آشنایی با شخصیت های مهم تاریخ تشیع بخصوص آندسته از مردان معرفت، جهاد و بصیرت که ضمن تبعیت از خط امامت به حفاظت عملی از میراث فکری تشیع مبادرت نمودند، برای فهم بهتر تاریخ اسلام، بخصوص آشنایی با تاریخ تفکر اسلامی ضروری است.
حضرت عبدالعظیم بن عبدالله بن علی بن زید، سیّد حسنی صحیح النسبی که همواره در میراث دینی‌مان چه در کلام امامان معصوم و چه در قلم رِجالیّون مبرّز شیعه از وی به بزرگی و نیکی یاد شده است، یکی از این رادمردان میدان امامت است.
شاید بتوان گفت نقطه امتیاز حضرت عبدالعظیم حسنی پایداری عقیدتی در خط راستین امامت بود؛ او از سادات حسنی ای است که بر خلاف بسیاری از عموزادگان شهیرش، از خط راستین امامت جدا نشده و نه ادعای امامت و مهدویت کرد و نه در زمانه فوران تردیدها درباره رهبری خط تشیع و امام زمانش، دچار سرگردانی شد و دست به وقوف زد.
درک محضر چهار امام معصوم شیعه (حضرت موسی بن جعفر، علی بن موسی الرضا، محمد بن علی و علی بن محمد علیهم السلام) و تبعیت تام و کامل از امام عصرش همراه با تلاش وافر و مخلصانه او برای ترویج معارف توحیدی و ولایی اهل البیت او را به مقامی رساند که حضرت امام هادی علیه السلام هنگام ورود حضرت عبدالعظیم به محضرشان فرمودند: «خوش آمدی ای ابا القاسم! تو حقاً ولی و دوست مایی».
در همین راستا «اسماعیل بن عباد» معروف به صاحب بن عباد که وزیر زیرک «فخرالدوله دیلمی» بود در خصوص حضرت عبدالعظیم می‌گوید: « ... از امام زمانش بر تمام معاصران خویش برتری داشته و اتکایی کامل و نهایت توسل به معصومین(ع) را دارا بود. هیچ‌کس را منزلت او نبوده و به تمام معنا تبعیت و تقلید از حضرات ائمه می‌کرد و در اولاد و احفاد امام حسن مجتبی(ع) شخصی به قدر رتبه و مقام او به منصه ظهور نرسیده است.»
عبدالعظیم، محدّثی منحصر به فرد
به جز جهاد علمی و فکری ایشان برای صیانت از معارف دینی آنهم در دورانی که از هرسو جریانهای فکری مختلف و عموماً انحرافی ظهور کرده و فرقه های عقیدتی بسیاری فعالانه در حال تبلیغ مرام فکری خود بودند، جناب عبدالعظیم حسنی به عنوانی محدثی یگانه در انتقال معارف بیانی و احادیث اهل البیت علیهم السلام نیز دارای کارنامه ای درخشان است.
طبق آنچه در مُسند حضرت عبدالعظیم آمده حدود۷٠ حدیث و طبق برخی دیگر از تحقیقات۱۲٠حدیث به ما رسیده که از بین این روایات، کمتر حدیثی در حیطه و حوزه فقه یا تاریخ است، بلکه اکثریت احادیث منقول از سید الکریم را روایات اعتقادی و معارفی تشکیل میدهند که بعضی از آنان فقط و فقط از ناحیه و سند ایشان نقل شده است، به طوری که اگر ایشان این سخنان را از اهل بیت نقل نمی‌کرد، چه بسا ما از این دُرَر و ذخایر گرانبهای معرفتی برای همیشه محروم می‌ماندیم. از جمله برخی "احادیث حوزه مهدویت"، که واجد روشنگریهای بسیاری است یا احادیث انگیزشی و معرفتی "فضیلت صلوات بر محمد و آل محمد" از این دسته از روایات هستند. همچنین روایت "عرضه دین" عبدالعظیم حسنی خدمت امام هادی علیه السلام، که در بردارنده اصول اعتقادی شیعیان است، از غُرَر روایاتی است که از ایشان به ما رسیده.
مؤسس حوزه علمیِ ری
هجرت تاریخی حضرت عبدالعظیم حسنی، از صفحات مهم و حسّاس زندگی پر برکت او بود. وی پس از تشدید فشار دولت عباسی بر ائمه معصومین و شیعیان آنان، به خصوص سادات شریف، از فرصت استفاده کرده و وارد ایران شده و در منطقه رِی سکنیٰ گزید.
برخلاف مناطقی مثل قم و طبرستان که به نوعی پایگاه شیعیان به حساب می آمدند، اهالی منطقه ری چندان آشنایی و شناختی نسبت به معارف اهل بیت علیهم السلام نداشتند و این به آن سبب بود که امویان سالیان سال با تبلیغات و راهکارهای مختلف روانی، این منطقه را از خاندان عصمت دور کرده بودند.
جناب عبدالعظیم پس از هجرت به رِی در منطقه‌ای به نام «سکة الموالی» در خانه فردی از محبّان آل الله پناه گرفته و با توجه به شرایط عقیدتی حاکم بر این منطقه از فرصت بهره مند شده و کلاس های درسی بر پا کردند تا مردم را آرام آرام با مکتب حقهٔ تشیع آشنا کنند.
ثمره این حضور و کرسی درسِ جناب عبدالعظیم تربیت محدّثان بزرگی چون «سهل بن زیاد رازی» و «ابوحماد رازی» بود. در این بین ناگفته نماند که تبدیل رِی به مرکزی مهم برای کسب معارف اهل بیت موجب شد تا بعد ها از دل این کانونِ علمی محدّثی عظیم الشأن و دانشمندی گران ارج چون«محمد بن یعقوب کلینی» صاحب کتاب شریف «الکافی» تربیت شود.
حضرت عبدالعظیم حسنی، میراثی گرانبها از معارف اسلامی را برای شیعیان بالاخص اهالی ایران برجا گذاشت که موجب آشنایی خِیل کثیری از مردم با اهل بیت عصمت و طهارت و طریق هدایت شد. باید به او به چشم مجاهدی بنگریم که هستی اش را بی هیچ چشم داشتی برای ترویج مکتب اسلام علوی صرف کرد، این امر اورا به درجه ای رساند که قریب و قرینِ ولیّ معصومی چون حضرت سیدالشهدا شد که در حدیث است، امام هادی به یکی از اهالی رِی فرمود:«بی شک و تردید، اگر قبر عبدالعظیم را که پیش خودتان است زیارت کرده بودی، مانند این بود که حسین بن علی را زیارت کردی.»
از همین روست که مقبره مطهر ایشان در جنوب تهران پس از سالیان دراز همچنان ملجأ و مأمن عاشقان و تشنگان معارف علوی و ولوی است
