در سال‌های اخیر، تحولی چشمگیر در نظام اصلاح و تربیت زندانیان کشور رخ داده که بخشی از آن به تولید و عرضه محصولات دست‌ساز آن‌ها در بستر فضای مجازی بازمی‌گردد. از هنرهای دستی و صنایع‌دستی تا محصولات چوبی، پارچه‌ای و حتی خوراکی، زندانیان اکنون با بهره‌گیری از زمان خود، نه تنها مهارتی می‌آموزند بلکه وارد جریان اقتصادی جامعه نیز می‌شوند.
در این گزارش خبرنگار گسترش نیوز به بررسی وجه های مختلفی درباره تولید و فروش کالاهای زندان بافت پرداخته است که در ادامه می خوانیم.
در تصویر زیر یک نمونه شلوار می بینیم که محصول تولیدی زندانیان است. این شلوار به قیمت ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان در فضای مجازی قیمت گذاری شده است. جالب است بدانید که طبق اعلام فروشنده، این شلوار نو نیست و چند باری نیز پوشیده شده است!
در تصویر بعدی نمونه ای از دستبندهای کشی را می بینیم که به زندان بافت معروف هستند. این دستبندها توسط زندانیان در داخل زندان بافته می شود. قیمت این دستبندها در تصویر زیر حدود ۹۴ هزار تومان مشاهده می شود.
زندان دیگر فقط مکانی برای نگهداری و مجازات مجرمان نیست. بسیاری از زندان‌ها امروز به کارگاه‌هایی پرتحرک تبدیل شده‌اند. سازمان زندان‌ها با راه‌اندازی کارگاه‌های خیاطی، نجاری، سفال‌گری، فرش‌بافی و حتی بسته‌بندی محصولات کشاورزی، تلاش کرده تا زندانیان را به کار وادار کرده و مسیر اصلاح آن‌ها را هموار کند. در این میان، پلتفرم‌های فروش آنلاین نیز به یاری این تحول آمده‌اند. برخی فروشگاه‌های اینترنتی یا پیج‌های اینستاگرامی، محصولات زندان‌بافت را با برچسب «تولید ویژه زندانیان» به فروش می‌گذارند. برخی هم در نمایشگاه‌های صنایع دستی یا بازارچه‌های مناسبتی، غرفه‌هایی برای عرضه این محصولات در اختیار سازمان زندان‌ها قرار می‌دهند.
محصولات زندان بافت طیف گسترده‌ای از کالاها را شامل می‌شود. کیف‌های چرمی، تابلوهای معرق، مبل‌های چوبی، ست‌های خیاطی، دستبندها و گردنبندهای تزئینی، فرش‌های دستباف و حتی مربا و ترشی‌های خانگی، بخشی از این تولیدات هستند. این کالاها معمولاً با قیمت‌هایی پایین‌تر از نمونه‌های مشابه در بازار عرضه می‌شوند. دلیل این امر، دسترسی به نیروی کار ارزان و فضای تولیدی بدون هزینه‌های اجاره است. با این حال، کیفیت برخی از این تولیدات به‌قدری بالاست که خریداران ترجیح می‌دهند دوباره از همان برند «زندان‌بافت» خرید کنند.
پرسشی که مطرح می‌شود این است که آیا مردم از خرید محصولات تولیدی زندانیان استقبال می‌کنند یا خیر؟ پاسخ به این سؤال بسته به میزان آگاهی مخاطب متفاوت است. در بسیاری از موارد، مشتریان از اینکه کالای خریداری‌شده توسط یک زندانی تولید شده، اطلاعی ندارند. برخی از افراد نیز با شنیدن این موضوع، با نگرش مثبت‌تری برخورد می‌کنند. آن‌ها معتقدند این خرید نوعی حمایت اجتماعی از اصلاح فرد مجرم و بازگشت او به جامعه است. در مقابل، اقلیتی نیز نگاهی تردیدآمیز دارند و بر این باورند که خرید از این افراد باعث تقویت شرایط اقتصادی در زندان می‌شود، بی‌آنکه مجرمان واقعاً اصلاح شده باشند.
یکی از مهم‌ترین فواید این طرح، ایجاد انگیزه در زندانیان برای اصلاح رفتار و کسب مهارت است. فردی که در زندان حرفه‌ای یاد می‌گیرد و بابت آن دستمزد دریافت می‌کند، با هدف مشخص‌تری به جامعه بازمی‌گردد. او حالا می‌تواند پس از آزادی، همان شغل را ادامه دهد و مسیر زندگی خود را تغییر دهد. از سوی دیگر، بخشی از درآمد حاصل از فروش این محصولات، صرف جبران خسارت شاکیان و پرداخت دیه می‌شود که خود عاملی برای تسریع در روند آزادی و بازگشت به زندگی عادی است.
یکی از نگرانی‌ها در مورد کار زندانیان، موضوع اجبار و نبود رضایت است. بر اساس قوانین، هیچ زندانی را نمی‌توان به کار اجباری وادار کرد. کار در زندان باید داوطلبانه و با رضایت کامل انجام شود. سازمان زندان‌ها نیز مدعی است که برای شرکت در طرح‌های اشتغال، نه‌تنها اجباری وجود ندارد، بلکه به متقاضیان بر اساس علاقه، آموزش‌های لازم ارائه می‌شود.
در مجموع، رونق خرید و فروش محصولات زندان‌بافت در فضای مجازی را می‌توان یک «فرصت» دانست. این جریان می‌تواند به اصلاح فرد، کاهش هزینه‌های زندان، بازسازی شخصیت اجتماعی زندانی، و تقویت فرهنگ حمایت از بازگشت مجدد به جامعه کمک کند.
با این حال، برای موفقیت بیشتر این طرح، باید نظارت بر کیفیت محصولات، رعایت حقوق زندانیان، شفافیت در توزیع درآمد، و اطلاع‌رسانی به جامعه درباره اهداف این برنامه بیشتر شود. در غیر این صورت، ممکن است این ابتکار مثبت، با سوءبرداشت‌ها یا اجرای نادرست، از هدف اصلی خود منحرف شود.
