به گزارش خبرنگار مهر، سید فرشاد فاطمی، دبیر علمی و دبیر شورای سیاستگذاری نخستین همایش سالانه «اکوبیمه» در نشست خبری این همایش که امروز دوشنبه ۲۱ مهرماه ۱۴۰۴ در محل پژوهشکده بیمه برگزار شد، در پاسخ به پرسش‌های خبرنگاران درباره کارکرد واقعی همایش در حل مسائل صنعت بیمه، چالش نفوذ پایین بیمه در میان مردم، و نبود محور ویژه «توسعه فرهنگ بیمه» در ساختار محتوایی امسال، توضیحاتی درباره جهت‌گیری علمی همایش، ضرورت گفت‌وگوی بین‌رشته‌ای و برنامه‌های آتی برای پیوند میان صنعت، دانشگاه و مردم ارائه کرد.
همایش‌ها برای پاسخ‌گویی مستقیم به مسائل ساختاری طراحی نمی‌شوند
در بخش پرسش و پاسخ نشست، یکی از خبرنگاران با طرح انتقادی نسبت به افزایش تعداد همایش‌های بیمه‌ای در سال‌های اخیر پرسید که با وجود این رویدادهای متعدد، چرا صنعت بیمه هنوز از نظر ثبات مدیریتی و کارآمدی عملیاتی به سطح مطلوب نرسیده است و اساساً چه ضرورتی برای تکرار چنین همایش‌هایی وجود دارد، وقتی که مشکلات ساختاری این صنعت همچنان پابرجاست؟ اساساً این همایش قرار است چه دستاوری برای صنعت بیمه داشته باشد که همایش‌های قبلی این دستاورد را نداشته‌اند؟
فاطمی دبیر علمی همایش در پاسخ به این پرسش با تأکید بر اینکه همایش‌ها برای پاسخ‌گویی مستقیم به مسائل ساختاری طراحی نمی‌شوند، توضیح داد: واقعیت این است که من طی حدود ده سال گذشته در سمت‌های مختلف از دبیر علمی تا دبیر اجرایی در برگزاری همایش‌ها حضور داشته‌ام. تجربه من نشان می‌دهد که همایش قرار نیست پاسخ نهایی مشکلات باشد. کارکرد اصلی همایش دو محور دارد: نخست، طرح صحیح مسئله در بستر و کانتکست درست؛ دوم، ایجاد امکان گفت‌وگوی واقعی میان کنشگران حوزه‌های مختلف.
او افزود: در فضای شلوغ کاریِ صنعت بیمه، دانشگاه و سیاستگذاری، معمولاً فرصتی برای گفت‌وگوهای عمیق و غیررسمی بین ذی‌نفعان وجود ندارد. در حالی‌که اتفاقاً بسیاری از ایده‌های نو از همین گفت‌وگوها میان دانشگاهیان، سیاست‌گذاران و فعالان صنعت متولد می‌شود. وظیفه همایش تسهیل این تعامل است؛ نه صدور نسخه‌ای فوری برای درمان چالش‌ها.
نقش ارتباطی و تسهیلگر همایش‌ها
فاطمی با تشریح این نقش گفت: اگر سه ضلع اصلی صنعت بیمه را صاحبان کسب‌وکار، سیاست‌گذاران و دانشگاهیان بدانیم، همایش باید محلی باشد که این سه گروه بتوانند به شکل منسجم و هدفمند با هم گفت‌وگو کنند. صاحبان کسب‌وکار محدودیت‌های میدانی خود را مطرح می‌کنند، سیاست‌گذاران دغدغه‌ها و چارچوب‌های قانونی را توضیح می‌دهند، و دانشگاهیان می‌کوشند برای آن‌ها ایده و مدل تحلیلی ارائه دهند. در چنین فضایی است که می‌توان انتظار داشت هم‌افزایی میان علم و عمل ایجاد شود.
او ادامه داد: باید بپذیریم همایش‌ها قرار نیست مستقیماً مشکل موجود را حل کنند، بلکه بستری هستند تا مسیر حل مسئله روشن‌تر شود. در کنار این، همایش‌ها می‌توانند کارکردهایی مانند جذب نیروی انسانی تازه، شناسایی استعدادها و تسهیل ارتباط میان شرکت‌ها و متخصصان را هم فراهم کنند.
از گفت‌وگو تا حل تعارض منافع
فاطمی در ادامه به یکی از اهداف مهم برگزاری همایش اکوبیمه اشاره کرد و گفت: گاهی در صنعت، تعارض منافع میان سه ضلع آکادمی، سیاست‌گذار و فعال اقتصادی دیده می‌شود. همایش دقیقاً جایی است که می‌توان این تضادها را برجسته، شفاف و گفت‌وگومحور کرد. مثلاً اگر سیاست‌گذار محدودیتی دارد که کسب‌وکار را دچار توقف کرده، در چنین فضایی می‌توان از متخصصان فناوری یا اقتصادخواست تا راه‌حل‌های غیردولتی و نوآورانه ارائه دهند. این گفت‌وگوها می‌توانند مسیر شکل‌گیری اصلاحات واقعی را باز کنند.
اشاره به چالش‌های سیاستگذاری روز
فاطمی در پاسخ خود به‌صورت ضمنی به برخی بحث‌های جاری در سیاستگذاری نیز اشاره کرد و گفت: گاهی سیاست‌گذار برای حل یک مشکل، سراغ پاک‌کردن صورت مسئله می‌رود؛ یعنی به‌جای طراحی راه‌حل جدید، مسیر موجود را مسدود می‌کند. من همین دیروز با برخی از دوستان سیاست‌گذار درباره پلتفرم‌های طلا بحث داشتم و گفتم چرا راهی پیدا نکنیم که هم دغدغه حاکمیتی درباره کنترل رفتارهای اقتصادی حفظ شود، هم کسب‌وکارها و مردم متضرر نشوند. همایش‌ها می‌توانند محل طرح چنین نگاه‌هایی باشند.
او افزود: صنعت بیمه در همه کشورها صنعتی به‌شدت تنظیم‌گری‌شده است و باید هم چنین باشد، اما در عین حال باید از سودآوری خود دفاع کند. اگر سودآوری صنعت تضعیف شود، بیمه به نهادی شبه‌دولتی تبدیل خواهد شد و پویایی رقابتی خود را از دست خواهد داد. پس گفت‌وگو درباره تعادل میان تنظیم‌گری و بقای اقتصادی صنعت، موضوعی جدی است که ما در این همایش دنبال می‌کنیم.
در ادامه نشست، یکی دیگر از خبرنگاران با طرح پرسشی درباره ناچیز بودن ضریب نفوذ بیمه در اقتصاد ایران، به تداوم ضعف تقاضای عمومی برای خرید بیمه اشاره کرد. او پرسید با وجود تنوع بازیگران این صنعت - از بیمه‌گذاران و نمایندگان تا کارگزاران و فروشندگان بیمه - چرا همچنان سهم حق‌بیمه تولیدی از تولید ناخالص داخلی در سطحی پایین باقی مانده و در برخی سال‌ها حتی کاهش یافته است؟ این خبرنگار با مقایسه رفتار سرمایه‌گذاران در بازارهای موازی چون بورس، طلا و رمزارز، تأکید کرد که مردم در مواجهه با بیمه، به‌جای تمایل، نوعی بی‌اعتمادی یا بی‌انگیزگی از خود نشان می‌دهند. پرسش اصلی او این بود که از نگاه اقتصادی، بیمه‌گر برای افزایش تقاضای واقعی مردم و ترغیب آنان به خرید داوطلبانه بیمه‌نامه چه اقداماتی می‌تواند انجام دهد؟
دبیر علمی همایش در پاسخ گفت: این سوال در عین سادگی، بسیار پیچیده است. ساده از منظر نظری، زیرا پاسخ آن در ادبیات اقتصادی و دانشگاهی مشخص است، اما سخت از منظر اجرایی و پیاده‌سازی در میدان عمل. صنعت بیمه تنوع محصولی بسیار بالایی دارد و هر نوع بیمه به اقتضای ماهیت خود، نیازمند راه‌حل متفاوتی است.
مسئله انتخاب نادرست (Adverse Selection) و نقش رگولاتور
فاطمی نخست به بُعد نظری موضوع اشاره کرد و گفت: در برخی موارد، مشکل اساسی در سمت تقاضا، پدیده کژگزینی یا انتخاب نادرست است؛ یعنی گروه‌های پرریسک بیشتر تمایل به خرید بیمه دارند و افراد کم‌ریسک از آن فاصله می‌گیرند. نتیجه این می‌شود که بیمه‌گر مجبور است نرخ‌ها را بالا ببرد و در نهایت کل بازار تضعیف شود. در چنین شرایطی، رگولاتور باید وارد عمل شود و بیمه را اجباری کند؛ درست مثل بیمه شخص ثالث خودرو. هدف این است که وقتی همه در معرض ریسک مشابه‌اند، مشارکت اجتماعی در پرداخت حق بیمه شکل بگیرد تا خیر عمومی حاصل شود.
او ادامه داد: همان‌طور که نظام بازنشستگی برای همه اجباری است چون هر انسان شاغلی در نهایت با کهنسالی روبه‌رو می‌شود، برخی ریسک‌ها نیز آن‌قدر نظام‌مندند که باید بیمه‌شان اجباری باشد. این تصمیمات نه از جنس بازاری، بلکه از جنس سیاستگذاری عمومی است.
رفتار دولت و انگیزه‌های غلط (Moral Hazard)
فاطمی در گام دوم، به مداخله‌های نادرست دولت به عنوان مانعی جدی اشاره کرد و گفت: در بسیاری از مواقع، رفتار سیاست‌گذار خود باعث تضعیف انگیزه خرید بیمه می‌شود. وقتی فعال اقتصادی یا بیمارستان خصوصی دچار خسارت شدید می‌شود و دولت با منابع عمومی برایش جبران خسارت می‌کند، این پیام به جامعه منتقل می‌شود که نیازی به خرید بیمه نیست، چون در هر بحران، دولت وارد عمل می‌شود. اما این دقیقاً ایجاد مسئله خطر اخلاقی (Moral Hazard) است.
اگر سیاست‌گذار در زمان حادثه، به جای کمک مستقیم، بر ضرورت جبران خسارت از مسیر بیمه‌ها تأکید کند، آحاد مردم و بنگاه‌ها متوجه خواهند شد که مسئولیت ریسک با خودشان است و از ابزار بیمه استفاده خواهند کرد.
او افزود: صنعت بیمه بر مبنای یک عدم‌قطعیت ذاتی شکل گرفته است: خسارت ممکن است رخ دهد یا نه، اما پرداخت حق بیمه قطعاً انجام می‌شود. این نابرابری انتظاراتی باید با سیاست‌های شفاف رگولاتور تنظیم شود تا انگیزه خنثی‌سازی ریسک در جامعه شکل بگیرد.
نیاز به خلاقیت و بازطراحی محصولات بیمه‌ای
دبیر علمی همایش سپس به نقش خود صنعت اشاره کرد و گفت: اگر فرض کنیم مقررات درست است و سیاست‌گذار نیز نقش خود را ایفا می‌کند، اما بازهم محصول بیمه‌ای نتوانسته مشتری جذب کند، معنایش این است که یا طراحی محصول صحیح نبوده، یا نیاز واقعی مردم را هدف‌گذاری نکرده‌ایم، یا در بازاریابی و اطلاع‌رسانی ضعف داریم. بیمه‌گر باید بتواند محصولی ارائه دهد که مردم هم آن را بشناسند و هم حس کنند با نیازشان هم‌خوانی دارد. این نیازمند خلاقیت در طراحی، برندسازی، و ارتباط مؤثر با مخاطب است.
او توضیح داد: این بخش نیاز به نوسازی از درون صنعت دارد؛ یعنی خود شرکت‌ها باید ذهنیت فروشنده‌محور را کنار بگذارند و به سمت طراحی ارزش واقعی برای مشتری حرکت کنند.
تجربه‌های عبرت‌آموز
فاطمی در ادامه، به حادثه اخیر در بندرعباس اشاره کرد و گفت: ماجرای آتش‌سوزی در گمرک بندرعباس نمونه واضحی از همین حلقه گمشده است. وقتی دارایی‌ها و کالاهای تجاری بزرگ‌ترین مجموعه‌های اقتصادی کشور بدون بیمه می‌سوزند، یعنی همچنان فرهنگ بیمه در تقاضا ضعیف است. طبیعی است در چنین وضعیتی، هم تنظیم‌گر و هم فعال اقتصادی مقصرند؛ یکی در نظارت کوتاهی کرده و دیگری در درک ضرورت بیمه‌پذیری غفلت ورزیده است.
فاطمی سخنان خود را چنین جمع‌بندی کرد: مسئله نفوذ پایین بیمه، همان‌طور که گفتم، مسئله‌ای ساده‌سخت است؛ یعنی از نظر تئوریک روشن، اما از نظر اجرایی پیچیده. بخشی از آن به سیاست‌گذار بازمی‌گردد، بخشی به طراحی صنعتی و بخش سوم به فرهنگ رفتار اقتصادی مردم. هماهنگ‌کردن این سه سطح کار آسانی نیست، اما دقیقاً از همین‌جا مسیر تحول آغاز می‌شود. همایش اکو بیمه نیز تلاش دارد با حضور دانشگاه، سیاست‌گذار و فعالان بازار، این گفت‌وگو را در سطح عالمانه و بین‌رشته‌ای شکل دهد.
دبیر علمی و دبیر شورای سیاستگذاری این همایش، در پاسخ به پرسش سوم یکی از خبرنگاران درباره فقدان محور مشخص برای توسعه فرهنگ بیمه و مشارکت عمومی مردم در این همایش، ضمن تأیید اهمیت موضوع، توضیحاتی درباره جهت‌گیری محتوایی امسال و برنامه‌های آتی ارائه کرد.
این خبرنگار با اشاره به غیبت مردم در ترکیب موضوعی همایش گفت: به نظر می‌رسد در طراحی محورها و نشست‌های تخصصی این همایش، جای مردم خالی است. هنوز بسیاری از شهروندان بیمه را به‌عنوان یک هزینه می‌بینند، نه سرمایه‌گذاری بلندمدت یا ابزار اطمینان مالی. چرا در میان محورهای هشت‌گانه همایش، بخشی به موضوع «توسعه فرهنگ بیمه» یا «راه‌های ارتقای مشارکت عمومی مردم در بیمه» اختصاص نیافته است؟
دبیر علمی همایش در پاسخ به این پرسش گفت: در ابتدا باید بگویم که این موضوع در مرحله اولیه طراحی محورها در نظر گرفته شد. در واقع، توسعه فرهنگ بیمه و افزایش ضریب نفوذ اجتماعی بیمه از رئوس نخست طرح اولیه شورای علمی بود، اما به‌دلیل محدودیت زمانی و تراکم موضوعات، در نسخه نهایی جزو محورهای اصلی برنامه قرار نگرفت. البته قصد داریم این بحث را در همایش‌های سال آینده به‌طور متمرکز دنبال کنیم.
او افزود: واقعیت این است که برخی از شاخه‌های بیمه همچنان مغفول مانده‌اند؛ مثل بیمه‌های زندگی و عمر یا بیمه‌های خرد، که مستقیماً به رفتار و درک عمومی مردم از بیمه مرتبط‌اند. بنابراین بخش «فرهنگ بیمه» به عنوان یکی از محورهای قطعی در دستور کار سال آینده اکو بیمه قرار خواهد گرفت.
ارتباط با مردم از مسیر رسانه و شبکه‌های اجتماعی
فاطمی در ادامه توضیح داد: برنامه ما این است که خروجی برخی از نشست‌ها، به‌ویژه موضوعاتی که به زبان عمومی نزدیک‌تر هستند، از طریق رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی بازتاب داده شود تا پیام‌های کلیدی همایش به مخاطبان عام هم منتقل شود. ما از ظرفیت رسانه، به‌خصوص خبرنگاران حاضر در این نشست، برای تداوم گفت‌وگو پس از پایان همایش استفاده خواهیم کرد و کانال‌های رسمی همایش در فضای مجازی باز خواهد ماند تا ارتباط دوسویه با جامعه حفظ شود.
تمرکز ویژه بر بیمه‌های بلایای طبیعی در سال جاری
او درباره جهت‌گیری امسال همایش گفت: با توجه به حادثه تلخ بندرعباس در سال گذشته، شورای سیاستگذاری تصمیم گرفت تمرکز امسال را بر بیمه بلایای طبیعی و حوادث غیرمترقبه قرار دهد. این حوزه نه‌تنها در زندگی شهری، بلکه در حیات اقتصادی کشور اهمیت استراتژیک دارد. به همین دلیل، برنامه‌ریزی بخش‌های علمی و محتوایی همایش به‌طور ویژه بر همین محور متمرکز شد.
فاطمی تأکید کرد: با این حال، توسعه فرهنگ بیمه و تغییر در ادراک اجتماعی مردم نسبت به بیمه، قطعاً از اولویت‌های آینده خواهد بود. بدون اصلاح نگاه عمومی و افزایش آگاهی، هیچ اصلاح اقتصادی یا فناورانه‌ای در صنعت بیمه اثر پایداری نخواهد داشت.
مطالعه جدید پژوهشکده بیمه درباره بیمه تکمیلی درمان
فاطمی همچنین در پایان از یک اقدام پژوهشی تازه در زمینه نگرش اجتماعی به بیمه خبر داد و گفت: در نشست مربوط به بیمه درمان تکمیلی، نتایج مطالعه‌ای که پژوهشکده بیمه سفارش داده بود برای نخستین بار ارائه می‌شود. این پژوهش شامل یک نظرسنجی عمومی درباره نگرش مردم نسبت به بیمه‌های درمان تکمیلی است و می‌تواند تصویر دقیقی از سطح آگاهی و اعتماد عمومی نسبت به بیمه‌ها ارائه دهد. انتشار چنین مطالعاتی، گام اولیه‌ای برای تعریف راهبردهای ارتباطی جدید با مردم خواهد بود.
شایان ذکر است نخستین همایش سالانه «اکوبیمه» با حمایت بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران و پژوهشکده بیمه در روزهای یکشنبه و دوشنبه، ۲۷ و ۲۸ مهرماه ۱۴۰۴ در مرکز همایش‌های برج میلاد برگزار خواهد شد.
