یک پدیده نوظهور در سال‌های اخیر در روابط خانوادگی توجه پژوهشگران و رسانه‌ها را جلب کرده است که می‌توان به وابستگی برخی زوج‌ها به ابزار‌های هوش مصنوعی، به‌ویژه «چت‌جی‌پی‌تی»، که گاهی جایگزین گفت‌و‌گو و تعامل انسانی شده و به اختلافات عمیق و حتی طلاق منجر شده است؛ اشاره کرد.
به گزارش تابناک به نقل از برنا، ابزار‌هایی که ابتدا برای کمک به یادگیری، مشاوره و سرگرمی طراحی شده بودند، حالا در برخی خانواده‌ها تبدیل به عاملی شده‌اند که فاصله عاطفی را تشدید می‌کنند. زوج‌هایی که پیش‌تر به مشکلات مالی، اختلافات شخصی یا خیانت حساس بودند، اکنون با نوع تازه‌ای از بحران روبه‌رو شده‌اند. زمانی که یکی از طرفین رابطه، مشاوره عاطفی و تحلیل رفتار را از هوش مصنوعی دریافت می‌کند و تعامل مستقیم با شریک زندگی کاهش می‌یابد.
مطالعات و گزارش‌های متعدد در سطح بین‌المللی نشان می‌دهد این روند نه‌تنها باعث فاصله گرفتن زوج‌ها از یکدیگر می‌شود، بلکه می‌تواند الگو‌های رفتاری جدیدی ایجاد کند که به تدریج زندگی مشترک را متزلزل می‌کند. روان‌شناسان از اصطلاح «طلاق‌های دیجیتال» برای توصیف این نوع جدایی‌ها استفاده می‌کنند؛ جدایی‌هایی که منشأ آن حضور یک ماشین هوشمند در زندگی روزمره است، نه یک فرد سوم واقعی.
اعتراف‌های تلخ زوج‌های آسیب‌دیده
مصاحبه با بیش از ۱۲ نفر از زنان و مردانی که معتقدند استفاده نادرست از هوش مصنوعی عامل اصلی فروپاشی زندگی مشترکشان بوده، الگویی مشخص را نشان می‌دهد: وابستگی یک‌طرفه به چت‌جی‌پی‌تی یا ابزار‌های مشابه، که جایگزین گفت‌و‌گو و تعامل انسانی شده است.
یک مرد ۳۸ ساله از لس‌آنجلس می‌گوید: «همسرم ساعت‌ها با چت‌جی‌پی‌تی گفت‌و‌گو می‌کرد. وقتی اعتراض کردم، گفت هوش مصنوعی بهتر می‌فهمد، قضاوت نمی‌کند و همیشه پاسخی آماده دارد. بعد از مدتی فهمیدم دیگر جایی در زندگی عاطفی او ندارم.»
یک زن ۴۱ ساله از لندن نیز روایت می‌کند: «شوهرم از چت‌جی‌پی‌تی برای تحلیل رابطه استفاده می‌کرد و حتی رفتار‌های نادرست خود را با استناد به توصیه‌های آن توجیه می‌کرد. این وابستگی نه‌تنها به طلاق ختم شد، بلکه دعوای حقوقی پیچیده‌ای بر سر حضانت دو فرزندمان ایجاد کرد.»
جایگزینی گفت‌وگوی انسانی با ماشین
کارشناسان روان‌شناسی معتقدند این وابستگی افراطی ریشه در تغییرات الگوی ارتباطات انسانی دارد. زوج‌ها به‌جای حل مشکلات با گفت‌و‌گو و تعامل مستقیم، به فناوری‌هایی پناه می‌برند که صرفاً شبیه‌سازی تعامل انسانی ارائه می‌کنند.
سارا بلین، استاد روان‌شناسی خانواده در دانشگاه تورنتو، می‌گوید: «هوش مصنوعی می‌تواند ابزار خوبی برای خودشناسی باشد، اما وقتی جایگزین رابطه انسانی شود، احساس تنهایی و فاصله عاطفی را تشدید می‌کند و ممکن است مشکلات کوچک را به بحران‌های جدی بدل کند.»
طلاق‌های دیجیتال؛ چالش تازه دادگاه‌ها
ابعاد پدیده «طلاق‌های دیجیتال» تنها به مشکلات عاطفی محدود نمی‌شود. وکلای خانواده در آمریکا می‌گویند که در برخی پرونده‌ها، استناد به توصیه‌های هوش مصنوعی در دعاوی حقوقی مطرح شده است.
این مساله سؤالات جدیدی را پیش روی دادگاه‌ها قرار داده است: آیا استفاده از مشاوره هوش مصنوعی برای تصمیم‌گیری‌های خانوادگی می‌تواند صلاحیت والدین را زیر سؤال ببرد؟ و آیا توصیه‌های یک ربات می‌تواند در روند حقوقی به‌عنوان مدرک معتبر تلقی شود؟
به گفته برخی وکلا، این موارد در حال شکل‌دادن به «نسل جدیدی از پرونده‌های حقوق خانواده» هستند که پیش از این سابقه نداشته‌اند.
مطالعه‌ای مشترک توسط اپن‌ای‌آی و آزمایشگاه رسانه‌ای MIT نشان داده است که کسانی که استفاده سنگین و احساسی از چت‌جی‌پی‌تی دارند، احساس تنهایی بیشتری گزارش می‌کنند. این مطالعه نزدیک به ۱۰۰۰ نفر را طی ۲۸ روز بررسی کرده است.
نتایج پژوهش نشان می‌دهد کاربرانی که روزانه زمان بیشتری را صرف گفت‌و‌گو با چت‌جی‌پی‌تی می‌کنند، تعاملات اجتماعی کمتری دارند و وابستگی عاطفی بیشتری به این هوش مصنوعی پیدا می‌کنند. همچنین این افراد بیشتر در معرض استفاده مشکل‌ساز از ابزار هستند.
این یافته‌ها نشان می‌دهد که وابستگی دیجیتال می‌تواند روابط انسانی را تضعیف کرده و به شکل‌گیری مشکلات جدی در زندگی مشترک منجر شود.
کارشناسان خانواده هشدار می‌دهند که اگر این روند کنترل نشود، شاهد رشد چشمگیر «طلاق‌های دیجیتال» در سال‌های آینده خواهیم بود؛ طلاق‌هایی که منشأ آن نه خیانت یا اختلاف سنتی، بلکه وابستگی به هوش مصنوعی است.
یک جامعه‌شناس خانواده، می‌گوید: «زوج‌های جوان باید بیاموزند که هوش مصنوعی را به‌عنوان ابزار مکمل استفاده کنند، نه جایگزین ارتباط انسانی. در غیر این صورت، نسلی خواهیم داشت که به جای مهارت حل مسئله، به گفت‌و‌گو با ماشین‌ها وابسته شده‌اند.»
طلاق‌های مدرن نشان می‌دهد که فناوری نه تنها اقتصاد و سیاست، بلکه زندگی خصوصی انسان‌ها را نیز تحت تأثیر قرار داده است. چت‌جی‌پی‌تی برای بسیاری دستیار ارزشمند است، اما برای برخی دیگر آغازگر تنهایی و فروپاشی زندگی مشترک شده است. این تجربه‌ها یادآور یک نکته اساسی‌اند: هیچ الگوریتمی، هرچقدر پیشرفته، جایگزین همدلی و گفت‌وگوی واقعی انسانی نمی‌شود.
