سرویس جامعه مشرق - سال ۹۸ رویدادی یک‌هفته‌ای با عنوان طراحی مبلمان تهران در نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران آغاز شد، هدف از برگزاری این رویداد از همان ابتدا گسترش و توسعه به همه ابعاد دیزاین و طراحی بود و اکنون در سال ۱۴۰۴ اولین نمایشگاه هفته دیزاین تهران برگزار شده است.
رویدادی که به گفته خود تلاش دارد ارتباط بین صنعت با هنر و دیزاین را برقرار کند؛ اما حالا جنبه‌های اقتصادی هم پیدا کرده و چالش‌های اجتماعی و فرهنگی را هم در دل خود جای داده است، به طوری که برخی از کارشناسان شرکت‌کننده در این رویداد نسبت به «خود خوارانگاری ایرانی» تذکر دادند. در ادامه به شکل‌گیری این رویداد و حواشی آن می‌پردازیم.
تصویری از نمایشگاه هفته دیزاین تهران
اولین نمایشگاه طراحان مبلمان تهران
رویداد طراحی مبلمان تهران یا TFD از سال ۱۳۹۸ با انگیزه معرفی طراحی و صنعت مبلمان در ایران آغاز شد؛ کارگروه طراحی و معماری داخلی اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان مبلمان ایران، با همکاری تولیدکنندگان، طراحان، دانشگاهیان و شرکت فیپکو Fipco، اساس این نمایشگاه را راه‌اندازی کردند.
این رویداد قصد داشت زمینه‌ای برای ارتباط‌گیری تولیدکنندگان مبلمان با طراحان و دانشجویان معماری و طراحی، ایجاد کنند و واسط گفتگو و آشنایی آنها باشد تا جریان طراحی صنعتی را از حالت صرفاً تولیدی به سمت خلق محصول مبتنی بر خلاقیت سوق دهد.
نمایشگاه، در ابتدا همزمان با نمایشگاه‌های صنفی مبلمان کشور برگزار می‌شد و همین موضوع توجه فعالان صنعتی را به خود جلب کرد؛ اما در همان نخستین دوره‌ها هنوز زیرساخت‌های کامل برای «دیزاین اورجینال ایرانی» وجود نداشت، به‌طوری که بخش عمده‌ای از طراحی‌ها هنوز تأثیرپذیری زیادی از محصولات وارداتی داشتند و برخی منتقدان، انطباق کافی با هویت ایرانی را کم داشتند.
یکی دیگر از چالش‌های این رویداد طی ۶ سال اخیر، فقدان فضای شهری و تعامل مردمی بود رویداد بیشتر در فضای نمایشگاهی برگزار می‌شد و پیوند با مخاطب عمومی هنوز شکل نگرفته بود.
راه‌اندازی هفته دیزاین تهران
این چالش‌ها برگزارکنندگان رویداد مجبور کرد تا مسیر تبدیل این نمایشگاه به «هفته دیزاین تهران» یا Tehran Design Week – TDW را فراهم کنند و این رویداد را با افزودن بخش‌های شهری و گسترده‌تر کردن دامنه فعالیتش عینی‌تر کنند.
تصویری از نمایشگاه‌های هفته دیزاین تهران
از مرداد ۱۴۰۳ این رویداد به صورت آزمایشی و محدود تحت عنوان «سال صفر» برگزار شد. مرجان احرابی‌فرد، مدیر رویداد، اعلام کرد از آنجا که زیرساخت‌های کامل برای هفته دیزاین هنوز فراهم نبود، این سال به‌عنوان مرحله آزمایشی و مقدماتی در نظر گرفته شده بود و در این دوره، دو بخش اصلی برگزار شدند: بخش نمایشگاهی در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران، و بخش شهری در خانه‌ها و عمارت‌های تاریخی، خیابان‌های مرکزی و فضاهای عمومی تهران. و البته بخشی هم در دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران.
هدف از این «سال صفر» این بود که علاوه بر استمرار آنچه سابقاً در حوزه طراحی مبلمان برگزار می‌شد، بستر را برای تبدیل رویداد به یک هفته چند شاخه‌ای طراحی فراهم کند، شامل مبلمان، معماری، فشن، طراحی محصول، بخش شهری، مسابقه و گفت‌وگو.
آغاز رسمی هفته دیزاین تهران
برگزارکنندگان هفته دیزاین تهران، آبان ۱۴۰۴ را نخستین دوره رسمی این رویداد می‌دانند. حسین نوروزی دبیرکل نمایشگاه هفته دیزاین تهران عنوان کرده که در دوره‌های ابتدایی تمرکز هفته دیزاین روی طراحی مبلمان به‌عنوان پیوندی بین خلاقیت و تولید ملی بود، اما به‌تدریج این رویداد از مرزهای مبلمان فراتر رفت و به بستری برای اندیشیدن به معنای «دیزاین ایرانی» تبدیل شد؛ دیزاینی که از فرهنگ و تاریخ ایران می‌آید اما نگاهش رو به آینده است. از طرفی نوروزی هفته جاری دیزاین تهران را نوعی «جنبش شهری» توصیف کرد و مدعی شد گالری‌ها، کارگاه‌ها و فضاهای عمومی در مرکز شهر همزمان با این رویداد رونق گرفتند.
اما بررسی میدانی و تحلیل محتوای بصری منتشرشده از این دوره، نشان می‌دهد که شکاف قابل‌توجهی میان گفتمان رسمی رویداد و تصویر واقعی ارائه‌شده در اجرا وجود دارد. روایت دبیرکل که از عبور از رویکرد محصول‌محور و حرکت به سمت «تعریف دیزاین ایرانی معاصر» سخن می‌گوید از نظر مفهومی درست است، اما در سطح اجرایی نه تنها محقق نشده، بلکه بعضاً به ضد خود تبدیل شده است.
حقیقت این است که تصاویر منتشره شده از این رویداد در سال ۱۴۰۴، نشان از یک فستیوال فشن‌شو و الگوبرداری از طراحی‌های غربی و غیرایرانی دارد.
جنبش شهری یا فستیوال‌زدگی
بررسی‌ها نشان می‌دهد که اظهارات دبیرکل درباره رونق گرفتن گالری‌ها و فضاهای عمومی، مربوط به افتتاحیه‌های مراکز هنری، همزمان با هفته دیزاین تهران بوده است. این موضوع بیش از آن‌که نشان‌دهنده مشارکت ارگانیک شهر باشد، ناشی از همزمانی افتتاحیه‌ها و رونمایی محصولات هنری و تجاری مستقل است؛ فضاهایی که اساساً مطابق روند طبیعی بازار هنر، در مناسبت‌های مشابه نیز فعال هستند.
بسیاری از این مراکز از عنوان «هفته دیزاین» به‌عنوان چتر تبلیغاتی استفاده کردند تا محصولات خود که اغلب بدون نظارت، هویت بصری ایرانی و اسلامی بوده و بیشتر متکی به الگوهای بصری غربی هستند را در معرض رسانه و مخاطب قرار دهند.
در بسیاری از تصاویر منتشرشده، جوّ رویداد شباهت بیشتری به فستیوال‌های مد، فشن‌شو و سبک زندگی غربی دارد. محوریت بدن، لباس، ژست‌های عکاسی و فضاهای صحنه‌سازی‌شده برای تولید محتوای اینستاگرامی، نشان می‌دهد که گفتمان «دیزاین ایرانی» در عمل به حاشیه رانده شده، و نگاه رویداد به سمت مد و نمایشگری غرب‌محور تمایل پیدا کرده است. علاوه بر این بخشی از صفحات اینستاگرامی نیز با عکاسی از دختران بی‌حجاب در فضای نمایشگاه‌ها سعی دارند تا هنر را با موضوعات سیاسی و اجتماعی تلفیق کرده و به تبلیغات برندهای حاضر در رویداد اثربخشی کنند.
انحراف اهداف از «دیزاین ایرانی» به زیبایی‌شناسی مصرفی
این امر، به‌ویژه در رویدادی که خود را نماینده «میراث، نوآوری و آینده طراحی ایرانی» می‌داند، نشانه‌ای روشن از گسست هویتی است.
در برخی نمایشگاه‌ها، فضای طراحی‌شده چنان آگاهانه برای عکاسی و حضور مدل‌های بی‌حجاب صحنه‌آرایی شده بود که کارکرد فرهنگی-هنری جای خود را به کارکرد رسانه‌ای و برندسازی حاشیه‌ای داده بود.
یکی دیگر از نکات حائز اهمیت آن، این است که اغلب در بیشتر موارد، برندهای معتبر تا زمانی که یک رویداد یا جشنواره تخصصی در صنعت خود به‌اندازه کافی تثبیت و شناخته نشود، در آن حضور پیدا نمی‌کنند. از همین رو، یکی از مهم‌ترین سرمایه‌های این رویداد، حضور پرشور دانشجویان رشته‌های طراحی، معماری و هنر است؛ نسلی که با انگیزه‌های جوانی و اشتیاق به ارائه دستاوردهای خود، نقشی فعال و تعیین‌کننده در شکل‌گیری فضای نمایشگاه دارند.
به همین منظور، محوطه دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران به‌طور کامل در اختیار دانشجویان قرار گرفت تا این رویداد و ارائه آثار مرتبط، به بهترین شکل ممکن برگزار شود. اما آنچه که از تصاویر منتشر شده مشاهده می‌شود، برخی آثار مبتنی بر الگوبرداری مستقیم یا غیرمستقیم از آثار غربی هستند، بخشی از پروژه‌ها فاقد بنیان پژوهشی یا مفهومی بوده‌اند، و در برخی بی‌تجربگی در هویت بصری و متریال‌شناسی ایران مشهود است.
این چالش، نه به ضعف دانشجویان، بلکه به ضعف سیاست‌گذاری و استانداردهای هدایت حرفه‌ای رویداد بازمی‌گردد. وقتی چارچوب نظری «دیزاین ایرانی» از سوی رویداد به‌وضوح تعریف نشده باشد، طبیعی است که آثار به سمت الگوهای آماده و جهانی متمایل شوند.
سو استفاده برندها و دیزاینرها از دختران بی‌حجاب در صفحات مجازی
دخالت غیردانشگاهی‌ها در رویداد دیزاین تهران!
با همه این اوصاف و در پس نقدهایی که نسبت به محتوای رویداد مطرح شد، ماجرای کلیپ‌های جنجالی منتشرشده از دانشکدگان هنرهای زیبای دانشگاه تهران خود به یکی از مهم‌ترین حاشیه‌های هفته دیزاین ۱۴۰۴ تبدیل شد. دانشگاه تهران در واکنش رسمی، انتشار این ویدئو را ناشی از «حضور بازدیدکنندگان غیردانشگاهی» دانست و تأکید کرد که افراد حاضر در فیلم دانشجو نبوده و شئون عرفی و دانشگاهی را رعایت نکرده‌اند.
روابط عمومی دانشگاه اعلام کرد رویداد با مجوز رسمی و به‌عنوان بخشی از هفته طراحی تهران برگزار شده و هدف از میزبانی آن، تقویت پیوند هنرمندان با جامعه بوده است. در اطلاعیه همچنین ادعا شد که کلیپ مورد بحث «تدوین‌شده، صداگذاری‌شده و هدفمند» بوده و توسط گروه‌های معاند برای ایجاد فضای بحرانی منتشر شده است.
دانشگاه ضمن انتقاد از محتوای ویدئو، اعلام کرد بلافاصله پس از اطلاع از شرایط، به شرکت‌کنندگان تذکر داده و تمهیداتی برای جلوگیری از تکرار چنین مواردی اندیشیده است. این موضع‌گیری اگرچه تلاش داشت مسئولیت را از دوش دانشگاه بردارد، اما همزمان پرسش‌هایی درباره کیفیت نظارت، مدیریت جمعیت و کنترل ورودی‌ها را برجسته‌تر کرد. [۲]
در اطلاعیه‌ای دیگر، دانشگاه تهران خبر از توقف کامل برگزاری هفته طراحان در دانشکده هنرهای زیبا داد؛ تصمیمی که یک روز مانده به پایان رویداد اعلام شد. دلیل این توقف، استقبال «فراتر از تصور» و تراکم شدید جمعیت عنوان شد؛ تراکمی که به گفته دانشگاه، هم نظم آموزشی دانشکده را مختل کرده بود و هم به‌دلیل وجود ادوات نور، سازه‌ها و حجم تجهیزات، احتمال بروز خطرات ایمنی را بالا می‌برد. دانشگاه همچنین به نبود سازوکار ثبت‌نام، برنامه‌ریزی نامنظم ورود بازدیدکنندگان و ناتوانی در ارائه خدمات مناسب اشاره کرد و اعلام داشت که هدف اصلی—ارائه تجربه‌ای باکیفیت و تکریم مخاطبان—دیگر قابل تحقق نبود. از همین رو، از علاقه‌مندان خواسته شد برای ادامه بازدیدها به سایر ۶۳ نقطه رویداد مراجعه کنند. این اتفاق البته نه به دلیل مشکلات مدیریتی و اجرایی بلکه بیشتر به دلیل افزایش اعتراضات افکار عمومی نسبت به ویدیوهای منتشرشده در فضای مجازی بود. [۳]
