به گزارش بهداشت نیوز، در حال حاضر بسیاری از واکسن­های ایرانی و خارجی برای واکسیناسیون و کنترل پاندمی کووید-19 مجوز مصرف گرفته­اند. اکثر واکسن­های کووید-19 در دو دوز تجویز می‌شوند. فاصله زمانی بین تزریق دو دوز در بیشتر واکسن­ها بین 4-3 هفته می­باشد، اما شواهد نشان داده است که در برخی از واکسن­ها مانند آسترازنکا، تأخیر در دوز دوم تا 12 هفته نیز موجب افزایش ایمنی بدن می­شود. سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است که اهمیت چندانی ندارد که دوز دوم را چند روز دیرتر و یا زودتر دریافت کرد اما تزریق آن بسیار مهم است زیرا در دوز اول آنتی ژن جدید به سیستم ایمنی بدن وارد و پاسخ ایمنی بدن آغاز می‌شود و در نهایت  دوز دوم باعث تقویت سیستم ایمنی می‌گردد، به طوری که پاسخ آنتی بادی و همچنین پاسخ سلول T بسیار قوی ایجاد می­کند که طولانی مدت ادامه می­یابد. با توجه به مواجهه با عرضه محدود واکسن­ها و جمعیت مضطرب که منتظر نوبت دوم واکسیناسیون خود هستند سوال­هایی در خصوص حداکثر فاصله بین دو دوز واکسن و نگرانی تأخیر در تزریق دوز دوم واکسن در کشور  وجود دارد که پاسخ آن برای رفع ابهام مردم ضروری است.

روش شناسی تهیه  گزاره برگ

جمع آوری اطلاعات، با بررسی نتایج مطالعات چاپ شده در مجلات معتبر و همچنین شـواهد بیـن المللـی ارائـه شـده توسـط سـازمان جهانـی بهداشـت و آژانس دارویی اروپا انجام شد. سپس شواهد و مستندات با تعدادی از پژوهشگران کشور به اشتراک گذاشته و هم اندیشی و بررسی نقادانه میان پژوهشگران منجر به جمع بندی و ارائه این گزاره برگ شده است.

فاصله زمانی تزریق دوزهای واکسن­ (بر حسب نوع واکسن)

جدول 1: بررسی فاصله بین دوزهای مهم ترین واکسن های تایید شده در دنیا

بررسی مطالعات

با توجه به وقفه در ادامه واکسیناسیون برای تزریق دوز دوم واکسن کووید-19 (به دلیل کمبود تولید واکسن در شرکت های تولید کننده و افزایش سفارش توسط کشورهای مصرف کننده) سؤالی در خصوص تأثیر این تأخیر در دوز دوم واکسن کووید-19 در جامعه ایجاد شده که بررسی مطالعات کشورهای پیشرفته برای رفع ابهام در این زمینه ضروری است.

• مجله معتبرNature  اعلام کرده است که در برخی واکسن­های موجود، تأخیر در فاصله دو دوز، پاسخ ایمنی قوی­تری را به همراه دارد. همچنین اعلام کرده است که به تأخیر انداختن دوز دوم واکسن­های کووید-19 می‌تواند ایمنی نسبی را در میان تعداد بیشتری از جمعیت در مقایسه با جمعیتی با دریافت دوز دوم در فاصله کوتاهتر گسترش دهد. در تاریخ 30 دسامبر انگلستان نیز اعلام کرد که دوز دوم خود را تا 12 هفته بعد از نوبت اول به تأخیر می­اندازد.

• مطالعه در کشور آمریکا که بر روی 175 نفر از افراد گیرنده واکسن بیشتر از 80 سال که دوز دوم واکسن Pfizer  را 3 هفته و 12-11 هفته پس از دوز اول دریافت کردند در مجله معتبر nature  به چاپ رسیده است. سطح آنتی بادی در افرادی که 12 هفته پس از تزریق دوز اول، دومین دوز خود را دریافت کرده­اند، در مقایسه با افرادی که فقط 3 هفته فاصله زمانی میان تزریق دو دوز داشته­اند، 5/3 برابر بیشتر بوده است. مجلهnature  اعلام کرده است که این نتایج قابل اعتماد است، اما مخصوص واکسنPfizer  است که در بسیاری از کشورهای در حال توسعه در دسترس نیست.

• مجله­Lancet  مقاله­ای را در خصوص تأخیر در دوز دوم واکسن آسترازنکا در جمعیت­های مورد مطالعه در انگلیس و برزیل منتشر کرده است. در انگلیس 59% (1407 از 2377 افراد شرکت کننده) دوز دوم خود را 9 تا 12 هفته پس از تزریق دوز اول دریافت کرده­اند. در برزیل  6/18% (384 از 2063 افراد شرکت کننده) دوز دوم خود را در فاصله 9 تا 12 هفته پس از دوز اول دریافت کرده­اند. نتایج حاصل از این مطالعه، نشان می­دهد که کارایی (efficacy) واکسن آسترازنکا در مدت زمان 14 روز پس از دریافت دومین دوز، در گروهی با فاصله تزریق دو دوز بیشتر از 6 هفته ، در مقایسه با گروه با فاصله تزریق بین دو دوز کمتر از 6 هفته، بیشتر بوده است (4/65 درصد در مقابل 4/53 درصد).

• واکسن اسپوتنیک در دو دوز به افراد بالای 18 سال تجویز می‌شود که فاصله­ زمانی بین تزریق دو دوز  3 هفته تا 90 روز می­باشد. مطالعات بر روی واکسیناسیون دسته جمعی در روسیه و سایر کشورها نشان داده است که افزایش این فاصله تأثیری در پاسخ ایمنی بدن ندارد و حتی ممکن است آن را افزایش دهد

• هنوز مستندات قابل اعتمادی در مورد واکسن­های دیگر در دسترس نمی­باشد.

اقدامات انجام شده در کشورهای پیشرفته در راستای کمبود دوز دوم واکسن ها

• در کانادا پیشنهاد ترکیب آسترازنکا برای دوز اول و فایزر برای دوز دوم داده شده است. همچنین ترکیب واکسن­های فایزر و مدرنا برای دوز اول و دوم نیز پیشنهاد شده است.
• در تاریخ 14 آوریل موسسه سلامت فنلاند اعلام کرده است افراد 65 ساله­ای که واکسن آسترازنکا را به عنوان اولین دوز خود دریافت نمود، واکسن دیگری را در دوز دوم بمنظور مطالعه بر روی ترکیب واکسن­ها دریافت کرده است.
• اداره­ مشاوره سلامت فرانسه اعلام کرده است که افراد زیر 55 سال که واکسن آسترازنکا را برای دوز اول دریافت نموده­اند، دوز دوم را از واکسن های با تکنولوژی mRNA دریافت خواهند کرد.
• در 23 آوریل نروژ هم پیشنهاد مشابه با کشور فرانسه در دریافت نوبت دوم واکسن از بین واکسن های خانواده mRNA برای افرادی که آسترازنکا را بعنوان اولین دوز دریافت کرده­اند، شده است.
• وزیر بهداشت اسپانیا اعلام کرده است که به افراد زیر 60 سال که در دوز نخست آسترازنکا را دریافت کرده­اند، اجازه داده می‌شود تا در دوز دوم از بین واکسن­های آسترازنکا و فایزر یکی را انتخاب کنند. انستیتو سلامت این کشور یک مطالعه اولیه در خصوص اثربخشی بیشتر این روش ارائه داده است.
• در 20 آوریل، آژانس سلامت سوئد اعلام کرده است، افراد 65 ساله­ای که واکسن آسترازنکا را به عنوان اولین دوز خود دریافت نمود، می‌توانند واکسن دیگری را در دوز دوم دریافت کنند.
• وزارت بهداشت روسیه کارآزمایی بالینی رژیم ترکیب واکسن­های آسترازنکا و اسپوتنیک را متوقف نموده است. وزارت بهداشت روسیه اعلام کرد که کمیته اخلاق به دلیل فقدان برخی از اسناد و اطلاعات مورد نیاز برای نتیجه گیری در مورد اثربخشی و ایمنی واکسن ترکیبی، این تصمیم را اتخاذ کرد تا نتایج مثبت بیشتری برای ادامه کار گردآوری نماید.

نتیجه گیری

در بررسی های انجام شده مشخص شده است در بسیاری از نقاط دنیا، و در پلاتفرم های مختلف واکسن بین دوز اول و دوم فاصله ای بیش از توصیه اولیه ایجاد شده است. بنا به شواهد موجود و مطالعات انجام شده به نظر می رسد این فاصله چندان نگران کننده نیست.

دکتر سیده معصومه قریشی، استادیار مرکز تحقیقات بیولوژی سلولی و مولکولی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی بابل