همشهری آنلاین - مریم شیرافکن: نتایج مطالعه‌ای تازه در نشریه علمی Nature، پرده از واقعیتی شگفت‌انگیز در ژنتیک مردان برداشته است: اسپرم مردان هرچه پیرتر می‌شوند، احتمال بیشتری دارد که حامل جهش‌های مضر در DNA باشند؛ جهش‌هایی که می‌توانند خطر ابتلا به بیماری‌های ژنتیکی و رشدی را در فرزندان آینده افزایش دهند.

این تحقیق که توسط پژوهشگران مؤسسه Wellcome Sanger با همکاری پروژه TwinsUK در کالج کینگز لندن انجام شده، نخستین نقشه جامع از تغییرات DNA در اسپرم مردان در سنین مختلف را ارائه می‌دهد.

وقتی اسپرم‌ها رقابت می‌کنند

دانشمندان با استفاده از فناوری فوق‌دقیق NanoSeq، DNA اسپرم ۸۱ مرد بین ۲۴ تا ۷۵ سال را بررسی کردند. نتایج نشان داد حدود ۲ درصد از اسپرم‌های مردان جوان حاوی جهش‌های مضر هستند، در حالی که این عدد در مردان میانسال و سالمند به ۳ تا ۵ درصد می‌رسد. در مردان ۷۰ ساله، نزدیک به ۴.۵ درصد اسپرم‌ها دارای جهش‌های بیماری‌زا بودند.

پژوهشگران می‌گویند این افزایش تنها نتیجه گذر زمان نیست؛ بلکه نوعی انتخاب طبیعی درون بیضه‌ها در حال رخ دادن است. بعضی جهش‌ها به سلول‌های تولیدکننده اسپرم «برتری تولیدی» می‌دهند، بنابراین آن‌ها سریع‌تر رشد می‌کنند و تعداد بیشتری از اسپرم‌ها را در بر می‌گیرند.

۴۰ ژن درگیر در روندی پنهان

در این مطالعه ۴۰ ژن شناسایی شد که جهش در آن‌ها به اسپرم کمک می‌کند تا در فرآیند تولید موفق‌تر باشد. بسیاری از این ژن‌ها با بیماری‌های کودکی، اختلالات رشد مغزی و برخی سرطان‌های ارثی ارتباط دارند. این یافته‌ها نشان می‌دهد که انتخاب طبیعی همیشه به نفع سلامت نسل بعدی نیست؛ گاهی ژن‌های مضر در بدن پدر رشد می‌کنند، چون در محیط بیضه «رقابتی‌تر» عمل می‌کنند.

خطر پنهان پدران مسن‌تر

به گفته پروفسور مت هارلز، مدیر مؤسسه ولکام سنگر، «برخی از این تغییرات نه‌تنها باقی می‌مانند بلکه در بافت بیضه رشد می‌کنند. پدرانی که در سنین بالاتر بچه‌دار می‌شوند، ممکن است ناآگاهانه خطر بیشتری برای انتقال جهش‌های مضر به فرزندانشان داشته باشند.»

البته همه جهش‌ها به نوزاد زنده منجر نمی‌شوند. بسیاری از آن‌ها می‌توانند در همان مراحل ابتدایی باروری یا رشد جنین متوقف شوند. اما پژوهشگران هشدار می‌دهند که افزایش سن پدران، یکی از عوامل مهم در رشد اختلالات ژنتیکی نادر در کودکان است.

نگاهی تازه به باروری مردان

پژوهش‌های آینده قرار است بررسی کنند چگونه سبک زندگی، تغذیه و عوامل محیطی می‌توانند بر سرعت یا شدت این جهش‌ها اثر بگذارند. این یافته‌ها می‌تواند مسیر جدیدی برای پیش‌بینی خطرات ژنتیکی پیش از بارداری باز کند.

دکتر راحله رحبری، سرپرست گروه پژوهش، در جمع‌بندی نتایج گفت: «خط جنسی مردان برخلاف تصور عمومی، محیطی آرام و محافظت‌شده نیست؛ بلکه پویایی و انتخاب طبیعی در آن جریان دارد. و گاهی همین پویایی است که می‌تواند سرنوشت ژنتیکی نسل بعد را تغییر دهد.»

این یافته‌ها، نگاه تازه‌ای به مفهوم پدری در سنین بالا می‌دهد؛ نگاهی که نشان می‌دهد ژنتیک نیز مانند زندگی، از قانون رقابت و انتخاب در امان نیست.

منبع:

Neville, M. D. C., et al. (2025) Sperm sequencing reveals extensive positive selection in the male germline. Nature. doi.org/10.1038/s41586-025-09448-3

Seplyarskiy, V., et al. (2025) Hotspots of human mutation point to clonal expansions in spermatogonia. Nature. doi.org/10.1038/s41586-025-09579-7