همشهری آنلاین - سیدسروش طباطبایی‌پور: در این روزنامه مردم از اتفاق‌های روزانه دولت ایران، جهان و ترجمه مقالات مطبوعات اروپا خبردار می‌شدند و سطح آگاهی‌شان از موضوع‌های روزمره افزیش یافت. شاید صدراعظم وطن‌دوست ایران خبر نداشت که قرار است در چهل‌ویکمین شماره همین روزنامه خبر قتلش را منتشر کنند و اداره روزنامه تازه‌تاسیس او به‌دست قاتلانش بیفتد، اما امیرکبیر می‌دانست جهل و نادانی، دیوی است که کشور را نابود خواهد کرد.
اطلاعات اولیهبیش‌تر بخوانید:
قصه غم‌انگیز و ادامه‌دار سینما عصر جدید
البته اکنون در زمانه‌ای زندگی می‌کنیم که روزنامه‌های مکتوب و چاپی، روزهای کم رونق خود را سپری می‌کنند و با ظهور شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی، کارکرد مطبوعات چاپی نسبت به گذشته متفاوت شده است، اما باز هم رفت‌وآمد آگاهی، مهم‌ترین عامل رشد جوامع امروزی است.
در اینجا و به بهانه انتشار نخستین شماره روزنامه وقایع‌اتفاقیه، سری به مطبوعات ایران می‌زنیم و نگاهی به ترین‌های آن می‌اندازیم.
- نخستین روزنامه
نخستین قدم‌های مدرنیته در ایران بر اثر آشنایی و علاقه عباس‌میرزا نایب‌السلطنه به توسعه اجتماعی و فرهنگی اروپا برداشته شد و شاید بتوان گفت انتشار نخستین روزنامه ایران را نیز می‌توان حاصل دوراندیشی او دانست. او پس از جنگ اول ایران و روس، گروهی از دانشجویان را به انگلستان اعزام کرد که یکی از آنها میرزا صالح شیرازی بود که در آنجا زبان‌های انگلیسی، فرانسه و صنعت چاپ آموخت. پس از بازگشت او نخستین نشریه ادواری ایران را به نام «کاغذ اخبار» در سال ۱۲۱۶شمسی منتشر کرد، یعنی درست ۷۰سال پیش از صدور فرمان مشروطه. با توجه به دوران بی‌نظم صدارت میرزا آقاسی، انتشار این روزنامه مرتب نبود و به درستی معلوم نیست چاپ این نشریه از چه زمانی متوقف شد.
- وقایع اتفاقیه
اولین شماره وقایع اتفاقیه در ۱۸بهمن ۱۲۲۹شمسی همزمان با ۵ربیع‌الثانی ۱۲۶۷قمری به همت میرزاتقی‌خان امیرکبیر در تهران منتشر شد. دفتر اصلی این روزنامه دولتی، حوالی میدان ارگ بود و در قطع ۳۰/۵ در ۱۷سانتی‌متر با کاغذ ساخت اصفهان و چاپ سنگی به شمارگان ۶۰۰تا ۷۰۰نسخه در چاپخانه حاجی عبدالمحمد در محله دولاب منتشر می‌شد. نخستین شماره این روزنامه به نام روزنامچه اخبار دارالخلافه طهران منتشر شد و از شماره دوم با وقایع اتفاقیه تغییر نام داد. البته به مرور وقایع‌اتفاقیه فرمایشی شد و چون قیمت آن هم بالا بود، دولت برخی صاحب‌منصبان را مجبور می‌کرد آن را بخرند و به همین دلیل، مردم به آن زورنامه هم می‌گفتند.
- چاپ سنگی
اولین روزنامه‌ها در ایران با چاپ سنگی منتشر شد. شاید مهم‌ترین دلیل این بود که امکان استفاده از خط نستعلیق و نقاشی در این چاپ وجود داشت و استفاده از آنها، هنر خوشنویسی و نقاشی را نیز ارتقا می‌داد. البته درباره شروع چاپ سنگی در مطبوعات ایران روایات گوناگونی وجود دارد، اما به‌نظر می‌رسد چاپ سنگی برای نخستین بار توسط میرزا صالح شیرازی در تبریز راه‌اندازی شد و سپس به تهران آمد. می‌گویند زمان حمل گاومیش‌های حامل دستگاه‌های چاپ سنگی از کوچه‌های تنگ و باریک تبریز، برخی دیوارهای همسایه‌ها به اجبار فرو ریخت تا دستگاه‌ها به چاپخانه برسند و صاحبان چاپخانه مجبور شدند هزینه بازسازی دیوارها را هم بپردازند. البته چاپ با حروف سربی هم وارد ایران شد؛ اما به‌خاطر کیفیت کم حروف و اشکالات فراوان چاپی، تا دهه‌ها نتوانست جای چاپ سنگی را بگیرد.
- گرافیک و نقاشی
همانطور که گفتیم، مهم‌ترین ویژگی چاپ سنگی آن بود که امکان چاپ خط نستعلیق و نقاشی را میسر می‌کرد و همین موضوع باعث شد پای خوشنویسان و نقاشان از همان شماره‌های آغازین روزنامه‌ها، به مطبوعات ایران باز شود. البته در روزنامه‌های آن روزگار مرسوم نبود نام این هنرمندان نوشته شود، اما به‌خصوص در شماره‌های اولیه روزنامه‌هایی مثل وقایع اتفاقیه و روزنامه دولت علیه ایران، هنرمندانی چون میرزا محمدرضا کلهر، خوشنویس مشهور عهد قاجار یا میرزا ابوالحسن‌خان صنیع‌الملک غفاری و محمد غفاری یا همان کمال‌الملک، از نقاشان مشهور آن روزگار نقش مؤثر داشته باشند.
- روزنامه اطلاعات
روزنامه اطلاعات، قدیمی‌ترین روزنامه در حال چاپ ایران است که از ۱۹تیر ۱۳۰۵به‌صورت تک‌برگی منتشر شد. یکی از نخستین دفاتر تحریریه این جریده در اتاق ساختمانی در خیابان فردوسی (علاءالدوله قدیم) با نام دفتر اطلاعات بود که عباس مسعودی آن را اجاره کرده بود. اطلاعات در آغاز فقط دو صفحه بود و در ۵۰۰نسخه منتشر می‌شد و اعضای آن به‌جز سرپرست و مدیر روزنامه، فقط دو نفر دیگر بودند. سردر این ساختمان قدیمی هنوز در خیابان خیام باقی است.
- روزنامه‌های مشروطه
روزنامه‌های دوره مشروطه در بین سال‌های ۱۲۷۹تا ۱۲۸۵شمسی در حدود ۴۰روزنامه عمدتا انقلابی و آزادی‌طلب بود که نقش مؤثری در بالابردن سطح آگاهی مردم داشتند و شاید بتوان گفت اولین روزنامه‌های آزادی خواه و مستقل ایران بودند. روزنامه‌هایی مثل صور اسرافیل، حبل‌المتین، آدمیت، اتحاد و... و. از روزنامه‌های این عصر طلایی بودند. همچنین شهرهایی چون مشهد، همدان و بوشهر برای نخستین‌بار در این دوره در تاریخ ایران صاحب روزنامه شدند و درواقع نیمی از روزنامه‌های داخل کشور از سال ۱۲۱۶شمسی مربوط به ۶سال اول قرن ۲۰و این دوره است. همچنین نخستین هفته‌نامه مصور و کاریکاتوردار در ایران با عنوان طلوع هم در سال ۱۲۷۹شمسی منتشر شد.
- همشهری
روزنامه همشهری، نخستین روزنامه تمام‌رنگی ایران است که نخستین شماره خود را در ۲۴آذر سال۱۳۷۱ و همزمان با ولادت حضرت زهرا(س) منتشر کرد. این روزنامه از همان ابتدا با تاسیس چاپخانه مدرن، بار چاپ بسیاری از رونامه‌های کشور را به دوش کشید. از ابتکارهای مهم این روزنامه، انتشار ضمائمی رایگان بود که در سطح تهران یا کشور توزیع می‌شد. مثلا در هر محله تهران، همشهری همراه با روزنامه، ضمیمه رایگان هفتگی آن محله را هم منتشر می‌کرد که اهالی می‌توانستند مسائل محلی خود را در ضمیمه خود دنبال کنند. ضمیمه سه‌چرخه و دوچرخه هم مخصوص کودکان و نوجوانان بود که از سال۱۳۷۹ به دست کودکان و نوجوانان سراسر ایران می‌رسید.
