عصر ایران؛ باران ستوده*- تقارن زمان انتشار گزارش 2025 جدول شکاف جنسیتی از سوی مجمع جهانی اقتصاد با وقوع جنگ 12 روزه اسراییل و ایران سبب شد تا بسیاری از رسانه‌های داخلی به این فهرست و تغییر و تحولات آن توجه چندانی نشان ندهند.
این فهرست می‌تواند شاخص مناسبی برای بررسی نتایج اقدامات وبرنامه‌های کشورهای منتخب در زمینه کاهش نابرابری میان زنان و مردان ارائه کند. این رتبه‌بندی حاصل سنجش شاخص‌هایی همچون میزان دستیابی به امکانات و فرصت‌های آموزشی، سلامتی و بقا، مشارکت اقتصادی و فرصت‌ها و همچنین توانمندسازی سیاسی بانوان در کشورهای منتخب است.
یکی از نکات قابل تامل در فهرست شکاف جنسیتی امسال، سقوط جایگاه عربستان از 126 در سال 2024 به رتبه 132 در سال 2025 است. هرچند 2 کشور به تعداد کشورهای مورد بررسی افزوده شده و تعداد کشورها از 146 در فهرست گذشته به 148 کشوردر فهرست رسیده است، اما به نظر می‌رسد که نمی‌توان سقوط جایگاه عربستان سعودی را به آن مرتبط دانست.
با بررسی اعداد شاخص‌های جدول، این نکته که احتمالا شتاب حرکت سایر کشورها نسبت به شتاب حرکت عربستان بیشتر بوده را نیز باید از پارامترهای اصلی حل این معادله کنار گذاشت.
با مقایسه اعداد شاخص‌های مرتبط با این کشور در دو جدول 2024 و 2025 آشکار می‌شود که عربستان از عدد0.647در سال 2024 به عدد 0.643در سال 2025 عقب‌نشینی داشته است.
به این صورت می‌توان بر این نکته تاکید کرد که با وجود برنامه‌ها و اقدامات پرهیاهوی محمدبن‌سلمان ولیعهد جاه‌طلب سعودی در این زمینه، اعداد و ارقام چیزهای دیگری بیان می‌کنند.
پس از کلیدخوردن اصلاحات بن سلمان در 21 ژوئن2017 ، اقدامات اصلاحی متعددی در حوزه زنان به مرحله اجرا درآمد. حکمرانان سعودی با اجرای سلسله برنامه‌هایی از جمله «کار از راه دور»، «وصول» و « قُره » در این مدت ، تلاش کرد تا نرخ مشارکت نیروی کار زنان را ارتقا داده و براساس « Saudi Vision 2030» جایگاه بهتری را برای زنان رقم بزند.
سرویس «وصول» با همکاری شرکت«اوبر» به کارمندان زن، خدمات ایمن حمل و نقل از منزل به محل کار ارائه ارائه می‌کند؛ طبق گزارش «الشرق‌الاوسط» در سال 2022 همین عامل، نرخ مشارکت نیروی کار زنان را از22 درصد به 36 درصد افزایش داده بود.
در کنار این برنامه، دولت عربستان برنامه «قُره» را نیز اجرایی کرد. این برنامه یک برنامه حمایت مالی از مادران شاغل سعودی بود. برنامه قره بخشی از هزینه‌های مراقبت از کودکان مادران شاغل را پوشش می‌داد تا بانوان را به حضور و مشارکت پایدار در بازار کار تشویق کند. همین اقدامات موجب شد تا درفهرست 2024 شکاف جنسیتی، شش سال زودتر از اعداد چشم‌انداز 2030 در عربستان، نرخ 30 درصدی مشارکت نیروی کار زنان محقق شده و حتی به رقم ۳۶ درصد نیز برسد.
تنزل جایگاه
با بررسی گزارش شکاف جنسیتی 2025-ابتدای ژانویه 2024 تا پایان 2024- آشکار می‌شود برخلاف رویکرد موفق و شتابان چندسال گذشته عربستان در کاهش شکاف جنسیتی، این روند در سال اخیر نسبت به سال گذشته، دچار چالش شده است.
طبق این فهرست عربستان در شاخص مشارکت اقتصادی زنان با عدد0.551 در سال 2024 از جایگاه 125 ، چهار پله سقوط کرده و به عدد 0.544 در سال 2025 و جایگاه 129 رسیده است. همچنین در زمینه دسترسی به امکانات آموزشی از رتبه 67 در سال 2024 به رتبه 70 تنزل یافته است. در بحث سلامت و امید به زندگی نیزاز رتبه 114 در سال 2024 به رتبه 135 در سال 2025 سقوط کرده است اما در بحث توانمندسازی سیاسی زنان با ثابت ماندن شاخص 0.077 تغییری را مشاهده نکرده است، اما افت دو رتبه ای وقرار گرفتن در جایگاه 128 احتمالا از شتاب بیشتر سایر کشور در بهبود این شاخص خبر می‌دهد.
نرخ مشارکت نیروی کار زنان به عنوان زیرشاخص «مشارکت اقتصادی» نیز در این جدول قابل توجه ویژه است. درسال 2024 عربستان با کسب شاخص 0.433 در رتبه 136 جهان ایستاده اما در سال 2025 با کسب عدد 0.414 در رتبه 139 جهان ایستاده است، این افت نشان می‌دهد که احتمالا در این زمینه اقتصاد عربستان با مشکلات تازه‌ای مواجه شده است.
ابرپروژه‌های بن‌سلمان و شکاف جنسیتی در عربستان
در پایان این نکته نیز قابل تامل به نظر می‌رسد که به رغم تاکیدات سند چشم‌انداز 2030 عربستان مبنی بر جهش اشتغال و توانمندسازی زنان، روند نزولی جدید می‌تواند به اخبار نه‌چندان امیدوارکننده درباره برخی از ابرپروژه‌های جاه‌طلبانه بن‌سلمان همچون « نئوم » ،«روشن»،«مربع»،«کیدیه»،« پروژه دریای سرخ»،« پارک ملک سلمان»و..... مرتبط باشد.
دولت عربستان در این پروژه‌ها امتیازاتی برای بخش خصوصی درنظر گرفته و امیدوار بود که بار بخش اعظم اشتغال زنان بر دوش آنها قرار بگیرد، اما انتشار اخبار ناامیدکننده درباره برخی از این ابرپروژه‌ها قاعدتا می‌تواند در روند بهبود شاخص‌های شکاف جنسیتی عربستان تاثیراتی داشته باشد.
--------------------------------
* روزنامه‌نگار و پژوهشگر علوم ارتباطات
