به گزارش خبرنگار مهر، فناوری رادیو داروها امروز به یکی از پیشرفته‌ترین و تأثیرگذارترین ابزارهای پزشکی هسته‌ای در جهان تبدیل شده و نقشی اساسی در تشخیص و درمان انواع سرطان‌ها ایفا می‌کند. اهمیت این فناوری تنها در تشخیص زودهنگام بیماری‌ها نیست، بلکه رادیو داروها با فراهم کردن امکان تصویربرداری مولکولی، ارزیابی دقیق عملکرد سلولی، هدف‌گیری اختصاصی سلول‌های سرطانی و کمک به توسعه داروهای نوین، اکنون مسیر پزشکی مدرن را متحول کرده‌اند.
امروزه استفاده از رادیو داروها در تشخیص و درمان بیماری‌ها به‌ویژه سرطان، به بخشی جدایی‌ناپذیر از پزشکی نوین تبدیل شده است. به‌طوری‌که در کشورهای پیشرفته از هر ۵۰ نفر، یک نفر سالانه از خدمات تشخیصی پزشکی هسته‌ای و از هر ۵۰۰ نفر، یک نفر سالانه از خدمات درمانی این حوزه بهره می‌برد. اهمیت زیرساخت‌های هسته‌ای در ای ن زمینه روشن است؛ زیرا در کشورهای در حال توسعه، به دلیل کمبود زیرساخت‌های تولید و استفاده از رادیو داروها، این آمار به مراتب کمتر است. توسعه بهره‌برداری از رادیو داروها در تشخیص و درمان نیازمند دو زیرساخت اساسی نخست، مراکز تولید رادیو دارو و دوم، مراکز بیمارستانی مجهز به فناوری‌های هسته‌ای است.
انقلاب تصویربرداری پزشکی با PET و SPECT
امروزه استفاده از تکنیک‌های SPECT و PET همراه با رادیو داروها در تصویربرداری هسته‌ای، تحولی عظیم در تشخیص بیماری‌های قلبی، سرطانی و عصبی ایجاد کرده است. این فناوری‌ها امکان مشاهده عملکرد سلولی و فعالیت متابولیک بدن را فراهم کرده و به پزشکان اجازه می‌دهد بیماری‌ها را حتی در مراحل اولیه شناسایی کنند. به عنوان مثال، تصویربرداری PET با FDG می‌تواند سلول‌های سرطانی را قبل از ظهور علائم بالینی نشان دهد.
گزارش پیش رو به‌طور یکپارچه به بررسی ابعاد مختلف این فناوری و کاربردهای گسترده آن در بهبود سلامت بیماران می‌پردازد.
تشخیص زودهنگام بیماری؛ بزرگ‌ترین مزیت رادیو داروها
رادیو داروها در تصویربرداری‌های پیشرفته PET و SPECT نقشی کلیدی دارند و امکان شناسایی بیماری‌ها را در مراحل بسیار ابتدایی فراهم می‌کنند. برای نمونه، در تشخیص سرطان، رادیو داروی FDG-PET (فلورده اکسی‌گلوکز) این قابلیت را ایجاد می‌کند که سلول‌های سرطانی قبل از بروز علائم بالینی به‌طور دقیق شناسایی شوند. در بیماری‌های قلبی نیز رادیو داروهای تخصصی با ارائه تصاویر دقیق از جریان خون قلب، نواحی آسیب‌دیده یا دچار انسداد را مشخص می‌کنند و به تصمیم‌گیری درمانی سریع‌تر و هدفمندتر کمک می‌رسانند.
درمان هدفمند؛ دقت میلی‌متری در برخورد با سرطان
یکی از بزرگ‌ترین مزایای رادیو داروها، امکان تشخیص دقیق و اجرای درمان هدفمند است. در سرطان‌ها، این ترکیبات به‌طور خاص به سلول‌های توموری متصل می‌شوند و علاوه بر مشخص‌کردن محل دقیق تومور، شرایط لازم برای درمان‌های اختصاصی و کم‌عارضه‌تر را فراهم می‌کنند. در حوزه بیماری‌های «نورولوژیک» نیز رادیو داروهایی مانند F-۱۸ Florbetapir نقش مهمی در شناسایی پلاک‌های آمیلوئیدی مغز دارند و در تشخیص بیماری‌هایی نظیر آلزایمر به‌کار می‌روند.
گسترش مرزهای پزشکی پیشرفته با توسعه رادیو داروها
توسعه رادیو داروها زمینه‌ساز گسترش بسیاری از حوزه‌های پزشکی پیشرفته است. در پزشکی شخصی‌سازی‌شده، رادیو داروها نقشی اساسی در انتخاب دقیق‌ترین روش درمان برای هر بیمار دارند و با کاهش عوارض جانبی، اثربخشی درمان را افزایش می‌دهند. در زیست‌شناسی مولکولی نیز این فناوری امکان مشاهده فعالیت‌های متابولیک و بیولوژیک در سطح سلولی را فراهم کرده و به بهبود روش‌های درمانی غیرتهاجمی کمک می‌کند.
سرعت در تشخیص؛ نجات‌بخش بیماران سرطانی
یکی از مزایای مهم این فناوری، تسریع چشمگیر در فرآیند تشخیص و درمان است. رادیو داروها به پزشکان کمک می‌کنند اطلاعات دقیق و سریعی از وضعیت بیمار به‌دست آورند و در کوتاه‌ترین زمان، برنامه درمانی مؤثری طراحی کنند. این موضوع در بیماری‌هایی مانند سرطان که زمان در آنها نقش حیاتی دارد، بسیار ارزشمند است. همچنین استفاده از رادیو داروها در بسیاری از موارد نیاز به جراحی‌های پیچیده و تهاجمی را کاهش داده است؛ برای مثال تشخیص زودهنگام سرطان با PET امکان استفاده از درمان‌های کم‌تهاجمی‌تر را فراهم می‌کند.
تولید داخلی رادیو داروها؛ امنیت درمانی و درمان متاستازها
در کشورهایی که با محدودیت‌های اقتصادی یا تحریم‌های وارداتی روبه‌رو هستند، تولید داخلی رادیو داروها اهمیت دوچندان دارد. این تولید داخلی می‌تواند هزینه‌های درمان را کاهش دهد، دسترسی بیماران به خدمات تشخیصی را افزایش دهد و وابستگی درمانی کشور را به واردات به حداقل برساند. در برخی سرطان‌ها مانند پروستات، تیروئید و ریه، درمان با رادیو داروها می‌تواند سلول‌های سرطانی را به‌طور دقیق هدف قرار دهد، از گسترش سرطان در بدن (متاستاز) جلوگیری کند و به‌عنوان مکمل یا جایگزین روش‌های جراحی و شیمی‌درمانی عمل کند.
رادیو داروها؛ موتور محرک توسعه داروهای نوین
فناوری رادیو داروها همچنین در توسعه داروهای جدید، به‌ویژه داروهای ضدسرطان، نقشی حیاتی دارد. این فناوری امکان ارزیابی نحوه توزیع دارو در بدن را فراهم می‌کند و به محققان نشان می‌دهد چه نواحی بیشترین تأثیر را از دارو دریافت می‌کنند. با استفاده از تصویربرداری PET و SPECT می‌توان اثربخشی داروها را پیش از تجویز، در شرایط واقعی بررسی کرد و تغییرات متابولیک سلول‌ها را به‌طور دقیق مشاهده کرد.
رادیو داروها در آزمایش داروهای هدفمند نیز نقش مهمی دارند و به محققان کمک می‌کنند فرآیندهایی مانند هدف‌گیری سلول‌های سرطانی را با دقت مشاهده کنند؛ موضوعی که در توسعه (رادیوایمونوتراپی-رادیوداروهایی که به آنتی بادی‌ها یا مولکول‌های خاص متصل می‌شوند) بسیار اثرگذار است. این فناوری همچنین امکان مدل‌سازی و شبیه‌سازی رفتاری داروها در سطح مولکولی را فراهم کرده و مسیر طراحی داروهای مؤثرتر و ایمن‌تر را هموار می‌کند.
پیش‌بینی نتایج درمانی؛ آینده‌نگری در پزشکی دقیق
پزشکان با استفاده از رادیو داروها قادرند نتایج درمان‌های جدید را پیش‌بینی کرده و واکنش تومورها به داروهای مختلف را شبیه‌سازی کنند؛ اقدامی که موجب تغییر سریع و هوشمندانه مسیر درمانی می‌شود. در نهایت می‌توان گفت رادیو داروها نه‌تنها در تشخیص و درمان سرطان، بلکه در گستره وسیعی از بیماری‌های قلبی، مغزی، عروقی و التهابی نقش اساسی ایفا می‌کنند و بهبود کیفیت زندگی بیماران، کاهش هزینه‌های درمانی، افزایش دقت تشخیص و توسعه درمان‌های نوین را به‌دنبال دارند. این فناوری از ارکان اصلی پزشکی آینده به‌شمار می‌رود و مسیر درمان‌های هوشمند، هدفمند و شخصی‌سازی‌شده را هموار می‌سازد.
بازار جهانی رادیو داروها و پیش‌بینی رشد آن
در سال ۲۰۲۴، ارزش بازار جهانی رادیو داروها بین ۷.۶۴ تا ۱۱.۸۵ میلیارد دلار تخمین زده شده است و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۴، این بازار با نرخ رشد سالانه مرکب (CAGR) بین ۷.۵۳٪ تا ۱۱.۴۵٪ به بیش از ۳۵ میلیارد دلار برسد. این روند نشان‌دهنده اهمیت روزافزون رادیو داروها در تشخیص و درمان بیماری‌ها، به‌ویژه سرطان و سرمایه‌گذاری‌های کلان شرکت‌های دارویی بزرگ در این حوزه است.
توانمندی ایران در تولید رادیوداروها
ایران در زمینه تولید رادیو داروها و تجهیزات تصویربرداری هسته‌ای پیشرفت‌های قابل توجهی داشته است. با این حال، همچنان وابستگی به واردات برخی رادیوایزوتوپ‌های کلیدی مانند مولیبدن -۹۹ و لوتسیوم -۱۷۷ وجود دارد که توسعه داخلی آنها از اهمیت بالایی برخوردار است.
اولویت‌های توسعه زیرساختی تولید رادیو ایزوتوپ‌ها در ایران
توسعه زیرساخت‌های تولید رادیوایزوتوپ‌های پرکاربرد نظیر FDG، لوتسیوم -۱۷۷ و اکتینیوم -۲۲۵، همراه با افزایش تعداد دستگاه‌های PET اسکنر، مهم‌ترین اولویت‌ها برای ارتقای جایگاه ایران در عرصه جهانی پزشکی هسته‌ای محسوب می‌شوند. با سرمایه‌گذاری و تمرکز بر این حوزه‌ها، امکان ارتقای کیفیت تشخیص و درمان بیماران و کاهش وابستگی به واردات فراهم خواهد شد.
