به گزارش خبرنگار اقتصادی رکنا، عیسی بزرگ زاده، سخنگوی صنعت آب کشور در نشست خبری امروز دوشنبه 7 مهر ماه در پاسخ به سوال رکنا که چرا درخصوص مساله آب کشور تصمیم حاکمیتی قاطع گرفته نمی شود؟ با اشاره به بحران منابع آبی و لزوم اصلاحات بنیادین در سیاست‌گذاری‌ها اظهار کرد: امروز ما همچنان با کشاورزی سنتی و تولید محصولات پرمصرف و کم‌بازده مانند فلفل دلمه‌ای و بادمجان مواجهیم، در حالی که کشور دهه‌هاست با بحران آب دست‌وپنجه نرم می‌کند.
وی با بیان اینکه جلسات متعددی در بالاترین سطوح مدیریتی کشور از جمله با حضور رئیس‌جمهور، معاون اول و وزرا برگزار شده است، افزود: گفت‌وگوها بسیار جدی بوده و برنامه هفتم توسعه نیز با رویکرد بین‌استانی و اصلاحی آماده شده، اما اجرای عملی آن دشوار است؛ چرا که اصلاح الگوی آب به معنای تغییر در شغل، درآمد و رفاه مردم است و همه ابعاد توسعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
بزرگ‌زاده تغییر پارادایم‌های مدیریتی را ضروری دانست و تصریح کرد: روش‌هایی که طی ۳۰ سال گذشته برای بستن چاه‌های غیرمجاز یا ایجاد مشارکت مردمی دنبال شد دیگر پاسخگو نیست. اکنون باید نهادهای بازار، اقتصاد و اجتماع فعال شوند و ایده‌های نو مورد استفاده قرار گیرد.
سخنگوی صنعت آب در پاسخ به سوال دیگر رکنا درخصوص وضعیت فرونشست در اصفهان گفت: مطالعات نشان می‌دهد ۳۲ هزار هکتار از اراضی کم‌بازده بالادست سد زاینده‌رود باید آزادسازی شود تا منابع آب در خدمت رودخانه قرار گیرد. اما این اقدام بدون ایجاد معیشت جایگزین برای کشاورزان ممکن نیست. می‌توان با بهره‌گیری از ظرفیت اصل ۴۴ قانون اساسی و واگذاری سهام صنایع بزرگ به کشاورزان، زمینه این آزادسازی را فراهم کرد.
وی همچنین به موضوع مدیریت فشار در تهران پرداخت و با رد برخی انتقادات درباره استفاده از مخازن ساختمان‌ها گفت: فرسودگی شبکه و تلفات بالا در آبرسانی تهران نیازمند سیاست‌های جدید بود. امروز با کنترل فشار در سطح محلات، فرمان‌پذیری شبکه افزایش یافته و اصلاحات در حال انجام است. هرچند بخشی از هدررفت آب ناشی از بافت‌های فرسوده و انشعابات غیرمجاز همچنان چالش‌زا است.
بزرگ‌زاده تأکید کرد: هیچ‌کس نباید در مقابل قانون و مقررات ایستادگی کند. بحران آب نیازمند تصمیمات بزرگ، تغییر نگرش‌ها و همراهی همه دستگاه‌ها و مردم است.
عیسی بزرگ‌زاده در ادامه نشست خبری با تأکید بر اهمیت جایگاه آب و نقش همه اقشار در پاسداری از منابع آبی گفت: هر فردی که امروز در هر سطحی ـ چه کارمند و کارگر و چه فعال رسانه‌ای و قانون‌گذار ـ خود را در خدمت آب کشور می‌بیند، در حقیقت فضیلتی بزرگ به دست می‌آورد. این خدمت هم از منظر شرعی و دینی فضیلت محسوب می‌شود و هم از نظر ملی برای آبادانی و پایداری سرزمین.
وی افزود: اگر قرار است کسی آسایش خود را فدا کند، باید این فداکاری در راه دشت‌ها، رودخانه‌ها، منابع آب و رفاه مردم باشد. به باور من، این فضیلتی بزرگ است که آثار آن نیز در سال‌های اخیر آشکار شده است؛ زیرا امروز گفتمان صرفه‌جویی و بهره‌وری آب به مطالبه‌ای ملی تبدیل شده است.
بزرگ‌زاده با اشاره به همراهی رسانه‌ها و مردم در این مسیر تصریح کرد: رئیس‌جمهور محترم هم‌اکنون طلایه‌دار گفتمان توسعه پایدار در حوزه آب هستند و این اتفاق بزرگی است که با کمک رسانه‌ها و گفت‌وگوی اجتماعی شکل گرفته است. گفتمان‌سازی انسانی‌ترین و کم‌هزینه‌ترین روش برای اصلاحات است و شما رسانه‌ای‌ها در این مسیر نقشی برجسته دارید.
سخنگوی صنعت آب کشور در ادامه به ارائه گزارشی از وضعیت بارش‌ها و ذخایر آبی کشور پرداخت و گفت: متوسط بارش سال آبی ۱۴۰۴ تاکنون ۱۵۲ میلی‌متر بوده که نسبت به سال گذشته و دوره بلندمدت حدود ۴۰ درصد کاهش نشان می‌دهد.
وی گفت: ورودی به مخازن سدهای کشور از ابتدای سال آبی جاری ۲۴ میلیارد و ۶۹۰ میلیون مترمکعب بوده که در مقایسه با ۴۲ میلیارد و ۴۶۰ میلیون مترمکعب سال گذشته، ۴۲ درصد کاهش داشته است.
بزرگ‌زاده ادامه داد: حجم فعلی مخازن ۱۸ میلیارد و ۷۶۰ میلیون مترمکعب است، در حالی که این رقم در مدت مشابه پارسال ۲۴ میلیارد و ۵۹۰ میلیون مترمکعب بوده؛ یعنی ۲۴ درصد کاهش؛ درصد پرشدگی سدهای کشور نیز به‌طور متوسط ۳۶ درصد است.
وی با اشاره به وضعیت استانها توضیح داد: استان‌های سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان، بوشهر و خوزستان با کسری بیش از ۵۰ درصدی بارش مواجه‌اند. استان‌های فارس، یزد، تهران، اصفهان و چند استان دیگر بین ۳۰ تا ۵۰ درصد کاهش بارش داشته‌اند و تنها گیلان و زنجان وضعیت نسبتاً بهتری دارند.
بزرگ‌زاده کلان‌شهرهای تهران، کرج، مشهد، تبریز، اصفهان، اراک و ساوه را در «پیشانی تنش آبی» معرفی کرد و افزود: حجم ذخایر پشت سدهای پنج‌گانه تهران در مهرماه امسال ۲۵۸ میلیون مترمکعب بوده، در حالی که سال گذشته ۴۸۵ میلیون و در بلندمدت ۶۱۸ میلیون مترمکعب ثبت شده است؛ به عبارتی نسبت به پارسال ۲۲۷ میلیون مترمکعب عقب هستیم.
به گفته وی، درصد پرشدگی سدهای تهران به شرح زیر است: سد امیرکبیر ۱۵ درصد، سد لتیان ۲۵ درصد، سد لار ۲ درصد، سد طالقان ۴۱ درصد و سد ماملو ۸ درصد پرشدگی دارند.
سخنگوی صنعت آب تأکید کرد: به جز سد طالقان، بقیه سدهای تهران یا به حجم مرده رسیده‌اند یا نزدیک به آن هستند.
بزرگ‌زاده با بیان اینکه «عبارت بحران آب باید در جامعه جا بیفتد»، گفت: وجود آب در خانه‌ها به معنای نبود بحران نیست. ما بحران داریم و باید از مصرف بکاهیم. خواهش من این است که رسانه‌ها ادب و تواضع وزارت نیرو را به مردم منتقل کنند. ادبیات ما هیچ‌گاه طلبکارانه نیست؛ بلکه استمداد و کمک‌خواهی است. چون سرنوشت آبی همه مردم یک شهر یکسان است و اگر در یک محله مشکلی پیش بیاید، همه مردم آن محله آسیب می‌بینند.
وی در بخش دیگری از سخنانش از اقدامات اجرایی خبر داد: اجرای فاز نخست خط انتقال آب طالقان به تهران که ۲.۵ مترمکعب در ثانیه به ظرفیت تهران افزوده است؛ تکمیل فاز دوم این خط تا پایان مهرماه با همکاری استانداری البرز و شورای شهر کرج.
سخنگوی صنعت آب کشور در ادامه اقدامات اجرایی به توسعه کنترل هوشمند مصرف و نصب تجهیزات جدید در شبکه توزیع و اعمال جریمه برای مشترکان پرمصرف اشاره کرد.
سخنگوی صنعت آب کشور به تصمیمات حوزه کشاورزی اشاره کرد و گفت: با همکاری وزارت جهاد کشاورزی و سازمان هواشناسی، برای مناطقی که قطعیت بالایی در کم‌بارشی دارند، اطلاع‌رسانی خواهد شد تا کشاورزان متضرر نشوند. همچنین برآورد ما این است که در سال جاری حدود ۵۰ میلیارد مترمکعب آب در دسترس بخش کشاورزی قرار گیرد که فعلاً برنامه‌ریزی‌ها فقط برای فصل پاییز انجام شده است. در مورد زمستان و بهار در زمان مناسب تصمیم‌گیری خواهد شد.
سخنگوی صنعت آب کشور با اشاره به بحران شوری و کمبود آب در شهرهای جنوبی، به وضعیت دریاچه ارومیه پرداخت و گفت: دریاچه ارومیه به نمادی از مدیریت غلط آب و کشاورزی در کشور تبدیل شده است. با وجود صرف هزینه‌های سنگین در سال‌های گذشته، به دلیل اجرا نشدن بخش اصلی برنامه یعنی کاهش ۴۰ درصدی مصارف کشاورزی، احیای دریاچه به نتیجه نرسید.
وی افزود: قرار بود در کنار رهاسازی آب از سدها، سطح مصرف کشاورزی کاهش یابد، اما نه تنها این اتفاق رخ نداد بلکه سطح زیرکشت افزایش هم پیدا کرد. بنابراین با روش‌های گذشته امیدی به احیای دریاچه وجود ندارد.
بزرگ‌زاده تأکید کرد: احیای دریاچه ارومیه نیازمند تصمیم‌های جدی و عملگرایانه است، نه صرفاً مصاحبه و وعده. اگر ۳۱ هزار هکتار از اراضی کم‌بازده و بلندآب از چرخه کشت خارج شوند و ۲۵ هزار هکتار یونجه‌کاری جای خود را به محصولات راهبردی بدهند، می‌توان علاوه بر بهبود امنیت غذایی، حدود ۴۷۵ میلیون مترمکعب آب در حوزه دریاچه صرفه‌جویی کرد.
به گفته وی، نجات دریاچه ارومیه با عزم جدی و پذیرش سختی‌های اجرای اصلاحات کشاورزی ممکن است، اما ادامه مسیر گذشته هرگز نتیجه‌ای در پی نخواهد داشت.
سخنگوی صنعت آب کشور اظهار داشت: پاییز امسال بر اساس پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی کشور و داده‌های اقلیمی، با کم‌بارشی و افزایش میانگین دما در بیشتر شهرهای کشور همراه خواهد بود. در چنین شرایطی، بارورسازی ابرها به‌عنوان یکی از برنامه‌های قدیمی اما تقویت‌شده وزارت نیرو، به شکل گسترده‌تر دنبال می‌شود.
وی با اشاره به اینکه برای این موضوع برنامه‌ای مفصل در قالب برنامه پنج‌ساله تدوین شده است، افزود: این برنامه شامل تعیین اقدامات مورد نیاز، منابع مالی، بهره‌گیری از ظرفیت‌های وزارت نیرو و همکاری نزدیک با سازمان برنامه و سایر دستگاه‌هایی است که تجهیزات هوایی لازم را در اختیار دارند. هدف ما این است که بارورسازی ابرها در مناطقی انجام شود که بیشترین تنش آبی را دارند.
بزرگ‌زاده ادامه داد: بر اساس ادبیات علمی موجود و تجربیات جهانی، پیش‌بینی می‌شود بارورسازی ابرها بتواند بین ۵ تا ۱۵ درصد افزایش بارش را در مناطق تحت پوشش به همراه داشته باشد. مناطق انتخاب‌شده برای اجرای این طرح شامل بالادست سدهای تهران، زاینده‌رود، تبریز و سایر مناطق پرتنش آبی است. گروه‌های اجرایی تجهیز شده‌اند و همکاران ما با پایش مداوم شرایط اقلیمی، در زمان مناسب عملیات را انجام خواهند داد.
سخنگوی صنعت آب تأکید کرد: بارورسازی تنها در شرایطی امکان‌پذیر است که ابرهای مستعد در منطقه وجود داشته باشند؛ به همین دلیل، این اقدام وابسته به زمان و شرایط جوی است. در صورت فراهم بودن ابرهای مناسب، عملیات بارورسازی با تکنیک‌های علمی شدت بارش را افزایش می‌دهد.
وی در بخش دیگری از سخنان خود درباره جایگاه بارورسازی ابرها در تأمین آب شرب کشور گفت: در برنامه‌ریزی منابع آب شرب، بارورسازی ابرها به‌عنوان منبع مطمئن لحاظ نمی‌شود، چرا که تأمین آب شرب باید با احتمال تحقق بالای ۹۷ درصد تضمین شود. بنابراین، منابع آبی مورد نیاز برای شرب از منابع مطمئن تأمین می‌شود و اگر بارورسازی منجر به افزایش ذخایر سدها شود، این موضوع به نفع کشور خواهد بود و از آن بهره‌برداری می‌کنیم.
بزرگ زاده خاطرنشان کرد: اگرچه نمی‌توان تنها به بارورسازی ابرها برای حل مشکلات کم‌آبی اتکا کرد، اما این اقدام می‌تواند به‌عنوان یک راهکار تکمیلی در کنار سایر برنامه‌ها به بهبود وضعیت منابع آبی کشور کمک کند.
عیسی بزرگ‌زاده، اظهار داشت: چاره‌ای جز اجرای اقدامات سختگیرانه در حوزه آب وجود ندارد. در موضوع هیرمند نیز همان‌طور که بارها اعلام کرده‌ایم، همسایه شرقی ما در گفتار خود را متعهد به معاهده ۱۳۵۱ می‌داند، اما در عمل تاکنون همراهی لازم را نداشته است. در سال آبی گذشته تنها حدود ۱۱۹ میلیون مترمکعب آب دریافت کردیم، در حالی که در شرایط نرمال این رقم به ۸۲۰ میلیون مترمکعب می‌رسد. جمهوری اسلامی ایران آمادگی دارد برای اصلاح بند کمال‌خان و بازگشت آب به مسیر طبیعی و تاریخی خود، کمک‌های فنی و مهندسی ارائه کند.
وی با اشاره به اظهارات اخیر برخی کارشناسان درباره وضعیت منابع آب تهران افزود: منظور همکاران ما در سازمان هواشناسی این است که با توجه به کاهش ذخایر سدها، احتمال خشک بودن نه‌تنها پاییز، بلکه کل سال وجود دارد. این شرایط قطعاً مدیریت منابع آبی را دشوارتر خواهد کرد.
بزرگ‌زاده در ادامه با بیان اینکه فرونشست زمین امروز به یک تهدید جدی برای زیست‌بوم ایران تبدیل شده است، گفت: از ۶۰۹ دشت کشور، ۴۲۷ دشت ممنوعه و ممنوعه بحرانی هستند و بیش از ۳۵۰ دشت با پدیده فرونشست مواجه‌اند. این موضوع هیچ شوخی‌بردار نیست و نمی‌توان انتظار داشت قوانین فیزیک و ریاضی به خاطر ما تغییر کنند. وقتی برداشت از آبخوان بیش از تغذیه طبیعی باشد، سطح آب پایین می‌رود و فرونشست اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
وی با تأکید بر اینکه اسناد متعددی مانند برنامه هفتم توسعه، سند ملی سازگاری با کم‌آبی و نقشه راه آب کشور بر کاهش بارگذاری منابع آبی تأکید دارند، خاطرنشان کرد: اگر این اهداف در قانون بودجه سالانه پشتوانه اجرایی پیدا نکنند، به نتیجه نمی‌رسند. در قانون برنامه کاهش ۱۵ میلیارد مترمکعبی برداشت‌های کشاورزی پیش‌بینی شده است، اما اگر ابزارهای اقتصادی و اجتماعی لازم در بودجه ۱۴۰۵ در اختیار ما، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان محیط زیست قرار نگیرد، این اهداف صرفاً روی کاغذ باقی می‌مانند.
سخنگوی صنعت آب با اشاره به لزوم حمایت از معیشت کشاورزان در مسیر کاهش برداشت‌های آبی تصریح کرد: برای تحقق این هدف باید ابزارهای جایگزین معیشتی فراهم شود؛ از جمله ارائه املاک مسکونی یا تجاری، سهام شرکت‌های دولتی یا مشارکت سازندگان در آزادسازی منابع آبی دشت‌های ممنوعه. بدون این ابزارها، امکان کاهش برداشت‌ها وجود ندارد و بودجه عمومی کشور نیز به‌تنهایی پاسخگوی این نیاز نخواهد بود.
بزرگ‌زاده با تأکید بر شدت شرایط کنونی افزود: می‌توان گفت امروز سخت‌ترین دوره کم‌آبی ۵۸ سال گذشته را تجربه می‌کنیم. البته یک سال کم‌بارش‌تر نیز در گذشته داشته‌ایم، اما شرایط آن دوره به دلیل جمعیت کمتر و تداوم بارش‌ها در سال‌های بعد، به اندازه امروز بحرانی نبود.
سخنگوی صنعت آب، با اشاره به پیش‌بینی‌های اقلیمی اظهار داشت: برای هفته آینده نگاه خاصی وجود ندارد و منتظریم پیش‌بینی‌های زمستانی تکمیل شود. بر اساس ارزیابی‌ها احتمالاً زمستان نرمال خواهد بود، اما این به معنای نرمال بودن کل سال نیست. سازمان هواشناسی هم تأکید دارد که پیش‌بینی‌های بیش از سه‌ماهه مبنای تصمیم‌گیری قرار نگیرد.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به مشکلات دشت‌های ممنوعه و برداشت‌های غیرمجاز آب اشاره کرد و گفت: وضعیت آبی در برخی مناطق مانند دشت شهریار و شهر قدس بسیار اسفناک است و حتی از آب تجدیدپذیر برای باغات و فضای سبز استفاده می‌شود. متأسفانه هنوز چاه‌هایی با برداشت‌های بالا در حال فعالیت هستند که این موضوع به‌رغم پیگیری‌های مداوم همچنان ادامه دارد.
بزرگ‌زاده با تأکید بر اینکه در بسیاری از شهرهای کشور وضعیت از تنش آبی گذشته و وارد مرحله بحران شده است، افزود: امروز در شهرهایی مانند تهران، مشهد، تبریز، اصفهان، اراک و بانه، عملاً در حال مدیریت بحران آب هستیم. با این وجود، اطلاع‌رسانی گسترده از طریق رسانه‌ها و نهادهای مختلف صورت گرفته و نمی‌توان گفت مردم از شرایط بی‌اطلاع هستند.
وی در ادامه با اشاره به مدیریت منابع آبی تهران گفت: انتقادات نسبت به نحوه مدیریت وجود دارد و من نیز آن‌ها را درک می‌کنم، اما واقعیت این است که وزارت نیرو توانست برخلاف برخی پیش‌بینی‌های بسیار نگران‌کننده، آب تهران را مدیریت کند. اگر سال خشک ادامه پیدا کند و تمهیدات جدیدی پیش‌بینی نشود، شرایط سخت‌تر خواهد شد. این یک گفت‌وگوی صادقانه است و اگر کسی خلاف این بگوید، واقعیت فیزیکی منابع آب را نادیده گرفته است.
سخنگوی صنعت آب همچنین به موضوع مصرف آب در فضای سبز شهری اشاره کرد و افزود: گاهی برخی اظهارنظرها از جمله اینکه «تهران خزان نمی‌بیند» مطرح می‌شود. باید تأکید کنم که تهران اگر مدیریت نشود، فرونشست می‌بیند. ما می‌توانیم برای حفظ درختان دیرعمر چاره‌اندیشی کنیم، اما آبیاری چمن‌ها در وسط روز با فواره‌ها هم بد مصرفی است و هم پیام کم‌آبی را به شهروندان منتقل نمی‌کند. رئیس‌جمهور نیز اخیراً دستور داده‌اند چمن‌های نهادها آبیاری نشوند که این اقدام الگویی برای رعایت همه خواهد بود.
بزرگ‌زاده با تأکید بر لزوم پایبندی به قانون در مدیریت آب گفت: هیچ‌کس نباید خود را قوی‌تر از قانون و مقررات بداند. چه رئیس‌جمهور باشد، چه شهردار و چه کارمند یا خبرنگار؛ همه باید در چارچوب قوانین و سیاست‌های آبی کشور حرکت کنیم. در غیر این صورت، نمی‌توانیم بحران موجود را مدیریت کنیم.
