با این حال، تجربه سال جاری نشان داد که شبکه برق کشور با بحرانی‌ترین وضعیت خود طی دهه اخیر مواجه شد و ضعف‌های زیرساختی و ناترازی سیستم در تابستان‌های پرمصرف همچنان جدی و حل‌نشده باقی مانده است؛ مشکلاتی که ریشه در دهه‌های گذشته دارد و سرمایه‌گذاری کافی در شبکه برق انجام نشده است. ناترازی حدود ۱۵ هزار مگاوات، حتی با کاهش نسبی نسبت به سال گذشته، فشار زیادی بر نیروگاه‌های حرارتی وارد کرد و وابستگی به سوخت مایع اضطراری، شکنندگی شبکه را نشان داد. ظرفیت محدود نیروگاه‌های برق‌آبی، فرسودگی خطوط انتقال و اتلاف انرژی گرمایی در مناطق دورافتاده نیز مشکلات را تشدید کرده است. حتی با توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر، بدون اصلاح شبکه و کاهش تلفات، تولید جدید به طور کامل به مصرف‌کننده نمی‌رسد. تجربه امسال نشان می‌دهد که بدون اصلاحات ساختاری، ارتقای بهره‌وری نیروگاه‌ها و مدیریت هوشمند مصرف، فشار بر صنایع و خانوارها تکرار خواهد شد و شبکه همچنان شکننده باقی خواهد ماند؛ صنعتی که تاب‌آوری محدودی دارد و ممکن است برخی صنایع کوچک در خلال قطعی‌ها ناچار به تعطیلی شده باشند، اما هنوز آمار دقیقی از آن وجود ندارد. متن حاضر مشروح گفت‌وگوی «دنیای اقتصاد» با مدیرعامل توانیر است.
***
خوشبختانه امسال وضعیت ذخایر سوخت مایع نیروگاه‌ها نسبت به سال گذشته بهبود قابل‌توجهی یافته است. در حال حاضر بیش از ۷۵ درصد از مخازن تکمیل شده و پیش‌بینی می‌کنیم تا یک ماه آینده، ذخایر سوخت نیروگاهی کاملا تکمیل شود. این موفقیت نتیجه هماهنگی دقیق با وزارت نفت است که استمرار آن برای تامین پایدار انرژی ادامه خواهد یافت. برنامه‌های زمستانی نیز با هدف کاهش مشکلات و محدودیت‌های تامین انرژی طراحی شده‌اند تا صنایع و مشترکان خانگی بتوانند بدون قطعی گسترده برق فعالیت کنند. با تکمیل ذخایر سوخت و توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر و حرارتی در دستور کار، پیش‌بینی می‌کنیم امسال شرایط بسیار بهتری نسبت به سال گذشته داشته باشیم. سوخت‌های مختلفی شامل گاز، گازوئیل و نفت کوره در سبد نیروگاه‌ها لحاظ شده است تا در شرایط اضطراری، جایگزین مناسب برای سوخت اصلی فراهم شود و به این ترتیب، اختلالی در تولید برق رخ ندهد.
وزارت نیرو هم‌اکنون در حال مطالعه روش‌های جایگزینی برق‌رسانی سنتی در مناطق کم‌جمعیت است. واقعیت این است که برای روستاهای با جمعیت کمتر از ۱۰ خانوار، توجیه اقتصادی برق‌رسانی از طریق شبکه سنتی پایین است و فرسودگی شبکه نیز باعث اتلاف انرژی به صورت گرمایی از کابل‌ها می‌شود. در این زمینه، استفاده از پنل‌های خورشیدی و دیگر فناوری‌های تجدیدپذیر می‌تواند گزینه‌ای مناسب باشد، اما هنوز اقدام عملی در این حوزه انجام نشده و تنها مطالعات اولیه در دست اجراست. با این حال، در مناطقی که تحت پوشش نهادهایی مانند کمیته امداد و سازمان بهزیستی هستند، پیش‌بینی می‌شود در آینده بتوان تجهیزات خورشیدی پرتابل و ثابت را برای تامین برق خانگی استفاده کرد تا دسترسی به انرژی پایدار افزایش یابد.
مطابق با ماده ۴۶ برنامه هفتم توسعه و قانون مانع‌زدایی، به مشترکینی که صرفه‌جویی انرژی دارند، مشوق‌های قابل‌توجه ارائه می‌شود. این مشوق‌ها شامل ارائه گواهی صرفه‌جویی برق است که می‌تواند به شکل برق عرضه نشده در اختیار صنایع قرار گیرد یا در تابلوی بهینه‌سازی مصرف عرضه شود و ارزش اقتصادی بالایی دارد. اقدامات بهینه‌سازی شامل ارتقای سیستم‌های روشنایی و سرمایشی خانگی و صنعتی، جایگزینی کولرها با نمونه‌های پربازده و بهره‌گیری از کنترل هوشمند است. این روند، هم صرفه‌جویی در انرژی را تضمین می‌کند و هم برای صنایع و مشترکان خانگی توجیه اقتصادی دارد. در بخش خانگی، تامین گاز مسوولیت شرکت ملی گاز ایران است و با توجه به برنامه‌ریزی‌ها، در صورتی که گاز کافی تامین شود، نیروگاه‌ها کمتر از سوخت مایع استفاده خواهند کرد و برق پایدارتری در طول سال تولید خواهد شد. این رویکرد باعث کاهش محدودیت‌ها برای صنایع و اطمینان بیشتر برای مشترکان خواهد شد.
ناترازی شبکه برق در نیمه نخست سال آینده ناشی از تفاوت تولید و مصرف انرژی است و مدیریت آن به برنامه‌ریزی بلندمدت نیاز دارد. امسال حدود ۱۵ هزار مگاوات ناترازی تابستانی پیش‌بینی شده بود که نسبت به سال گذشته کاهش یافته است. دلیل اصلی آن، ظرفیت محدود نیروگاه‌های برق‌آبی در تولید کامل بوده است. برای تابستان آینده، با بهره‌برداری از نیروگاه‌های حرارتی جدید، توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر و اقدامات بهینه‌سازی مصرف، پیش‌بینی می‌شود این ناترازی کاهش یابد و فشار روی صنایع و مشترکان خانگی کمتر شود. اقدامات شامل ارتقای بهره‌وری نیروگاه‌ها، کنترل هوشمند مصرف و استفاده از سوخت‌های جایگزین در مواقع اضطراری است. هدف این است که تابستان آینده با اختلالات محدودتر و پایداری بیشتر شبکه برق سپری شود و صنایع و خانوارها بتوانند فعالیت‌های خود را بدون محدودیت جدی ادامه دهند.
برای مشترکان خانگی، تمهیدات بیمه‌ای پیش‌بینی شده است تا تجهیزات برقی آسیب‌دیده در اثر قطعی‌ها جبران شود. پرونده‌های مربوط به سال گذشته تا ۹۰ درصد تکمیل و پرداخت شده و برای سال جاری قرارداد با بیمه منعقد شده است تا خسارت‌ها به موقع پرداخت شود. مشترکان می‌توانند با ثبت درخواست خود در سامانه بیمه شرکت توانیر، از جبران به موقع بهره‌مند شوند. در بخش صنعتی نیز حمایت‌ها شامل پرداخت مطالبات نیروگاه‌های خصوصی، پیمانکاران و تامین‌کنندگان تجهیزات است تا جریان نقدی صنایع حفظ شود و کمترین اختلال در فعالیت تولیدی ایجاد شود. این اقدامات به کاهش فشار بر صنایع و اطمینان از استمرار تولید کمک می‌کند. همزمان، برنامه‌ریزی برای استفاده از سوخت‌های جایگزین و توسعه نیروگاه‌های جدید انجام شده تا نوسانات شبکه به حداقل برسد و صنایع و خانگی‌ها بتوانند فعالیت خود را بدون محدودیت جدی ادامه دهند.
توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر، به ویژه خورشیدی، در دستور کار قرار دارد و پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال جاری ظرفیت این نیروگاه‌ها به حدود ۷۰۰۰ مگاوات برسد. این ظرفیت شامل پروژه‌های جدیدی است که در مراحل ساخت قرار دارند و با بهره‌برداری از آن‌ها، سهم تولید انرژی پاک در سبد برق کشور افزایش می‌یابد. افزایش ظرفیت نیروگاه‌های تجدیدپذیر علاوه بر کاهش فشار بر شبکه، امکان کاهش ناترازی و کمبود انرژی در فصل‌های پرمصرف را فراهم می‌کند و به پایداری شبکه کمک می‌کند. همچنین، این اقدامات موجب کاهش وابستگی نیروگاه‌ها به سوخت‌های فسیلی و کاهش مصرف سوخت مایع اضطراری خواهد شد. مسوولان یادآور شدند که همزمان با توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر، اقدامات مکملی مانند کنترل هوشمند مصرف و ارتقای بهره‌وری نیروگاه‌های حرارتی و برق‌آبی نیز در دستور کار است تا نوسانات تولید و مصرف به حداقل برسد و صنایع و مشترکان خانگی با محدودیت‌های کمتری مواجه شوند.
افزایش ظرفیت نیروگاه‌های تجدیدپذیر، به ویژه خورشیدی، می‌تواند سهم تولید برق پاک و کاهش فشار بر شبکه را افزایش دهد، اما ناترازی هنوز به دلایل متعددی رخ می‌دهد. نخست، تولید نیروگاه‌های تجدیدپذیر به شدت به شرایط محیطی وابسته است؛ تابستان‌های پرمصرف، همراه با گرمای شدید و مصرف بالای صنایع و خانگی، ممکن است همزمان با کاهش تولید نسبی نیروگاه‌های خورشیدی در ساعات غیرپیک یا روزهای ابری، باعث ایجاد ناترازی شود. دوم، حتی با ظرفیت بالای جدید، محدودیت‌های شبکه انتقال و توزیع برق در بسیاری از مناطق باعث می‌شود انرژی تولید شده به مصرف‌کننده نرسد و ناترازی عملی افزایش یابد. سوم، نیروگاه‌های برق‌آبی در پیک مصرف تابستان، به دلیل کاهش ذخایر آب و محدودیت عملیاتی، قادر به تولید کامل نیستند، بنابراین بخشی از فشار شبکه بر نیروگاه‌های حرارتی و سوخت مایع سنگین منتقل می‌شود. علاوه بر این، مصرف برق در بخش خانگی و صنعتی رشد کرده و اصلاحات رفتاری یا بهره‌وری مصرف هنوز به صورت گسترده اجرا نشده است. مجموع این عوامل نشان می‌دهد که حتی با توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر، بدون مدیریت هوشمند مصرف، تقویت شبکه و هماهنگی سبد سوخت، ناترازی همچنان ادامه خواهد داشت و پایداری شبکه نیازمند اقدامات مکمل و بلندمدت است.
برای مواقع اضطراری که مصرف گاز خانگی افزایش یابد یا محدودیت تامین گاز رخ دهد، نیروگاه‌ها از یک سبد سوختی متنوع استفاده خواهند کرد. این سبد شامل سوخت‌های مختلفی مانند گازوئیل، نفت کوره (مازوت) و دیگر سوخت‌های مایع است. حدود ۱۵ درصد از نیروگاه‌ها قابلیت استفاده از سوخت سنگین را دارند، ولی حتی این نیروگاه‌ها نیز عمدتا از گاز به عنوان سوخت اصلی بهره می‌برند. مابقی نیروگاه‌ها در صورت نبود گاز، می‌توانند فقط از سوخت مایع مانند گازوئیل استفاده کنند و مصرف سوخت به صورت اضطراری جایگزین خواهد شد. هدف از این برنامه، اطمینان از پایداری تولید برق حتی در شرایط اضطراری و جلوگیری از خاموشی‌های گسترده است. مسوولان همچنین تاکید کردند که توسعه نیروگاه‌های حرارتی و تجدیدپذیر، افزایش ظرفیت ذخایر سوخت و برنامه‌ریزی دقیق برای تامین انرژی صنایع و مشترکان خانگی همزمان انجام می‌شود تا تابستان و زمستان آینده کمترین اختلال را تجربه کنیم و شبکه برق با ثبات بیشتری عمل کند.
