عصر ایران؛ فرزانه احمدی- برای بار دوم در سال جاری زاینده‌رود از چند روز پیش در شهر اصفهان جاری شد. دریچه‌های سد بیشتر گشوده شدند تا آب از سد چم آسمان بگذرد و به شهر و شرق اصفهان هم برسد، جایی که کشاورزان آن سال‌ها است به دلیل خشکی زاینده‌رود نمی‌توانند به میزان قبل کشت داشته باشند.
این کشاورزان امسال هم مانند بیشتر سال‌های قبل، پس از چند روز اعتراض توانستند سهمی را برای کشت بهاره بگیرند. همین سهم باعث شد تا زاینده‌رود نیمه فروردین بازگشایی شود اما چند روز بعد دوباره دیچه‌ها بسته شدند. حالا نوبت به سهم دوم رسیده است.
با این حال انتقادات زیادی به باز و بسته شدن زاینده‌رود به صورت فعلی وارد است. فعالان محیط زیست و کارشناسان می‌گویند این باز و بسته شدن نه تنها جای خوشحالی ندارد، بلکه ضررهای زیادی به اصفهان می‌رساند. آنها یک صدا می‌گویند باید فکری اساسی کرد تا زاینده‌رود همیشه جاری بماند.
یک فعال محیط زیست در اصفهان درباره علت باز و بسته شدن زاینده‌رود در یک ماهه گذشته به خبرنگار عصر ایران گفت: مشخص نیست چه هدفی دارند و چرا اجازه نمی‌دهند زاینده‌رود بین دو زمان تخصیص سهم کشاورزان با دبی اندکی جاری بماند. شاید به دنبال این هستند که آب کمتر به زمین نفوذ کند و آب زیادی به آبخوان نرسد.
منیره کرباسچی گفت: در سال‌های گذشته معمولا وقتی بهار آب باز می‌شد، تا خرداد جاری می‌ماند و جریان مستمر بود با این حال امسال حتی اعلام نشده است که دبی خروجی را چقدر افزایش داده‌اند.
او بیان کرد: بهتر نیست بر فرض اگر اکنون دبی خروجی 40 مترمکعب بر ثانیه است و ده روز دیگر قطع می‌شود، جریان آب با دبی نیمی از آنچه اکنون هست در این مدت باز بماند؟
کرباسچی تصریح کرد: باز و بسته شدن رودخانه به صورت فعلی زاینده‌رود را به یک کانال برای آب‌رسانی به کشاورزان تبدیل کرده است و حق طبیعی محیط زیست در این روند نادیده گرفته می‌شود.
او انتقاد کرد: مدتی است می‌بینیم ماشین‌آلات سنگین کف رودخانه را به یک کانال تبدیل کرده‌اند تا آب سریع‌تر به شرق اصفهان برسد و کمتر به زمین نفوذ کند.
این فعال محیط زیست با بیان اینکه سال‌ها است به دستکاری بستر رود اعتراض می‌کنیم اما تاثیری نداشته است، اضافه کرد: دستکاری در بستر رودخانه باعث می‌شود اکوسیستم به هم بریزد و شکل طبیعی خود را از دست بدهد، کار به جایی رسیده است که در منطقه ناژوان بخشی از رودخانه را به شکل U درآورده‌اند و عرض رودخانه یک سوم شده است.
کرباسچی ادامه داد: بندهای بین راه را هم برداشته‌اند تا آب سریع‌تر برسد و حتی بندهایی که در بستر رود در شهر اصفهان بود را هم حذف کرده‌اند. این بندها باعث می‌شد آب مدت بیشتری در رود جاری بماند.
به گفته او، آب در پشت سد روتشتین در شرق اصفهان گیر انداخته می‌شود تا برای کشاورزی به کانال‌ها منتقل شود و بنابراین هیچ آبی به گاوخونی نمی‌رسد.
او تاکید کرد: اینها در حالی است که اولویت بعد از شرب با محیط زیست است و این امکان وجود دارد که یک جریان حداقلی در رودخانه جاری باشد.
او درباره میزان آب موجود در پشت سد زاینده‌رود در سال جاری گفت: امسال میزان آب پشت سد تقریبا نزدیک به سال گذشته است و حجم پشت سد 377 میلیون مترمکعب اعلام شده است که حدود 10 میلیون مترمکعب کمتر از سال گذشته است.
او بیان کرد: وقتی رودخانه بازگشایی می‌شود اخبار شادی مردم در همه جا پخش می‌شود، اما وقتی دریچه‌های سد بسته و رود خشک می‌شود، چرا مسوولان و رسانه‌ها از عواقب قطع و وصل شدن آن چیزی نمی‌گویند و رسانه‌ها درباره فضای غمگین حاکم بر شهر حرفی نمی‌زنند؟
باز و بسته شدن زاینده‌رود از چند جنبه به شهر اصفهان آسیب می‌زند. این شهر با فرونشست درگیر است و کارشناسان می‌گویند هر بار که آب باز و بسته می‌شود، تاثیر منفی بر شرایط شهر دارد.
یک کارشناس حوزه فرونشست در اصفهان در این باره به عصر ایران گفت: فرونشست یک پدیده تدریجی است و با تخلیه آب در لایه‌های زمین، ذرات به هم می‌چسبند و قابل جبران نیست.
رضا اسلامی بیان کرد: پیش از این پدیده وقتی زاینده‌رود جاری می‌شد، آب بین این ذرات را پر می‌کرد.
او افزود: بافت آبرفت اصفهان-برخوار حالت ساندویچی دارد یعنی دو سه متر روی آن، بافت دانه‌ریز وجود دارد و پس از آن ذرات دانه درشت هستند که هر چه در شهر از زاینده‌رود فاصله بگیرید و از جنوب به سمت شمال بروید، ضخامت این لایه کمتر می‌شود، برای مثال نزدیک به رود 20 تا 30 متر است اما در زیر ورزشگاه نقش جهان یک متر است. معمولا نشست در بافت دانه‌درشت خیلی دیرتر از بافت ریز اتفاق می‌افتد.
اسلامی گفت: آبی که در حال حاضر از آبخوان اصفهان برداشت می‌شود، از قسمت دانه‌ریز است و عمق چاه‌ها در اصفهان به بیش از 150 متر رسیده است. این به معنای آن است که لایه‌های بالا محکم شده است و فضای بین ذرات از بین رفته است پس ارتباطی بین بخش دانه درشت و دانه ریز وجود ندارد و آب نمی‌تواند نفوذ کند.
وی ادامه داد: زاینده‌رود باید مدت‌ها جاری باشد تا این بخش دانه درشت بتواند به طور کامل آبگیری کند. اینطور نیست که در عرض چند روز کاملا آبگیری شود. این روند بین سه تا چهار سال طول می‌کشد.
به گفته این کارشناس فرونشست، وقتی زاینده‌رود مدتی باز باشد، لایه‌های دانه درشت آبگیری می‌کنند و به محض اینکه رود خشک می‌شود، این لایه‌ها به همان سرعتی که آبگیری شده‌اند، به آب خود را از دست می‌دهند. این اتفاق تنشی ایجاد می‌کند که باعث آسیب رساندن به سازه‌های واقع بر سطح زاینده‌رود و خانه‌های مجاور می‌شود. هر چقدر بنا به زاینده‌رود نزدیک‌تر باشد آسیب بیشتری می‌بیند.
اسلامی افزود: در مناطقی مثل میر و آپادانا می‌بینیم که این روزها ریزش اتفاق می‌افتد در حالی که آبخوان در این بخش‌ها دانه درشت است و هنوز برای فروریختن این بخش‌ها زود است.
او گفت: اکثر فرونشست‌های بزرگ اصفهان در مناطق جنوبی اصفهان رخ می‌دهد و درواقع در جاهایی است که ما انتظار آن را نداشته‌ایم.
او درباره سایر آسیب‌های باز و بسته شدن آب گفت: بدترین آسیب به محیط زیست می‌رسد. موجوداتی که طی چند روز به جاری بودن رود عادت می‌کنند، با قطع آب مشکل پیدا می‌کنند و در مواردی از بین می‌روند.
به گفته او، تالاب گاوخونی سالانه 170 میلیون مترمکعب آب نیاز دارد اما در سال‌های گذشته آبگیری نشده است. این تالاب مدتی با وضع فعلی تاب می‌آورد و بعد از آن حجم زیادی از ذرات معلق را به اصفهان، شهرکرد، قم، اراک و تهران می‌فرستد.
