عصر ایران، دکتر نسترن کشاورز محمدی*- بیش از 150 سال پیش، در دوران استعمار قاره استرالیا توسط انگلیس، انگلیسی ها با کشتی تعدادی خرگوش وحشی برای تفریح شکار خود وارد استرالیا کردند. این خرگوش های غیر بومی در غیاب حیوانات شکاری، شروع به زاد و ولد کردند و جمعیت آن ها، به قدری زیاد شد که تبدیل به بلای جان کشاورزان استرالیا به خصوص در جنوب غرب این کشور شدند: خرگوش ها محصولات کشاورزی را می خوردند!
در سال ۱۹۰۱ استرالیا تصمیم گرفت برای جلوگیری از تخریب محصولات کشاورزی توسط خرگوش‌های مهاجم اقدام کند. بنابراین دولت ساخت یک حصار ضد خرگوش را آغاز کرد؛ حصاری که تا سال ۱۹۰۷ تکمیل شد و حدود 3250 کیلومتر طول داشت. هدف این بود که بخش جنوب‌غربیِ کشاورزی از زمین‌های غیرکشت‌شده‌ی شرق جدا شود و جلوی نفوذ خرگوش‌ها گرفته شود. این حصار در عمل نتوانست خرگوش‌ها را کاملاً متوقف کند، اما پیامد بسیار جالبی داشت: زمین و اقلیم دو طرف حصار متفاوت شد.
چند دهه بعد، یک خلبان هنگام پرواز بر فراز این منطقه متوجه پدیده‌ای شگفت‌انگیز شد: ابرها دقیقاً در امتداد خط حصار تجمع یافته‌اند. در سمت «رهاشده» که پوشش گیاهی طبیعی حفظ شده بود، ابر وجود داشت؛ اما در سمت کشاورزی‌شده، آسمان تقریباً صاف بود.
این پدیده بعدها با نام پدیدهٔ حصار خرگوش شناخته شد و به موضوع پژوهش‌های فراوانی دربارهٔ اثرات استفاده از زمین بر آب‌وهوا تبدیل شد. عکس زیر نیز توسط یکی از پژوهشگران برای نشان دادن همین تفاوت‌ها گرفته شده است.
عکس هوایی از پدیده حصار خرگوش
تصاویر ماهواره ای نیز این پدیده را نشان دادند. همانطور که در تصویر زیر مشاهده می شود زمین ها در سمت شرق این نوار حصاری تیره ترند. علت این است که در این بخش پوشش گیاهی بیشتر است، در حالی که در سمت کشاورزی قاعدتا فقط چند نوع محدود گیاه می کاشتند، بقیه گیاهان و بوته ها را از زمین کنده بودند و به خصوص بعد از برداشت محصول گیاه چندانی در زمین باقی نمی ماند.
در سال های متمادی عکس های هوایی تکرار چنین پدیده ای را نشان داد. مثلا عکس های زیر مربوط به سالهای 1999، 2005 و 2007 است.
امروزه مطالعات نشان می دهد یکی از پیش نیازهای تشکیل ابر، تبخیر آب از گیاهان مختلف، برگ بوته ها و درختان است. ضمنا سطح برگ بیشتر باعث بازتاب امواج تابش خورشیدی بیشتری می شوند که آن ها هم برای تشکیل ابر های باران زا لازم هستند.
و بالاخره باکتری هایی در خاک هایی با پوشش گیاهی متنوع و بومی زندگی می کنند که وارد هوا شده و به تشکیل قطرات باران کمک می کنند. بنابر این از بین بردن جنگل ها و پاکسازی زمین از پوشش گیاهان بومی متنوع چه به وسیله چرای بی رویه دام، چه برای احداث خانه و جاده ها، و چه کشاورزی، بر کیفیت آب و هوا تاثیر می گذارد و باعث کاهش بارش می شود.
پس ما انسان ها قدرت آن را داریم که در زمین مقدرات آسمان را تغییر بدهیم. بنابراین باید تا م یتوانیم پوشش گیاهی متنوع و بومی زمین را تقویت کنیم. به قول ماسانوبو فوکوآکا فیلسوف، فعال کشاورزی و طبیعت گرای ژاپنی: "باران از بهشت نمی بارد، بلکه از زمین می بارد".
جهت مطالعه بیشتر می توانید به منابع زیر مراجعه فرمایید:
Nair, U. S., Wu, Y., Kala, J., Lyons, T. J., Pielke Sr, R. A., & Hacker, J. M. (2011). The role of land use change on the development and evolution of the west coast trough, convective clouds, and precipitation in southwest Australia. Journal of Geophysical Research: Atmospheres, 116(D7).
https://www.uah.edu/science/departments/atmospheric-earth-science/research
*استاد دانشگاه
