امیرعباس میرزاخانی در اعتماد نوشت: روز جهانی معلم، که هرساله در پنجم اکتبر «سیزدهم مهر ماه» توسط یونسکو گرامی داشته می‌شود، فرصتی مغتنم برای تقدیر از قشر فرهیخته معلمان و برجسته‌سازی نقش بی‌بدیل آن‌ها در ساختن آینده جوامع است.
این روز فراتر از یک گرامیداشت، بستری برای تأمل بر چالش‌های حرفه معلمی و تبیین راهکارهای ارتقای جایگاه و منزلت این قشر حیاتی است. این روز، فریاد رهایی‌بخشی از نادیده انگاشته شدن‌هاست؛ هنگامه نگریستن به دستان پرمهر کسانی که با قلم و کلام، نقشه‌های فردای جهان را ترسیم می‌کنند و شمع محفل دانش‌اندوزی هستند.
تاریخچه و اهداف روز جهانی معلم- نام‌گذاری پنجم اکتبر به عنوان روز جهانی معلم در سال ۱۹۹۴ توسط یونسکو، اقدامی در جهت ارتقای جایگاه معلمان در سطح بین‌المللی بود. هدف اصلی این روز، نه تنها تقدیر از معلمان به عنوان معماران آینده و مربیان نسل‌های نوآور، بلکه تاکید بر اهمیت روزافزون آموزش و پرورش و طرح و پیگیری مسائل و مشکلات معلمان در سراسر جهان است.
این تاریخ نمادی است از تعهد جهانی به پاسداشت زحمات بی‌شائبه معلمانی که میراث‌دار حکمتند و بنیانگذار تمدن‌های فردا در کلاس‌های درس خویش.
مبانی قانونی و بین‌المللی- توصیه‌نامه مشترک سازمان جهانی کار و یونسکو در سال ۱۹۶۶، سندی بنیادین در تعریف حقوق، مسوولیت‌ها، استانداردهای آموزشی و شرایط کاری معلمان محسوب می‌شود. این توصیه‌نامه، چارچوبی جهانی برای تدوین سیاست‌های حمایتی از حرفه معلمی ارایه می‌دهد. این سند جهانی، همچون میثاقی مقدس، تعهد جامعه بین‌المللی را به تضمین کرامت انسانی و حرفه‌ای معلمانی که وظیفه انتقال میراث دانش بشری را بر دوش دارند، به صراحت بیان می‌دارد و خواستار رعایت عدالت در تمامی ابعاد این رسالت است.
بیانیه مشترک مدیران ارشد سازمان‌های بین‌المللی در سال ۲۰۲۰، نقش کلیدی معلمان را در تداوم فرآیند آموزش، حتی در شرایط بحرانی، برجسته ساخت. خلاقیت و رهبری معلمان در پشت‌سر گذاشتن موانع آموزشی، نشان‌دهنده انعطاف‌پذیری و اهمیت حیاتی این حرفه است. شعار یونسکو برای روز جهانی معلم ۲۰۲۵، با عنوان «باز طراحی تدریس به عنوان حرفه‌ای مشارکتی» بر ضرورت نوآوری در روش‌های تدریس و اهمیت رویکردهای جمع‌گرایانه در آموزش تاکید دارد.
این شعار، نویدبخش توجه به توسعه حرفه‌ای و همکاری‌های موثر در میان معلمان است و می‌طلبد تا دولت‌ها برای تحقق این شعار به وضعیت حرفه‌ای «معلم» به عنوان عامل موثر پیشران توسعه کشور اهتمام جدی داشته باشند و در ابعاد مختلف مسائل و مشکلات آن‌ها را مرتفع کنند.
پژوهش‌های جهانی موید این مطلب است که آموزش نیروی کار، نقشی حیاتی در سرعت بخشیدن به رشد و توسعه اقتصادی کشورها ایفا می‌کند. با این حال، در بسیاری از نقاط جهان، اهمیت شغل و حرفه معلمی، برخلاف تربیت‌کنندگان نیروی انسانی جامعه، نادیده گرفته شده و دستمزد معلمان به نسبت سایر مشاغل پایین است. ارزش‌گذاری مادی اندک به این شغل شریف، همچون تیغی دولبه، هم توان رشد اقتصادی را کند می‌کند و هم قلب متعهد معلم را می‌آزارد؛ چراکه قناعت در تعلیم، هرگز نمی‌تواند جایگزین عدالت در معیشت شود.
در ایران نیز، مساله دستمزد معلمان همواره یکی از دغدغه‌های اصلی بوده است. مقایسه حقوق معلمان ایرانی با سایر کشورهای در حال توسعه، نشان‌دهنده سطح نسبتا پایین دریافتی آن‌هاست. کارشناسان، مشکلات مالی وعدم تامین هزینه‌های معیشتی را ریشه اصلی بسیاری از مسائل معلمان در ایران می‌دانند که این امر مستقیما با کاهش قدرت خرید و افت جایگاه اجتماعی این حرفه در ارتباط است. این شکاف طبقاتی میان مقام تعلیم و میزان دریافتی، شایسته جایگاه رفیع معلم در فرهنگ ایرانی نیست و نیازمند ترمیمی اساسی است تا شأن این جایگاه احیا شود.
وجود تنوع و تکثر در انواع مدارس از دولتی، نمونه دولتی، هیات امنایی، شاهد، سمپاد، غیردولتی و مدارس خاص که تعدد آن را به حدود ۱۷ نوع می‌رساند و سبب شده تا نظام تعلیم و تربیت به شدت طبقاتی شده است در این میان رییس دولت چهاردهم هم از این تنوع مدارس و طبقاتی شدن گلایه داشته باشد و در اظهارنظری در جمع مدیران ارشد آموزش و پرورش این تنوع را در تقابل با شعار عدالت اجتماعی ارزیابی کند.
واقعیت این است که وجود انواع و اقسام مدارس دسترسی به آموزش باکیفیت را به وضعیت اقتصادی و اجتماعی خانواده‌ها پیوند داده است و در چنین فضایی، معلم به جای تدریس با کیفیت در مدارس دولتی به خدمت‌رسانی ویژه در مدارس خاص به طبقات متمول می‌پردازد.
مسوولان و آحاد جامعه باید به این باور اساسی دست یابند که موتور محرکه توسعه و پیشرفت جامعه، از مسیر آموزش و پرورش می‌گذرد و کلید این موفقیت، در دستان معلمان، ارزش‌گذاری بر کار آن‌ها و فراهم آوردن شرایط مناسب برای ایفای نقش‌شان قرار دارد. جامعه‌ای که به معلم احترام نگذارد، در واقع آینده خود را به دست فراموشی سپرده است. وظیفه ماست که با تکریم از خادمان علم، بستری فراهم آوریم تا آنان بتوانند با فراغ بال و امید به فردا، رسالت خطیر هدایت نفوس مستعد را به سرانجام رسانند.
اگرچه روز معلم در ایران و بسیاری از کشورهای عضو یونسکو در تاریخ‌های متفاوتی گرامی داشته می‌شود، اما گرامیداشت روز جهانی معلم نه تنها منافاتی با روز ملی معلم ندارد، بلکه فرصتی برای تاکید بر چالش‌های جهانی و مشترک معلمان است. سکوت مقامات در قبال این روز، کمکی به حل مشکلات و کاستی‌های موجود نخواهد کرد. این دو روز، چونان دو روی یک سکه، هر دو بر اهمیت معلم تاکید دارند؛ یکی به ریشه‌های ملی و دیگری به مسوولیت‌های جهانی‌مان نسبت به این شمع‌فروزان جهانی.
نگاهی دقیق به ابعاد و ضرورت‌های حرفه معلمی، تلاش مدیران و مسوولان را برای ارتقای شرایط کار و زندگی معلمان دوچندان می‌کند. افزایش کیفیت آموزش، مستلزم ارتقای جایگاه و منزلت معلمان است. در سال‌های اخیر، غفلت‌ها و بی‌تدبیری در برنامه‌ریزی‌های کلان، منجر به کاهش سطح زندگی، رفاه و جایگاه اجتماعی معلمان شده است.
برای جبران این کاستی‌ها و بهبود وضعیت معیشت و حقوق معلمان، برداشتن گام‌های اساسی و تحولی در نظام آموزش و پرورش ضروری است. این تحول باید با ارتقای کیفیت کار و زندگی معلمان و کسب جایگاه اجتماعی مناسب‌تر برای آنان همراه باشد.
عدم توجه به این امر، خطری جدی برای نظام آموزش و پرورش محسوب شده و انگیزه‌های معلمان را در بلندمدت تضعیف خواهد کرد. آموزش و پرورش، به عنوان تنها عامل توسعه اجتماعی، نیازمند توجهی ویژه و اقداماتی سازنده برای تحقق کیفیتی مطلوب است.
