در حالی که دولت چهاردهم با شعارهای پرطنین حمایت از نوآوری و اتصال دانش به اقتصاد در حوزه علمی پا به عرصه گذاشت، عملکرد حسین افشین، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری در سایه کاهش بودجه، با انتقادهای فعالان حوزه نوآوری مواجه شده و در همین راستا اکوسیستم دانش‌بنیان کشور با توقف پروژه‌های کلان و رکود قریب‌الوقوع روبروست.
به گزارش سیتنا، در حالی که بیشتر از یک سال از انتصاب حسین افشین به عنوان معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری می‌گذرد، اما اکوسیستم دانش‌بنیان کشور با توقف پروژه‌های کلان و رکود قریب‌الوقوع روبروست.
این گزارش، بر اساس اسناد رسمی بودجه و اظهارات مقامات، نگاهی تحلیلی به این بحران می‌اندازد: بودجه‌های هنگفت کجا رفت؟ وعده‌ها کجا تبخیر شد؟ و راهکارها چیست؟
حسین افشین، استاد تمام مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی شریف با حکم پزشکیان به عنوان معاون علمی دولت چهاردهم منصوب شد. این انتخاب، که چهارمین انتصاب متوالی از دانشگاه شریف در این سمت بود، با وعده‌های بلندپروازانه‌ای همراه بود: "تکثیر الگوهای موفق اتصال دانش به تولید"، "حمایت بلاعوض از شرکت‌های دانش‌بنیان" و "نقشه راه دقیق برای هوش مصنوعی با بودجه مشخص".
افشین حتی تأکید کرد که معاونت "شرکت‌داری نمی‌کند و سهامدار هیچ شرکتی نیست" و بر "سرمایه‌گذاری بلندمدت" اصرار ورزید. همچنین، در ۱۱ شهریور ۱۴۰۳، با حفظ سمت، رئیس بنیاد ملی نخبگان شد تا نرخ بازگشت نخبگان از یک درصد به سطوح بالاتر برسد.
اما این وعده‌ها تا به امروز محقق نشده است. افشین که در زمان انتصاب به عنوان معاون علمی رئیس جمهور فاقد سابقه اجرایی برجسته بود، در دوران یک ساله مدیریتی اش با چالش‌های بودجه‌ای و مدیریتی دست و پنجه نرم می‌کند. صفحه ویکی‌پدیای او نیز، که ظاهراً همزمان با انتصاب او به سمت معاونت علمی ایجاد شد، بیشتر به رزومه آکادمیک‌اش پرداخته تا دستاوردهای عملی‌اش.
در سال ۱۴۰۳، روح‌الله دهقانی، معاون سابق علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس جمهور از افزایش چشمگیر بودجه خبر داد. منابع بودجه‌ای معاونت علمی در سال گذشته "تقریباً ۱۰ برابر سال قبل‌تر" شد و بودجه بنیاد ملی نخبگان از ۱۰۰ میلیارد تومان به بیش از ۱۰۰۰ میلیارد تومان جهش یافت. این بودجه قرار بود به پروژه‌هایی مانند "حمایت ۵ همتی از مزارع پردازش گرافیکی" و توسعه هوش مصنوعی اختصاص یابد.
در همین راستا، افشین در سفر به مازندران، از آمادگی برای سرمایه‌گذاری ۵ همتی در مزارع GPU سخن گفت و رشد ۶۰ درصدی درآمد شرکت‌های دانش‌بنیان را به ۱۸۳۳ هزار میلیارد تومان اعلام کرد.
اما لایجه بودجه 1404 فاجعه ای را رقم زد؛ کاهش ۵۰ درصدی بودجه معاونت! محمدرضا کاشفی، معاون توسعه مدیریت و جذب سرمایه معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، هشدار داد که این کاهش – از حدود ۱۵ همت (با دلار ۶۶ هزار تومانی) به نصف – منجر به "توقف پروژه‌های فناورانه و رکود توسعه فناوری" می‌شود.
بودجه معاونت علمی دولت‌های گذشته در کجا صرف شد؟ گزارش‌ها نشان می‌دهد بخش عمده به "پروژه‌های پراکنده و نیمه‌کاره" رفته، بدون خروجی ملموس. افشین خودش از "انباشت طرح‌های نیمه‌کاره" انتقاد کرد و حتی معاون اقتصادی‌اش، رضا بخشی آنی، را به دلیل "عدم تمرکز بر ظرفیت‌های بالقوه" عزل نمود. شفافیت کجاست؟ در حالی که سهم تحقیق و توسعه از بودجه کشور تنها ۰.۳ درصد است، افشین از انتشار اوراق ۲۰ همتی و توافق ۱۰۰ میلیون دلاری با صندوق توسعه ملی سخن می‌گوید، اما این‌ها هنوز بر روی کاغذ هستند و اجرایی نشده اند.
کارشناسان و فعالان، پیشنهادهای عملی می‌دهند:
افزایش بودجه واقعی: حداقل دو برابر کردن بودجه ۱۴۰۴ با تمرکز بر R&D.
شفافیت و نظارت: انتشار گزارش‌های سه‌ماهه از هزینه‌کرد بودجه، با نظارت مجلس و شورای عالی انقلاب فرهنگی.
اولویت‌بندی پروژه‌ها: توقف طرح‌های پراکنده و تمرکز بر کلان‌هایی مانند هوش مصنوعی (با ۵۰۰ میلیارد تومان اولیه) و بازگشت نخبگان (با مشوق‌های مالیاتی).
همکاری بین‌المللی: استفاده از برنامه TOP برای توانمندسازی نخبگان و جذب سرمایه خارجی، به جای انزوا.
اصلاح مدیریتی: انتصاب مدیران با سابقه اجرایی، نه صرفاً آکادمیک، و ایجاد شورای مشورتی از فعالان دانش‌بنیان.
