خبرگزاری مهر، گروه اقتصاد_ فاطمه صفری؛ اولویت بخشی به توسعه میادین نفت و گاز مشترک یکی از مهمترین اقداماتی است که دولت ها در ادوار مختلف باید در دستور کار قرار می دادند، چرا که رقابت تنگاتنگی بر سر برداشت در میادین مشترک وجود دارد و معمولاً کشور های همسایه به برداشت مشترک تن نمی دهند، چرا که هر کشور به دنبال سهم خواهی خودش است و با توجه به اینکه میادین نفت و گاز پشتوانه تولیدات ملی به شمار می آیند و باید بتوانیم در میادین نفت و گاز در دو جهت سرمایه گذاری کنیم یکی حفظ تولیدات فعلی و دیگری افزایش تولید است. چرا که ایران به عنوان کشوری که صاحب منابع عظیم نفتی باید بتواند نقش خودش را در بازارهای نفتی حفظ کند.

در این رابطه فریدون برکشلی رئیس مرکز مطالعات انرژی وین و کارشناس ارشد انرژی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه حجم ذخایر نفت و گاز ایران در میادین مشترک با همسایگان جنوبی و شمالی، معادل ۲۰ درصد کل ذخایر نفت و گاز ایران براورد می شود، گفت: یک پنجم ذخایر کشور درمیادین مشترک، قرار گرفته است. بدیهی است که تاخیر در بهره برداری از میادین مشترک، زیان سنگینی را متوجه کشور می سازد.

وی با اشاره به اینکه ایران ۲۶ تا ۲۸ میدان نفتی و گازی مشترک با همسایگان خود دارد، افزود: بیشتر این میادین، از پیش از انقلاب هم شناسایی شده بودند، اما وجود میادین خیلی بزرگ در کشور از یکسو و عدم قابلیت و علاقمندی همسایگان ایران در سرمایه و توسعه میادین نفت و گاز مشترک، موضوع این میادین سوژه مهمی در روابط با همسایگان به شمار نمی رفت. در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، شرایط به تدریج تغییر پیدا کرد و به یکی از مباحث مهم در ساختار برنامه ها و سیاست های بخش نفت و گاز کشور تبدیل شد.

پارس جنوبی فصلی نوین در سیاست میادین مشترک؛ جذب مشتریان بین المللی با قراردادهای IPC

این کارشناس ارشد انرژی ادامه داد: در واقع میدان مشترک پارس جنوبی، شاید سراغاز توجه و ورود جدی ایران و یا فصلی نوین در سیاست میادین مشترک با همسایگان به شمار می رود. مدل قراردادهای موسوم به IPC تا حد زیادی کا ساز بود و شرکت های بین المللی با علامندی ورود می کردند. سر آغاز توجه و ورود جدی ایران و یا فصلی نوین در سیاست میادین مشترک با همسایگان به شمار می رود مدل قراردادهای موسوم به IPC تا حد زیادی کا ساز بود و شرکت های بین المللی با علامندی ورود می کردند.در واقع با توجه به سابقه و عقبه ایران به عنوان یک قدرت مهم نفت و گاز، علاقمندی زیاد بود. مسئله ای که شرکت های بین امللی را تا حدی نگران می کرد، اول روابط همراه با تنش ایران با کانون های سیاسی بین المللی بود و بعد فقدان اجماع داخلی در مورد روابط با شرکت های بین المللی بود.

وی ادامه داد: قراردادهای نفت و گاز همیشه منبعث از یک اجماع و اعتماد بلند مدت است. رقم سرمایه گذاری ها و انتقال تجهیزات و زیر ساخت ها بالاست. شرکت های بین المللی به افق های طولانی مدت نگاه می کنند. ریسک تحریم نفتی ایران از سال ۱۳۵۸، با تحریم های کارتر رییس جمهور وقت ایران شروع شد و دایما بر دامنه انها افزوده شده بود. البته تحریم های اولیه عمدتاً متوجه شرکت های امریکایی بودند ولی از زمان روی کار امدن پرزیدنت بوش پسر، به شرکت های اروپایی هم سرایت داده شد. بنابراین، کمپانی های بین المللی برای حضور در پروژه های میادین مشترک با ایران با احتیاط مضاعف ورود پیدا می کردند.

یک پنجم ذخایر کشور در میادین مشترک

برکشلی با اشاره به اینکه حجم ذخایر نفت و گاز ایران در میادین مشترک با همسایگان جنوبی و شمالی، معادل ۲۰ درصد کل ذخایر نفت و گاز ایران براورد می شود، گفت: یک پنجم ذخایر کشور درمیادین مشترک، برار گرفته است. بدیهی است که تاخیر در بهره برداری از میادین مشترک، زیان سنگینی را متوجه کشور می سازد. البته این فرایند نیازمند بررسی دقیق و دقت نظر دارد. یک پنجم ذخایر کشور درمیادین مشترک، برار گرفته است

وی ادامه داد: برخی از میادین داخل سرزمین، شاید اواویت بیشتری دارند. یعنی با توجه به محدودیت های ناشی از منابع مالی و تکنولوژی در اولویت قرار می گیرند اما بیست درصد از کل ذخایر کشور در اب های مرزی و خشکی رقم بالایی است.

در گذشته توجه لازم به میادین مشترک صورت نگرفته است

برکشلی تاکید کرد: در گذشته با توجه به شرایط ژیوپلیتک، نسبت به میادین مشترک، توجه لازم صورت نگرفته است. ایران در جنوب با عراق، عربستان، امارات متحده عربی، کویت، قطر و در شمال با ترکمنستان و دریای خزر منابع نفت و گاز مشترک دارد که به لحاظ تاخیر در سرمایه گذاری و بهره گیری از تکنولوژی های به هنگام، فرصت ها را از دست داده است. زیان انباشته این تاخیرات متاسفانه رقم بالایی است.

وی با اشاره به اینکه در سال های گذشته و پیش از شکل گیری تحریم های بین المللی، وزارت نفت طرحی را به مجلس شورای اسلامی ارائه داد که ایران، برای میادین مشترک، قراردادهایی مشابه طرف مقابل را تدوین کند، خاطر نشان کرد: تعدادی از قراردادهای طرف مقابل، بر اساس Production Sharing بر تسهیم تولید بودند که مخالف قانون نفت ایران بود. اما در هر صورت، در چند دهه اخیر تعدادی از همسایگان، نفت و گاز ما را استخراج کرده اند.

به گفته این کارشناس انرژی، مقررات و برخی قوانین داخلی، به تاخیر در بهره برداری از مبادین مشترک منجر شده به طوریکه پروژه های نفت و گاز، فرایندی طویل مدت است. بحث حکمرانی در یک فرایند زمانی طولانی هست و در چهارچوب عمر یک دولت و کابینه مشخص به انجام نمی رسد. البته بر پایه برخی گزارشات که بنده دیده ام، عملکرد ایران در ۲۰۲۵ در میادین نفتی مشترک یاداوران و ازادگان، هر دو مشترک با عراق و پارس جنوبی، اندک افزایش هایی را ثبت کرده است.

اختلافات برسر میادین مشترک، فقط مربوط به ایران و خاورمیانه نیست

وی با اشاره به اینکه دیپلماسی انرژی در مورد بهره برداری از میادین مشترک، جایگاه مهمی دارد، خاطر نشان کرد: بهره برداری از میادین مشترک، بر پایه رقابت و تعامل است. کشورهای منطقه در شرایط تعامل می توانند، ساختارهای هماهنگ قراردادی با شرکت های طرف قرارداد، تنظیم کنند. عربستان و کویت برای سالها، بر سر منطقه ای موسوم به منطقه بی طرف، اختلاف نظر داشتند. در سال ۲۰۱۲ در پی یک تعامل، نفت منطقه بی طرف را مابین خود تنظیم کردند. این نوع تعاملات در امریکای لاتین هم جریان یافته است.

وی ادامه داد: در چهارچوب سازمان اکو (سازمان همکاری های اقتصادی منطقه ای) که دبیرخانه ان در تهران است، موضوع همکاری های انرژی و ایجاد یک شبکه انرژی مابین کشورهای عضو، در چند نوبت مطرح شد. اما به یک جمعبندی معناداری منجر نشد. تلاش های ایران در ابعاد فنی، سرمایه گذاری و دیپلماسی از موفقیت نسبی برخوردار است

برکشلی با بیان اینکه اختلافات برسر میادین مشترک، فقط مربوط به ایران و کشورهای منطقه خاورمیانه نیست، اضافه کرد: امریکا و کانادا و یا مکزیک و امریکا، اختلافات زیادی وجود دارد، بیشتر کانادایی ها بر این باورند که امریکا نفت و گاز انها را سرقت می کند. ایران در بخش میدان گازی پارس جنوبی، از موفقیت نسبی برخوردار شده است. تلاش های ایران در ابعاد فنی، سرمایه گذاری و دیپلماسی از موفقیت نسبی برخوردار است.

وی ادامه داد: عملکرد عمومی اقتصاد کشور، از نظام حکمرانی مطلوبی برخوردار نیست. به اعتقاد بنده تنها در بخش نفت و گاز عملکرد نسبتاً مطلوبی برقرار است و نفت و گاز به عنوان موتور توسعه و رشد اقتصادی، عمل کرده است.

این کارشناس ارشد انرژی توضیح داد: در هر صورت در بازار جهانی نفت و گاز، قدرت از دهانه چاه بیرون می اید. بدون قدرت تولید و ظرفیت عرضه، تولید کنندگان نمی توانند نقش افرینی کنند. ایران در مقاطعی دومین تولید کننده سازمان اوپک بود. در حال حاضر به مراتب پایین تری تنزل پیدا کرده است. دیپلماسی انرژی در محدوده ظرفیت تولید کشورها تعریف می شود. این امر در شرایطی که بازار بین المللی نفت و گاز در حال تجدید ساختار است برای ایران از اهمیت استراتژیک برخوردار است. برداشت بیشتر از سوی طرف قدرتمند تر صورت می گیرد.

نقش مهم تکنولوژی و نوآوری در توسعه میادین مشترک

برکشلی با اشاره به اینکه چرخه صنعت جهانی نفت و گاز، یک مجموعه در هم تنیده و پیوسته است، توضیح داد: صنعت نفت در واقع مانند یک باشگاه بین المللی با تعداد معدودی بازیگر است. فن اوری، دانش فنی و سرمایه در میان نقش افرینان در بالادستی و پایین دستی دست به دست می شود، نفت، در انزوا رشد محدودی دارد.

وی ادامه داد: شرکت دانش بنیان و تلاش های داخلی در توسعه صنایع نفت و گاز و همچنین تولید و توزیع انرژی های نو در کشور نقش مهم و تعیین کننده و ارزشمندی دارند و تا کنون هم ایفای نقش کرده اند. اما لازم است که با شبکه های بین المللی و همتایان خود، هاب و کریدورهاژ ارتباطاتی برقرار کنند.

این کارشناس ارشد انرژی با اشاره به اهمیت و جایگاه برند سازی اضافه کرد: شرکت های دانش بنیان و شرکت های نفتی کشور لازم است در سطوح ملی، منطقه ای و بین المللی برند سازی کنند؛ برندها، ارزش افزوده ایجاد می کنند. صنعت نفت ایران یکی از پیشگامان بومی سازی است اما در ادامه مسیر لازم است که مورد تایید و شناسایی بین المللی قرار گیرد

برکشلی ادامه داد: صنعت نفت ایران یکی از پیشگامان بومی سازی است اما در ادامه مسیر لازم است که مورد تایید و شناسایی بین المللی قرار گیرد. این یک واقعیت و اصل بازار جهانی نفت و گاز است، اعم از میادین مشترک بین ایران و کشورهای همسایه و یا مستقل از ان. لذا بین المللی سازی دانش بنیان ها و جلب توجه و اعتماد بین المللی نسبت به انها مهم و ضروری است.

وی در خاتمه با اشاره به اینکه موفقیت در حوزه میادین مشترک در جنوب و شمال کشور، منبعث از طراحی و اعمال حکمرانی مطلوب در تمامیت بخش انرژی است، خاطر نشان کرد: بر اساس براوردهای اولیه که از ارزش شرکت ملی نفت داشتیم، این شرکت حدود ۱/۱ تریلیون دلار قیمت دارد. با کمی فاصله نسبت به ارامکو عربستان، لیکن حکمرانی ان طی سال‌های گذشته در سطح و اندازه یک کمپانی تریلیون دلاری نبوده است. البته رسوب عمیق فناوری و تخصص و تعهد، جایگاه صنعت نفت را با فاصله زیاد موفق ترین و مقاوم ترین صنعت کشور قرار داده است.