این مصائب یا از باب عذاب کفار است یا ابتلای مؤمنان؛ همچنان که در آیۀ ۱۵۵ بقره می‌خوانیم «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرین؛ و قطعاً شما را به چیزى از [قبیلِ‏] ترس و گرسنگى و کاهشى در اموال و جان‌ها و محصولات مى‏‌آزماییم؛ و مژده بده صابران را.»

 

با توجه به این که مهم‌ترین فلسفۀ آخرالزمان، ابتلائات الهی و با هدف رشد و تزکیه مؤمنان و نیز عذاب کافران است، این آیه به فضای کلی حدیث ارتباط می‌یابد. روایات ذیل این آیه، حکایت از فضای آخرالزمانی آن دارد.

 

امام جعفر صادق علیه‌السلام در روایتی ذیل این آیه فرمودند: «إِنَّ قُدَّامَ قِیَامِ الْقَائِمِ‏ عَلَامَاتٍ بَلْوَى مِنَ اللَّهِ تَعَالَى لِعِبَادِهِ الْمُؤْمِنِینَ قُلْتُ وَ مَا هِیَ قَالَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ (۱۵۵ بقره)»‏ قَالَ مَوْتٌ‏ ذَرِیع (الغیبة، نعمانی، ص ۲۵۰) ‏پیشاپیش قیام قائم عجل‌الله تعالی فرجه‌الشریف، علاماتی است که بلایی از جانب خدای تعالی برای مؤمنان است.

 

راوی می‌گوید: این بلا چیست؟ امام فرمودند: موت ذریع.

 

در این‌باره به ۴ روایت از امیرالمؤمنین امام علی علیه‌السلام اشاره می‌شود:

 

۱ ـ امیرالمؤمنین امام علی علیه‌السلام در روایتی موت احمر را مردن با شمشیر و و موت أبیض را به مردن با طاعون یا بیماری‌های مهلک تفسیر کرده‌اند: «بَیْنَ‏ یَدَیِ الْقَائِمِ‏ مَوْتٌ‏ أَحْمَرُ وَ مَوْتٌ أَبْیَضُ وَ جَرَادٌ فِی حِینِهِ وَ جَرَادٌ فِی غَیْرِ حِینِهِ أَحْمَرُ کَالدَّمِ فَأَمَّا الْمَوْتُ الْأَحْمَرُ فَبِالسَّیْفِ وَ أَمَّا الْمَوْتُ الْأَبْیَضُ فَالطَّاعُون؛ پیشاپیش قائم، مرگ سرخ و مرگ سفید و ملخى فصلى و ملخى غیر فصلى که همچون خون سرخ رنگ است، خواهد بود، اما مرگ سرخ به وسیلۀ شمشیر است و اما مرگ سفید یعنى طاعون‏.»

 

۲ ـ اصبغ بن نُباته ضمن روایتی از امیرالمؤمنین امام علی (ع) درباره برخی از وقایع آخرالزمان نقل می‌کند: پس هنگامى که گردش آسمان طولانى شد، خواهید گفت: (آن مهدى موعود) مرده یا هلاک ‌شده و به کدام بیابان رفته است. آن روز، تأویل این آیه مصداق پیدا می‌کند «ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّةَ عَلَیْهِمْ وَ أَمْدَدْناکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنینَ وَ جَعَلْناکُمْ أَکْثَرَ نَفیرا» و براى آن، نشانه‌‏ها و علائمى است:

 

اول آن‌ها محاصره کوفه است به وسیله نگهبانان و خندق و رخنه کردن آب در کوچه‏‌هاى کوفه و تعطیل مساجد در مدت چهل شب، پیدا شدن هیکل‏ و برافراشته شدن پرچم‌ها در اطراف مسجد بزرگ کوفه و قاتل و مقتولى که هر دو در آتش دست و پا می‌زنند و قتل سریع و مرگ شایع و کشته شدن مردى پاکدل (نفس زکیه) با هفتاد تن در بیرون از کوفه و شخصى که در بین رکن و مقام، سر او را از تن جدا می‌کند؛ وَ قَتْلٌ سَرِیعٌ وَ مَوْتٌ ذَرِیعٌ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّکِیَّةِ بِظَهْرِ الْکُوفَة فِی سَبْعِینَ وَ الْمَذْبُوحُ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَام‏. (مختصر البصائر، ص ۴۶۹ / بحار الأنوار ـ ط ـ بیروت، ج‏۵۲، ص ۲۷۳)

 

۳ ـ هارون بن سعید می‌گوید که امیرالمؤمنین امام علی (علیه‌السلام) ضمن گفتگویی که با یکی از صحابه داشتند، از آینده دردناک او از سوی امام عصر عجل‌الله تعالی فرجه‌الشریف و در زمان رجعت، خبر دادند؛ آن صحابه گریه کرد و گفت: از گفته شما به خدا پناه مى‏‌برم؛ آیا نشانه‌‏اى دارد؟

 

امام علی (ع) فرمودند: بله، قَتْلٌ فَظِیعٌ وَ مَوْتٌ‏ذَرِیعٌ‏ وَ طَاعُونٌ شَنِیعٌ وَ لَا یَبْقَى مِنَ النَّاسِ أَحَدٌ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ إِلَّا ثُلُثُهُمْ وَ یُنَادِی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ بِاسْمِ رَجُلٍ مِنْ وُلْدِی تَکْثُرُ الْآیَاتُ حَتَّى یَتَمَنَّى الْأَحْیَاءُ الْمَوْتَ مِمَّا یَرَوْنَ الْآیَاتِ فَمَنْ أُهْلِکَ اسْتَرَاحَ وَ مَنْ کَانَ لَهُ عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ نَجَا ثُمَّ یَظْهَرُ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِی فَیَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً.

 

یعنی کشتار و مرگى عمومى و طاعونى شنیع که از مردم یک ‌سوم باقى مى‌‏ماند و منادى از آسمان، نام یکى از فرزندان من را مى‏‌خواند و بلا‌ها بسیار مى‏‌شود تا جایى که زنده‏‌ها آرزوى مرگ مى‌‏کنند و کسى که بمیرد، راحت می‌شود و کسى که نزد خدا عملى درست دارد، نجات می‌یابد؛ سپس مردى از تبار من ظهور و زمین را چنان‌که از ستم پر شده، از عدل پر مى‏‌کند. (إرشاد القلوب إلى الصواب، دیلمی، ج‏۲، ص ۲۸۶)

 

۴ ـ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع‏ «یَأْتِی عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ یَرْتَفِعُ فِیهِ الْفَاحِشَة وَ لَتُصَنَّع‏ وَ تُنْهَتَکُ فِیهِ الْمَحَارِمُ وَ یُعْلَنُ فِیهِ الزِّنَا وَ یُسْتَحَلُّ فِیهِ أَمْوَالُ الْیَتَامَى وَ یُؤْکَلُ فِیهِ الرِّبَا ...

 

فَالْحَذَرَ الْحَذَرَ حِینَئِذٍ مِنْ أَخْذِ اللَّهِ عَلَى غَفْلَةٍ فَإِنَّ مِنْ وَرَاءِ ذَلِکَ مَوْتٌ‏ذَرِیعٌ‏ یَخْتَطِفُ النَّاسَ اخْتِطَافاً حَتَّى إِنَّ الرَّجُلَ لَیُصْبِحُ سَالِماً وَ یُمْسِی دَفِیناً وَ یُمْسِی حَیّاً وَ یُصْبِحُ مَیِّتاً فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ الزَّمَانُ وَجَبَ التَّقَدُّمُ فِی الْوَصِیَّةِ قَبْلَ نُزُولِ الْبَلِیَّةِ وَ وَجَبَ تَقْدِیمُ الصَّلَاةِ فِی أَوَّلِ وَقْتِهَا خَشْیَةَ فَوْتِهَا فِی آخِرِ وَقْتِهَا فَمَنْ بَلَغَ مِنْکُمْ ذَلِکَ الزَّمَانَ فَلَا یَبِیتَنَّ لَیْلَةً إِلَّا عَلَى طُهْرٍ ...» (فضائل الأشهر الثلاثه صدوق، ص ۹۱)

 

زمانى بر مردم خواهد آمد که فحشا، کارهاى ناپسند و سازش‏کارى در آن ارزش و قبح گناهان شکسته و زنا آشکار مى‏‌شود و اموال یتیمان، حلال شمرده و ربا خورده و در پیمانه و وزن کم گذاشته مى‌‏شود و شراب با نام نبیذ و رشوه با نام هدیه و خیانت با نام امانت‌داری، حلال شمرده مى‏‌شود و مردان شبیه زنان و زنان شبیه مردان می‌شوند و محدوده نماز سبک شمرده و براى غیر خدا حج به‌جا آورده مى‏‌شود. هنگامى که آن زمان فرا رسد، گاه هلال بالا مى‌‏آید، به‌طوری‌که در دو شب هلال دیده و گاه مخفى مى‏‌شود و در آغاز ماه رمضان، افطار و در پایان آن روز (عید) روزه گرفته مى‌‏شود.

 

پس در این هنگام بر حذر باشید. بر حذر باشید از این‌که خداوند شما را در حال غفلت و بى‏‌خبرى گرفتار عذاب کند؛ زیرا در پس آن وضع، مرگ فراگیر خواهد بود و مردم با سرعت و پى در پى ربوده مى‏‌شوند، به‌طوری‌که انسان هنگام صبح، سالم و هنگام شب، در زیر خاک مدفون یا شب، زنده و صبحگاهان، مرده است.