همشهری آنلاین - یکتا فراهانی: معمای فیزیکدانان از دهه ۱۹۳۰ میلادی این بود که چگونه می‌توان ارتعاشات کاهش‌یافته (damped) اتم‌ها را مدل‌سازی کرد بدون آنکه اصول عجیب‌وغریب مکانیک کوانتومی نقض شوند. سیم یک گیتار پس از نواخته شدن به‌آرامی صدایش کم می‌شود و تاب یک تاب‌بازی نیز پس از پیاده‌شدن، آرام‌آرام متوقف می‌شود؛ این‌ها مثال‌های کلاسیکی از نوسانگرهای میرای کلاسیک هستند. اما در مقیاس اتمی، رفتار ذرات پیروی از قوانین عجیب مکانیک کوانتومی است. اکنون تیم دانشگاه ورمونت با ارائه یک مدل دقیق، توانسته‌اند این پدیده را به طور کامل توضیح دهند و راه را برای فناوری‌های جدید باز کنند.

ارتعاشات اتمی، معمایی قدیمی

پروفسور دنیس کلافرتی و دانشجویش نام دین، به دنبال یافتن پاسخ برای این سوال بودند که آیا سیستم‌های اتمی می‌توانند همان نوع ارتعاش را که در اشیای روزمره مانند سیم گیتار و تاب مشاهده می‌کنیم، نشان دهند یا خیر. نتیجه تحقیقاتشان، ارائه مدلی به نام «نوسانگر هماهنگ میرای کوانتومی» بود.



بیشتر بخوانید :

• وقتی الکترون‌ها جای لیزرها را گرفتند | یک انقلاب کوانتومی

• امواج گرانشی: پایان یک قرن تردید؟

چالش ۹۰ساله و اصل عدم قطعیت

مشکل اصلی حفظ اصل عدم قطعیت هایزنبرگ بود که می‌گوید نمی‌توان به طور همزمان مکان و تکانه یک‌ذره را بادقت کامل اندازه گرفت. این محدودیت در مدل‌های کوانتومی نوسانگرهای میرای کلاسیک، یکی از چالش‌های بزرگ محسوب می‌شد.

بازسازی مدل لمب

مدل اولیه توسط هوراس لمب در سال ۱۹۰۰ ارائه شده بود تا ارتعاش یک‌ذره در جامد را تحلیل کند. کلافرتی و دین، مدل لمب را برای مقیاس کوانتومی بازنویسی کردند و توانستند با درنظرگرفتن تعامل یک اتم با دیگر اتم‌ها، راه‌حل دقیقی ارائه دهند.

ابزارهای اندازه‌گیری فوق دقیق

این مدل جدید پیش‌بینی می‌کند با کاهش عدم قطعیت مکان اتم‌ها می‌توان اندازه‌گیری‌هایی با دقتی فراتر از حد استاندارد کوانتومی انجام داد. این کشف می‌تواند به تولید کوچک‌ترین ابزارهای اندازه‌گیری و سنسورهای فوق دقیق منجر شود، مشابه تکنیک‌هایی که در رصدگرهای امواج گرانشی موفقیت‌آمیز به کار رفته‌اند.

یک مسیر تازه برای توسعه فناوری‌های کوانتومی

حل این معمای ۹۰ساله، نه‌تنها درک ما از رفتار اتم‌ها را عمیق‌تر کرده، بلکه مسیر تازه‌ای برای توسعه فناوری‌های کوانتومی و ابزارهای اندازه‌گیری فوق دقیق بازکرده است. این کشف علمی، نشان می‌دهد حتی مسائل به‌ظاهر پیچیده و قدیمی می‌توانند با نگرش‌های نوین و ابزارهای ریاضیاتی پیشرفته، راه‌حل پیدا کنند و چشم‌انداز جدیدی برای فیزیک و فناوری‌های آینده فراهم آورند.