۵ هزار دلار به ازای هر تن.
مقایسه ارزش واحد این محصولات با سه ماهه ابتدای سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که ارزش زعفران ۲ درصد و خاویار ۲۱ درصد افزایش یافته است، در حالی که ارزش پسته و مغز آن ۲۱ درصد، روغن نباتی ۲۸ درصد و روده، بادکنک و شکمبه حیوانی ۲۲ درصد کاهش یافته است.
در خصوص مقاصد صادراتی، کشور عراق با سهم ۴۷ درصد از کل مقدار صادرات، مهم‌ترین مقصد محصولات کشاورزی ایران بوده است. پس از آن امارات متحده عربی با ۱۶ درصد، فدراسیون روسیه ۱۲ درصد، افغانستان ۴ درصد و پاکستان ۳ درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند. جالب توجه است که جز روسیه، تمامی کشورهای مقصد محصولات کشاورزی ایران از کشورهای آسیایی و همسایه با مرزهای زمینی و دریایی هستند. به عبارتی، بازار صادرات محصولات کشاورزی ایران عمدتا محدود به کشورهای همسایه است و عراق و امارات متحده عربی سهم قابل توجهی در این بازار دارند.
وضعیت مقاصد صنایع غذایی ایران نیز تا حدودی مشابه محصولات کشاورزی است. مرور آمار مربوط به صادرات محصولات صنایع غذایی نشان می‌دهد، عراق با سهم ۴۹ درصد از مقدار صادرات محصولات صنایع غذایی، مهم‌ترین مقصد این کالاها در سه ماهه نخست سال ۱۴۰۴ بوده است. پس از آن، کشورهای ترکیه با ۱۲ درصد، افغانستان با ۹ درصد، ازبکستان با ۵ درصد و پاکستان با ۴ درصد در رتبه‌های دوم تا پنجم قرار گرفته‌اند.
سایر مقاصد صادراتی محصولات صنایع غذایی در این دوره سهمی کمتر از ۴ درصد از کل صادرات را به خود اختصاص داده‌اند. بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد که جز سومالی و قزاقستان، عمده کشورهای مقصد صادرات محصولات صنایع غذایی ایران، همسایه و نزدیک به کشور هستند.
این داده‌ها نشان می‌دهند که بازار صادرات صنایع غذایی ایران همچنان تمرکز بالایی بر کشورهای همسایه دارد و سهم قابل توجهی از صادرات به عراق اختصاص یافته است.
مهم‌ترین مقاصد صادرات کالاهای کشاورزی ایران از نظر ارزش در سه ماه نخست سال ۱۴۰۴؛ نشان می‌دهد؛ عراق با سهم ۳۱ درصدی از ارزش صادرات محصولات کشاورزی در رتبه نخست قرار دارد. پس از آن، امارات متحده عربی با ۱۵ درصد، فدراسیون روسیه با ۱۳ درصد، پاکستان با ۴ درصد و ترکیه نیز با ۴ درصد به ترتیب جایگاه‌های دوم تا پنجم را به خود اختصاص داده‌اند.
برخلاف آمار مربوط به مقدار صادرات، تنوع کشورهای مقصد از منظر ارزش بسیار بیشتر است. علاوه بر همسایگان، کشورهایی مانند هندوستان، چین و قزاقستان نیز سهمی از ارزش صادرات محصولات کشاورزی ایران را در اختیار دارند، که نشان‌دهنده گستردگی بازارهای هدف ایران در حوزه صادرات است.
داده‌های گمرک ایران نشان می‌دهد؛ کشور عراق با سهم ۵۲ درصدی از ارزش صادرات محصولات صنایع غذایی کشور، مهم‌ترین مقصد این گروه کالاها به حساب می‌آید و پس از آن کشورهای ترکیه، افغانستان، پاکستان و ازبکستان به ترتیب با سهمی ۱۱، ۸، ۴ و ۴ درصدی در رتبه‌های دوم تا پنجم قرار گرفته‌اند. سهم سایر کشورهای مقصد صادرات کالاهای صنایع غذایی کشور به‌طور نسبی اندک بوده و سهمی کمتر از چهار درصد از ارزش صادرات را به خود اختصاص داده‌اند.
ده کشور برتر مقصد صادرات محصولات صنایع غذایی ایران از نظر ارزش کدام کشورها هستند؟ بر اساس این آمار، عراق با سهم ۵۲ درصد از ارزش صادرات، بزرگ‌ترین بازار برای این گروه کالاها به حساب می‌آید. پس از آن کشورهای ترکیه با ۱۱ درصد، افغانستان با ۸ درصد، پاکستان با ۴ درصد و ازبکستان با ۴ درصد در رتبه‌های دوم تا پنجم قرار گرفته‌اند.
سایر کشورهای مقصد صادراتی سهمی کمتر از چهار درصد از ارزش کل صادرات صنایع غذایی ایران دارند و نقش نسبتا محدودی در این بازار ایفا می‌کنند. این داده‌ها نشان می‌دهد که بازار ارزش صادرات صنایع غذایی ایران همچنان تمرکز بالایی بر چند کشور مشخص دارد و عراق سهم عمده‌ای از این بازار را در اختیار دارد.
پژوهشگران اتاق بازرگانی ایران (محمدمهدی فارسی، کوروش صادق‌زاده و بهزاد فکاری) معتقدند، در سه ماه نخست سال ۱۴۰۴، ارزش هر واحد کالاهای وارداتی بخش کشاورزی برابر ۵۵۰ دلار به ازای هر تن بوده است.
در میان محصولات وارداتی، بذور و سایر اندام‌های رویشی با ارزش ۳۵.۴ هزار دلار به ازای هر تن، با فاصله بیشترین ارزش را داشته‌اند و در صدر فهرست کالاهای وارداتی قرار گرفته‌اند.
پس از آن، گوشت قرمز با قیمت ۵.۹ هزار دلار به ازای هر تن در رده دوم جای گرفته است. چای با ارزش ۵.۶ هزار دلار، قهوه با ۴.۷ هزار دلار و حیوانات زنده با ۴.۱ هزار دلار به ازای هر تن به ترتیب سوم تا پنجم ارزشمندترین کالاهای وارداتی بخش کشاورزی محسوب می‌شوند. در مقابل، محصولات گروه غلات کم‌ارزش‌ترین واردات کشاورزی را تشکیل می‌دهند؛ جو با ۲۷۶ دلار، ذرت با ۳۰۷ دلار، گندم با ۳۷۲ دلار، کنجاله با ۴۸۶ دلار و دانه سویا با ۵۲۵ دلار به ازای هر تن در رده‌های پایین جدول ارزش وارداتی قرار دارند.
واکاوی آمارهای گمرک ایران در سه ماه نخست سال ۱۴۰۴ نشان می‌دهد؛ امارات متحده عربی -سهم ۳۱ درصدی - همچنان مهم‌ترین مبدا واردات محصولات کشاورزی به ایران است.
پس از امارات متحده عربی، کشورهای ترکیه با سهم ۲۱ درصد، هلند با ۱۰ درصد، فدراسیون روسیه با ۹ درصد و سوییس با ۷ درصد، به ترتیب در رتبه‌های دوم تا پنجم مهم‌ترین مبادی واردات محصولات کشاورزی ایران قرار دارند.
علاوه بر این مبادی اصلی، بخش کوچک‌تری از نیاز کشور به محصولات خام کشاورزی از کشورهای هندوستان، هنگ‌کنگ، چین، عمان و پاکستان تامین می‌شود که سهم هر یک از این کشورها از کل مقدار واردات محصولات کشاورزی ایران در سال ۱۴۰۳ بین ۲ تا ۴ درصد بوده است. در واقع، این ده کشور بزرگ‌ترین تامین‌کنندگان محصولات خام کشاورزی ایران هستند و در مجموع ۹۴ درصد از کل مقدار واردات کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده‌اند. از منظر ارزش واردات، امارات متحده عربی با سهم ۲۸ درصدی از کل ارزش واردات محصولات کشاورزی در سه ماه نخست سال ۱۴۰۴ در رده نخست قرار گرفته است. پس از این کشور، ترکیه با ۲۱ درصد، هندوستان با ۱۰ درصد، هلند با ۸ درصد و فدراسیون روسیه با ۷ درصد، به ترتیب رتبه‌های دوم تا پنجم را به خود اختصاص داده‌اند.
سهم کشورهای پاکستان، عمان، سوییس، هنگ‌کنگ و چین از ارزش واردات محصولات کشاورزی ایران بسیار کمتر بوده و بین ۱ تا ۴ درصد قرار دارد. به این ترتیب، مجموع سهم این ده کشور از ارزش واردات کشاورزی ایران در فصل ابتدایی سال ۱۴۰۴ برابر ۹۰ درصد بوده است.
بر اساس محاسبات مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران، امارات متحده عربی با سهم 41 درصدی، مهم‌ترین مبدا وارداتی گروه صنایع غذایی است.
پس از آن، کشورهای ترکیه با ۱۰ درصد، هندوستان با ۸ درصد، هلند با ۶ درصد و چین با ۵ درصد به ترتیب در رده‌های دوم تا پنجم مهم‌ترین مبادی واردات این گروه از کالاها قرار گرفته‌اند.
داده‌های موجود نشان می‌دهد، سهم کشورهای سوییس، آلمان، تایلند، برزیل و بلژیک بین ۵ تا ۲ درصد است و این کشورها رتبه‌های ششم تا دهم فهرست مبادی وارداتی صنایع غذایی را به خود اختصاص داده‌اند. به این ترتیب، حدود ۸۸ درصد از کل مقدار واردات صنایع غذایی کشور در این سه ماه، از این ده مبدا تامین شده است.
