یاسر موحدفرد دبیر کل بنیاد فردوسی در گفت‌وگو با میزان درباره جایگاه فردوسی در زبان و ادب ایران و جهان گفت: ابوالقاسم فردوسی، در دوران خود پژوهشگری برجسته و برخاسته از یک انجمن ادبی بود که توانست، مامویتی بزرگ را به پایان برساند و هدف‌هایی را که از سوی این انجمن تعیین شده بود، در قالب منظومه‌ای داستانی که الگوی آن برگرفته از کتاب‌های آسمانی بود، سرود و برای جامعه ایرانی و حتی جامعه جهانی ارائه کرد.
وی ادامه داد: فردوسی را باید یک اندیشمند دانست، بررسی‌های مستند نشان می‌دهد، او در زمان سرودن شاهنامه که خود آن را نامورنامه می‌خواند، با یک وقفه چند ساله روبه‌رو شده است. این زمان برای پژوهش در تاریخ صرف شده و سپس ادامه سرودن شاهنامه را در دستور کار خود قرار داده است. بدین ترتیب، جای جای شاهنامه برگرفته از دانش در زمینه‌های گوناگون است، از مردم‌شناسی تا جهان‌شناسی، حتی دانش پزشکی، مهندسی، کیهان‌شناسی و کانی‌شناسی تا دین‌شناسی در شاهنامه کاملا دیده می‌شود؛ از این روی اثری که فردوسی بر جای گذاشت، در جهان ادب و دانش بسیار ارزنده و قابل استناد است.
موحدفرد به انجمن ایرانی و همکاری دوستان فردوسی اشاره و اظهار کرد: انجمنی در زمان زندگی فردوسی وجود داشت که هدف آنان گسترش فرهنگ و ادب پارسی و یادآوری جایگاه سرزمین کهن ایران بود. به همین منظور در دیباچه شاهنامه که از سوی خود فردوسی سرایش شده است، به برخی از اعضای این انجمن دوستدار فرهنگ و ادب ایرانی اشاره شده و به آشکارا بهره‌گیری از کتابی که محمد پوربابک خراسانی به صورت مخفیانه نوشته و در سرودن شاهنامه نیز از آن بهره‌گیری شده، تاکید دارد. شاهنامه که بر پایه پژوهش استوار شده هزینه‌بر و زمان‌بر بوده و در آن از تاریخ شفاهی و پژوهش‌های میدانی و کتابخانه‌ای استفاده شده است، لذا فردوسی هزینه‌های هنگفتی را در کنار پژوهش‌های زمان‌بر قرار داده است.
وی تصریح کرد: شاهنامه‌ای که فردوسی پایه‌گذار آن بوده، مصادف با شکل‌گیری کتابی به قلم محمد دقیقی توسی بود که از اعضای انجمن مخفی محسوب می‌شد، همان انجمنی که فردوسی به واسطه کمک آنان توانست شاهنامه را بسراید. حدود هزار بیت از کتاب دقیقی سروده شده بود، اما نافرجام ماند، چون او به دست دسیسه‌گران و مخالفان ایران ترور شد. نکته قابل توجه اینکه فردوسی برای تکمیل کردن شاهنامه از اثر محمد دقیقی توسی نیز کمک گرفته و بهره‌برداری کرده است. در راستای آماده‌سازی شاهنامه، حکیم فردوسی و اعضای انجمن ایرانی بارها مورد تهدید قرار گرفته بودند و حتی برخی از اعضای انجمن ربوده شده و ناپدید شده بودند، اما سرانجام شاهنامه با یاری اندیشه‌ها و سرمایه‌های انجمن دوستداران فرهنگ ایرانی خصوصا خود فردوسی گردآوری و آماده‌سازی شد.
موحدفرد به تلاش‌های فردوسی در راستای پاسداشت شاهنامه اشاره و بیان کرد: برای سروده شدن و ویرایش شدن شاهنامه، هزینه‌های فراوانی انجام شد و اعضای انجمنی که دوستان فردوسی آن را راه‌اندازی کردند، همگی از جوانمردان فرهنگ‌ساز بوده و در این زمینه سرمایه‌های فراوانی صرف کردند. آنان قالب کارهای خود را در بخش فیش‌برداری برای تولید محتوا و استخراج مستندهای تاریخی انجام دادند که فردوسی از آن برای سرایش شاهنامه بهره گرفته است. بخشی از پژوهش‌ها به پیشینه‌های تاریخی ایرانیان بازمی‌گشت که همگی در دیباچه‌ای که فردوسی آن را در شاهنامه آورده، مطرح و قابل استناد است. نکته جذاب دیگر، نکته‌هایی است که در شاهنامه به خوبی به آن پرداخته شده و شیوه کشورداری و آیین شهریاری را مطرح کرده است. دسته‌بندی مردم و شناخت فرهنگ آنان در چهارچوب جهان‌شاهی و امپراتوری ایران بزرگ از جمله دستاوردهای ارزنده فردوسی در شاهنامه محسوب می‌شود.
دبیرکل بنیاد فردوسی اظهار کرد: طی سال‌ها بررسی و پژوهش بر روی شاهنامه که از سوی بنیاد فردوسی انجام شده، نگاهی متفاوت و قابل توجه در زمینه شاهنامه و تلاش‌های ارزنده فردوسی شکل گرفت. از سوی دیگر بخش‌هایی از شاهنامه فردوسی که امروز به دست ما رسیده در طول سال‌ها دستخوش تغییر و تحول شده و یا از میان رفته است و اکنون تنها ۵۰هزار بیت از شاهنامه باقی مانده که گویا دست‌کم ۱۰هزار بیت آن از میان رفته است. بر اساس پژوهش‌های دقیق ادبی، شاهنامه فردوسی ۶۰هزار بیت داشته و بخش‌ها و بیت‌هایی نیز به شاهنامه افزوده شده و یا از آن کاسته شده است، با این وجود بنیاد فردوسی تلاش کرده تا شاهنامه را آن‌گونه که فردوسی سروده، بازیابی کند و بار دیگر به جامعه ایرانی ارائه دهد.
موحدفرد تاثیر شاهنامه بر زندگی و جامعه امروز را مورد بررسی قرار داد و افزود: اگرچه شوربختانه جامعه امروز توجه چندانی به دانشنامه شاهنامه و شاهنامه‌خوانی ندارد، اما بنیاد فردوسی در زمینه گسترش فرهنگ شاهنامه‌خوانی تلاش‌های فراوانی انجام داده که خوشبختانه به ویژه پس از ثبت‌های جهانی هزاره پایان سرایش شاهنامه فردوسی ماندگار شده است. در این میان هنر نقالی نیای نمایش ایرانی، آیین‌های پهلوانی، آیین چوگان و شهریاری با همکاری بنیاد فردوسی بسیار اثرگذار بوده، اگرچه همچنان جای کار بسیاری باقی مانده است.
وی بیان کرد: شاهنامه در گذشته بیشتر مورد توجه بوده و بسیاری از نام‌هایی که امروزه ما ریشه آن را نمی‌دانیم، برگرفته از همین دانشنامه «شاهنامه» فردوسی است. فردوسی در سرودن شاهنامه تلاش کرده تا زبان فارسی را به اوج شکوفایی برساند، اما با این وجود برخی واژگان عربی در کنار گنجینه واژگان پرشمار پارسی در شاهنامه نیز دیده می‌شود. برای نمونه تاریخ‌نگاری اسلامی یا همان زمان هجری قمری در کنار اشاره به گاهشمار باستانی در سخنان فردوسی، زمان پایان سرایش شاهنامه مطرح شده که گویای این امر است.
موحدفرد به تفکر و اندیشه فردوسی در سرایش شاهنامه پرداخت و بیان کرد: فردوسی در زمان نگارش شاهنامه همه جوانب را با هم در نظر گرفته و به پیوند ایران و اسلام نگاه و اندیشه‌ای خاص داشت. نکته قابل توجه دیگر که می‌توان آن را در شاهنامه به وضوح دید، باور فردوسی به پروردگار و ادیان کهن ایرانی و نیز نگاه قرآنی و روایات و فرهنگ شیعی بوده که در امتداد آموزه‌های ایرانی و در اثرش «شاهنامه» به ویژه در دیباچه آورده شده است و این مهم نشان می‌دهد که تا چه اندازه این فرد بلنداندیش توانسته به نگاه توسعه‌محور و فلسفه متعالی، جامعه انسانی را به مخاطب خود انتقال دهد. همه این‌ها را می‌توان در دیباچه‌ای که فردوسی سروده است مورد ارزیابی قرار داد. بر این باورم که به استناد همین دیباچه پیرامون روند فکری و رویدادهای زمانی فردوسی می‌توان پژوهش‌های دامنه‌گستر را مورد ارزیابی قرار داد.
مدیرعامل موسسه فردوسی توسی، ریشه‌یابی برخی از واژه‌ها و یا نام‌های شاهنامه را قابل تامل دانست و بیان کرد: هنگامی‌که به شاهنامه که بزرگ‌ترین کتاب حماسی و دانشنامه‌ای جهان محسوب می‌شود، نگاه می‌کنیم، هم به جنبه‌های گوناگون کار پژوهشی فردوسی و همکارانش طی آن سال‌ها پی می‌بریم و هم به گستردگی و ریزبینی آنان در بخش‌های گوناگون شاهنامه می‌توان توجه کرد. در این دانشنامه از آغاز، سخن از یکتاپرستی و آفرینش خرد و در ادامه آفرینش چهار گوهر پدیدآورنده جهان «آب، باد، خاک و آتش» سخن به میان آمده و به پدیده‌های شگفت‌انگیز در آفرینش هستی و مردم‌شناسی اشاره شده که به بسیاری از نگره‌های نوین تمدنی اشاره کرده است. از سوی دیگر شخصیت‌هایی که در شاهنامه فردوسی به آن‌ها اشاره شده نمایندگان دوره‌های تاریخی در جامعه ایرانی و حتی جامعه جهانی هستند و منبع قابل استناد و زنده برای تاریخ‌نگاری به شمار می‌رود.
وی به یکی از ویژگی‌های شاهنامه فردوسی پرداخت و افزود: یکی از ویژگی‌های شاهنامه که اثری بی‌بدیل از فردوسی به شمار می‌آید، این است که شاهنامه شالوده‌ای از تاریخ چندین هزار ساله ایران و مردمان این سرزمین است که در آفرینش آن نکته‌های ارزشمندی به کار برده شده است؛ پژوهش‌های تمدن‌شناسانه، مردم‌شناسانه، جامعه‌شناسانه و روان‌شناسانه ایران و بسیاری از کشورهای جهان به گونه‌ای بی‌نظیر در شاهنامه رخ‌نمایی کرده است و طی سال‌های اخیر بنیاد فردوسی و موسسه فردوسی توسی توانسته رهیافت‌ها و دستاوردهای قابل تاملی از بخش‌های تاریخی و اجتماعی را به استناد شاهنامه فردوسی در سازمان جهانی یونسکو به ثبت برساند. این به معنای اعتباری است که شاهنامه توانسته در سازمان ملل متحد به وسیله بازشناسی شایسته بنیاد فردوسی به نمایندگی از ایران فراهم کند.
دبیرکل بنیاد فردوسی به تدوین کتاب‌هایی نوآیین برگرفته از شاهنامه اشاره و بیان کرد: در شاهنامه فردوسی برخی از واژه‌ها با رمزگذاری آورده شده و یا برخی واژه‌ها سنگین و بسیار کهن بوده که برای نسل امروز شناخته شده نیست؛ از این رو بنیاد فردوسی تلاش کرده تا با تدوین کتاب‌هایی بسیار روان بر پایه گشتار زبانی و واژه‌شناسی، بر گرفته از خود متن شاهنامه با مستندسازی روی یک متن گزیده با واژگان روان و بهره‌گیری از شاهنامه‌های کهن و همچنین پژوهش‌های دامنه‌گستر از سوی امنای بنیاد فردوسی ره‌آوردی را تهیه کند. این محتواها با اعراب‌گذاری برای روان‌خوانی و حتی جابه‌جایی برخی بیت‌ها، برای نخستین بار نسخه آموزشی و نمایشی شاهنامه را آماده‌سازی کند. بدین ترتیب امکانی فراهم آمده تا این اثر ادبی با زبانی ساده در اختیار گروه‌های کودک و نوجوان و نیز جوانان و بزرگسالان قرار داده شود و در دوره‌های آموزشی مجازی دانشگاهی هنرهای شاهنامه‌ای زیر نظر موسسه فردوسی توسی و دانشگاه پیام نور برای آموزش مورد ارزیابی قرار گیرد و دانش‌آموختگان برجسته‌ای داشته باشد.
وی اظهار کرد: کتاب‌های «۳۶۵ روز با شاهنامه فردوسی» برای جوانان و بزرگسالان و «شاهنامک» برای گروه سنی کودکان و نوجوانان تهیه شده که امیدواریم به زودی از سوی نشر پازینه منتشر شود و در دسترس علاقه‌مندان به ویژه نسل جوان فارسی زبان قرار گیرد، زیرا بر این باورم که کاهش میزان آگاهی نسل آینده از پیشینه و اندیشه‌های ماندگار و ارزشمند ایرانیان و فردوسی که پایه‌گذار دانشنامه شاهنامه است، اندک بوده و این آسیبی برای فرهنگ کشور و جامعه آینده ایران خواهد بود.
موحدفرد به کلیدواژه‌های موجود در شاهکار فردوسی اشاره و بیان کرد: در شاهنامه در آغاز به خداشناسی و سپس به خردشناسی، جهان‌شناسی، مردم‌شناسی و حتی دانش‌شناسی و دین‌شناسی پرداخته است، نکته دیگر کلیدواژه‌های به کار رفته در شاهنامه است که بیشتر نگاه جامعه‌محور دارد، واژگانی همانند «مردم» نشان می‌دهند، افق دید فردوسی نسبت به جامعه تا چه اندازه با اهمیت بوده است. او هرگز فردگرایی را مطرح نکرده و نگاه روان‌شناسانه و جامعه‌شناسانه در جای جای شاهنامه به چشم می‌خورد که همه بیانگر به کار گرفتن دانش‌های گوناگون در این میراث گرانمایه بوده است؛ بدین ترتیب انس گرفتن با شاهنامه می‌تواند زمینه را برای آشنایی جامعه با قابلیت‌های علمی و دانشی فردوسی و همچنین رمزگشایی از گذشته‌های دور ایران و تاریخ و تمدن ایران را مطرح کند. به عبارت دیگر، شاهنامه رهیافتی تاریخی از تمدن نیاکان و بازشناسی تمدن گمشده ایران بزرگ است. شاهنامه را باید اثری روزآمد و رشددهنده دانست و به سفارش خود فردوسی باید آن به آن و لحظه به لحظه با خواندن شاهنامه نگاه نوینی را به مردم آموزاند.
وی تاکید کرد: شاهنامه فردوسی یک میراث جهانی برتر بوده که در سازمان ملل متحد شناخته شده و دستاوردی که از این اثر دیده می‌شود حتی در هنگام هشت سال دفاع مقدس در دوران کنونی سبب شد تا بخش‌هایی از مرزهای ایران به درستی پاسداری شود. برای نمونه در زمینه اثبات وجود نام کهن اروندرود، ایران به پشتوانه شاهنامه توانست دادخواست خود را در سازمان ملل اثبات کند و این منطقه با همین نام برای ایران باقی بماند.
دبیر کل بنیاد فردوسی درباره آموزه‌های شاهنامه ابراز کرد: در شاهنامه نیروهای اهریمنی و نیروهای اهورایی از یکدیگر جدا هستند، اما با این حال هرگز در جنگ‌هایی که ایرانیان با اهریمنان داشتند، خشونت وجود نداشته و در عین حال سرزندگی و دانش و آگاهی و تجربه و همچنین توجه به نیک و بد در این دانشنامه بسیار مورد تاکید قرار گرفته است.
موحدفرد، تولید آثار پژوهشی و هنری بر گرفته از شاهنامه را کاری ارزنده دانست و خاطرنشان کرد: در جامعه امروز می‌توانیم با استناد به شاهنامه، آثار نوینی در زمینه‌های تصویرسازی تجسمی، نگارگری، مینیاتور و تندیس‌سازی و حتی طراحی پوشاک ایرانی داشته باشیم و نیز آثار سینمایی و هنرهای نمایشی و موسیقایی تولید کنیم که می‌تواند درآمدزا هم باشد، زیرا تصویرسازی‌های ذهنی که فردوسی در شاهنامه بر جای گذاشته بسیار ارزنده است.
وی ادامه داد: با نگاهی به آیین شهریاری که فردوسی از دوران پیشدادی در شاهنامه مطرح کرده، به نکات جذابی می‌رسیم؛ به ویژه جایگزین کردن صنف‌داری به جای طبقه‌های اجتماعی و رشد دسته‌ها به وسیله توانمندی‌های آنان. بر این پایه نمایندگان پیشه‌های گوناگون می‌توانند در کشورداری تصمیم‌ساز باشند، زیرا برترین‌های هر صنف و دسته، وارد مجلس مهستان و بزرگان ایران می‌شدند. آنان در هر زمینه تخصصی جایگاه شایسته‌ای را برای فعالیت‌های فرهنگی، هنری، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، پژوهشی و آموزشی رقم زده‌اند که همچنان الگویی سازنده برای کشورداری و جهان‌داری در جای جای گیتی به شمار می‌رود.
انتهای پیام/
خبرنگار: انسیه بغدادی
