به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، دومین نشست از سلسه نشست «اقتصاد دانش بنیان؛ چیستی، موانع و الزامات» با موضوع «بازتعریف اقتصاد دانش بنیان با تمرکز بر مفهوم بهره وری» توسط اندیشکده اقتصاد مقاومتی و با میزبانی پژوهشکده امور اقتصادی وزارت امور اقتصادی و دارایی برگزار شد.

سوال: آیا مشکل مسکن و اشتغال در وزارت راه و شهرسازی و وزارت کار حل می‌شود؟

آقای سپهر قاضی نوری استاد تمام سیاستگذاری علم و فناوری دانشگاه تربیت مدرس: خیر. مشکل مسکن و اشتغال در وزارت اقتصاد و بانک مرکزی حل می‌شود، چون منابع مالی دست آن‌هاست.  

متغیرهای کلان اقتصاد تعیین کننده وضعیت مسکن هستند. اسناد بالادستی دانش بنیان شدن اقتصاد، سیاست‌های کلان اقتصاد مثل نرخ تورم، نرخ ارز، قانون مالیات، بیمه، قانون کار و ... است. این‌ها کل اقتصاد را تعیین می‌کنند. این نگاه که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بخواهد اقتصاد دانش بنیان را راه بیندازد شدنی نیست.

یک اقتصاد بیشتر نداریم؛ یا دانش بنیان می‌شود یا نمی‌شود. اقتصاد دانش بنیان به معناي ساخت اقتصاد ديگري نيست بلکه به معناي تغيير ماهيت اقتصاد يک کشور است.کارهایی را می‌کنیم که در هیچ کجای دنیا انجام نشده‌ و با مشکلاتی مواجه می‌شویم که مختص ماست.

سوال: چرا به دنبال اقتصاد دانش بنیان هستیم؟

آقای قاضی نوری: تولید ثروت و رفاه به ویژه اشتغال برای افراد با تحصیلات بالا گران‌قیمت‌تر است، اين اتفاق در اقتصادهای دانش بنیان شدني است. یعنی کشورها با اقتصاد دانش بنیان ثروتمند می‌شوند. حال اگر قرار است از بخش‌های معمولی بیمه و مالیات و ... بگیریم و از شرکت دانش بنیان این‌ها را نگیریم و یک پولی هم به آن بدهیم چه فایده‌ای دارد؟ ما می‌خواستیم این شرکت‌ها باری را از دوش اقتصاد بردارند نه این که باری بر دوش دولت شوند.

سوال: بهره وری ما در خود سیاست و هزینه‌هایی که در حوزه دانش بنیان کردیم چقدر است؟

آقای قاضی نوری: غیر از بودجه‌هایی که دستگاه‌های دیگر در حوزه دانش بنیان هزینه کرده‌اند، معاونت علمی به عنوان متولی اصلی مساله دانش بنیان چند منبع داشته‌است:

• بودجه خود معاونت علمی
• بودجه صندوق نوآوری و شکوفایی
• کمک‌های ارزی صندوق توسعه ملی به معاونت علمی
• معافیت‌های مالیاتی شرکت‌ها

سوال: چرا نحوه تخصیص این بودجه‌ها نباید منتشر شود؟ 

آقای قاضی نوری: اصلا مشخص نیست برای چه کاری چه مقدار و به چه کسی کمک شده‌ است. همین‌هاست که فساد و عدم بهره وری ایجاد می‌کند. بهره وری و رقابت و ... در فضای شفافیت اتفاق می‌افتد.

شرکت‌های دانش بنیان عمدتا تبدیل به کارمندان دولت شده‌اند و با تغییر معاون علمی نیز نمی‌شود به این شرکت‌ها پول نداد. اگر حمایت‌های دولت برداشته شود بیش از ۹۰ درصد از شرکت‌های دانش بنیان نمی‌توانند دوام بیاورند.

این شرکت‌ها وابسته به اقتصاد نیستند بلکه وابسته به دولت اند. بهره وری از جنس درآمدزایی است. تا وقتی که نگاه ما به شرکت‌های دانش بنیان این است که پول بدهیم و اتفاقی بیفتد اتفاقی رخ نخواهد داد و شرکت‌های دانش بنیان به اقتصاد وصل نمی‌شوند. الآن می‌گویند شرکت‌های دانش بنیان نمی‌توانند مطالباتشان را بگیرند. چرا؟ چون مشتری این شرکت‌ها بخش واقعی اقتصاد نیست، مشتری شرکت‌ها دولت است که پول ندارد. ما بیش از نیاز به شرکت دانش بنیان، نیاز به توسعه بازار دانش بنیان داریم.

دانش و فناوری ابزار افزایش بهره وری، سودآوری و رقابت پذیری است

سوال: چطور به این رسیدیم که باید بر دانش بنیان شدن تاکید کنیم؟

آقای علیرضا باباخان مدیرعامل صندوق پژوهش و فناوری استان البرز: پس از گران شدن نفت در سال ۵۳ و ۵۴، یک عقب ماندگی در کشور احساس کردیم و برای جبران عقب ماندگی سیاست‌های مختلفی در کشور اتخاذ شد.

یک زمانی شرکت‌های بزرگ مد نظر قرار گرفتند، بعد شرکت‌های کوچک، سپس بنگاه‌های زودبازده و... این حرکت‌های مختلف نشان می‌دهد که همواره کار شتابزده‌ای برای کاهش فاصله کشور با سایر کشور‌های توسعه یافته مدنظر سیاستگذاران بوده و همیشه این تصور وجود داشته‌است که ما اگر عناوین را اصلاح کنیم می‌توانیم این عقب ماندگی را کاهش دهیم. در نهایت به این رسیدیم که الآن دنیا دارد می‌رود به سمت اقتصاد نوآور و دانش بنیان پس ما هم باید همین حرف‌ها را بزنیم تا مثل آن‌ها شویم.

در کشورهای توسعه یافته از ابتدا مساله بهره‌وری بوده‌ است. مثلا در ژاپن یک زمانی بهره وری از طریق دانش مدیریت، مدیریت فرایندها و فرهنگ سازمانی ارتقاء می‌یافت. بعد از مدتی که بهره وری از طریق مکانیزم‌های مرسوم افزایش نيافت و متوجه شدند که مفهومی به نام تحقیق و توسعه به افزایش خروجی‌های فناورانه شرکت‌ها کمک کند پس به تدریج فناوری به معنای امروزی مهم شد و این کشور به سمت اقتصاد دانش بنیان حرکت کرد.

این روند تکاملی دنیاست که از اقتصاد منبع محور به سمت اقتصاد مبتنی بر بهره وری حرکت کرده و برای افزایش بهره وری به استفاده بیشتر از دانش در بدنه صنعت روی آورده‌ است. دانش و فناوری ابزار افزایش بهره وری و سودآوری و رقابت پذیری بیشتر هستند.

سوال: تجارب دنیا در بهبود شاخص‌های اقتصادی به کدام سمت حرکت کرده است؟

مدیرعامل صندوق پژوهش و فناوری استان البرز: براساس تجربه دنیا، در کنار بهبود شاخص‌های کلان اقتصادی و فضای کسب و کار دولت‌ها یک سری مداخلاتی در امور بنگاه‌ها دارند. این مداخلات نیز از جنس برچسب زدن دانش بنیان و غیر دانش بنیان نیست.

از این جنس است که دولت کمک کند که بنگاه‌ها بتوانند فناوری را کسب کنند. یکی از راه‌های اکتساب فناوری هم منابع خارج از کشور است. بیش از ۹۵ درصد شرکت‌های دانش بنیان ما پایه فناوری شان مهندسی معکوس بوده‌است.

این هم هزینه‌ها را خیلی افزایش می‌دهد هم این که هرگز  شرکت مهندسی معکوس کننده به شرکت اصلی تولیدی نمی‌رسد. مساله بعدی که دولت‌ها کمک می‌کنند، انتشار فناوری است تا سایر شرکت‌ها که این فناوری را ندارند بتوانند از آن استفاده کنند. این جا دولت می‌تواند سیاست‌هایی اتخاذ کند که شرکت‌های بزرگتر بتوانند با اتصال به شرکت‌های کوچک مساله‌شان را حل کنند.

 بسیاری از شرکت‌هایی که می‌خواهیم با آن‌ها در مورد بهره وری حرف بزنیم، در الفبای کنترل هزینه‌ها، کنترل کیفیت محصولات و امور عادی شرکت‌داری خودشان هم مانده‌اند. در همین شرکت‌ها یک محصول که سال‌ها روی آن کار شده را به اسم دانش بنیان ثبت می‌کنند و شرکت دانش بنیان می‌شود در حالی که سال‌ها با یک شرکت بهره ور و دانش بنیان به معنای واقعی فاصله دارد.

یکی از مداخلاتی که دولت‌ها در جهان می‌کنند، آموزش روش‌های نوین مدیریتی و توانمندسازی شرکت‌ها براي کنترل هزینه‌ها و اداره شرکت است.

این سیاستگذاری‌های کلان و همچنین مداخلات هوشمند دولت اگر به درستی صورت گیرد اساسا نیازی به صندوق نوآوری و شکوفایی و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیست.

سوال: گفته می‌شود دو نهاد کمترین نقش آفرینی را در حوزه بهره وری دارند؟

مدیرعامل صندوق پژوهش و فناوری استان البرز: یکی سازمان ملی بهره وری است که فکر می کنم بیشتر دارد داده جمع می کند برای گزارش سالانه ای پی او. یکی هم سازمان ملی استاندارد که در خیلی حوزه های جدید که وارد می شویم می بینیم که سازمان ملی استاندارد عقب است. و نقش آفرینی خاصی در این موضوع انجام نمی دهد.

پیش‌نیاز دانش بنیان شدن تدوین سیاست صنعتی است. تا زمانی که ندانیم در چه صنعتی می‌خواهیم پیش برویم، چطور می‌خواهیم در آن صنایع فناوری را کسب کنیم و بهره وری را ارتقا دهیم؟ تا سیاست صنعتی وجود نداشته‌باشد، حرف از دانش بنیان زدن به مفهوم شرکت دانش بنیان تقلیل پیدا می‌کند.

خود شرکت دانش بنیان هم نیاز به بازنگری دارد. الآن ما فکر می‌کنیم شرکتی دانش بنیان است که محصول دانش بنیان و دارای فناوری پیشرفته تولید کند و به فرایندهای مدیریتی و بازاریابی و ... هیچ کاری نداریم. پس حداقل اگر قرار است صرفا در بحث شرکت دانش بنیان بمانیم، با وزن دادن به مولفه‌های مدیریتی گامی رو به جلو در راستای حرکت به سمت بهره وری برداریم.

با افزایش کمی شرکت‌ها، اقتصاد دانش بنیان نمی‌شود

آقای محمد مهدی تاجیک کارشناس اندیشکده اقتصاد مقاومتی: آنچه امروز در کشور دیده می‌شود، اقتصاد دانش بنیان صرفا به مثابه چند شرکت دانش بنیان یا صرفا تمرکز بر حوزه‌های با فناوری‌های پیشرفته (High Tech) بوده‌است. یکی از رویکرد‌های مهمی که توسط رهبری نیز مورد تاکید قرار گرفته و توسط برخی کارشناسان دنبال می‌شود، اقتصاد دانش بنیان به مثابه ارتقای بهره وری است.

درواقع با این تعبیر، در هر حوزه‌ای که می‌گوییم دانش بنیان عمل شود، یعنی قرار است بهره وری در آن بخش افزایش یابد. به بیان دیگر درآمد‌ها افزایش و هزینه‌ها کاهش یابد تا صرفه اقتصادی آن حوزه بالاتر رود.

آنچه ما هم اکنون در صحنه اقتصاد دانش بنیان داریم تنها بخشی از اقتصاد دانش بنیان است، درواقع تعداد زیادی شرکت دانش بنیان در کشور وجود دارد، اما اقتصاد ما هنوز دانش بنیان نشده‌است.

براساس آمار‌های معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، حدود یک ماه پیش ۷۰۶۴ شرکت دانش بنیان در کشور ثبت شده‌ بود در حالی که این تعداد امروز به ۷۳۸۳ رسیده‌است. ۳۱۹ شرکت در همین یک ماه به فهرست شرکت‌های دانش بنیان اضافه شده‌اند. اگر مساله ما افزایش کمی شرکت‌ها بود، همان طور که برخی مسئولین این حوزه نیز مدعی هستند، ما امروز وضعیت خوبی داشتیم و می‌شد امیدوار بود که با ادامه همین روند اقتصادمان دانش بنیان می‌شود. اما آن طور که به نظر می‌رسد و بسیاری از کارشناسان می‌گویند مساله این نیست.