به گزارش همشهری آنلاین، ورود تدریجی و گسترده مهاجران افغانستانی به ایران شوک بزرگی به بازار نیروی کار ایجاد کرد و بخش‌هایی نظیر ساختمان، کشاورزی و خدمات ساده که نیازمند نیروی کار کم‌هزینه و بی‌تخصص بودند بخش بزرگی از این مهاجران را جذب کردند. اتفاقی که دو پیامد داشت؛ یکی تأمین نیروی کار ارزان برای کارفرمایان و دیگری تشدید رقابت شغلی با کارگران ایرانی و فشار بر دستمزد و اشتغال کارگران بومی.
براساس ارزیابی‌های انجام شده در گزارش شواهد محور مرکز پژوهش‌های اتاق ایران با عنوان «نقش کارگران مهاجر در بازار کار ایران» که مبتنی بر داده‌های آمارگیری نیروی کار مرکز آمار ایران بوده است، جمعیت شاغلان افغانستانی در سال ۱۳۸۴ حدود یک‌میلیون نفر بوده که تا سال ۱۳۹۶ با افت‌وخیز به حدود ۱.۵ میلیون نفر رسیده است؛ اما در ادامه با روند صعودی قدرتمند رو به افزایش گذشته و در سال ۱۴۰۰ روند صعودی پرقدرت آن شکل گرفته است به‌گونه‌ای که در سال ۱۴۰۲ تعداد شاغلان افغانستانی در ایران از مرز ۲.۷ میلیون نفر گذشته است. البته این رقم فقط مربوط به افغانستانی‌های شاغل در ایران است و خانواده‌های آنها را شامل نمی‌شود.
ارتقای حرفه‌ای کارگران افغانستانی
بررسی‌های نشان می‌دهد از بدو ورود مهاجران افغانستانی به ایران، تقاضای پایدار بازار کار برای این نیروی کار ارزان وجود داشته و آنها در گروه‌های مختلف شغلی کارگران ساده، صنعتگر، متصدیان ماشین و دستگاه مونتاژ و کارکنان ماهر بخش کشاورزی و شیلات مشغول به‌کار شده‌اند اما از سال ۱۳۹۰، به‌تدریج این نیروها به سمت مشاغل پیچیده‌تر و تعاملی‌تر مانند صنعتگری و اپراتور ماشین منتقل شده‌اند که از ارتقای مهارت و تنوع نقشی آنها حکایت دارد. معنای این اتفاق، تشدید وابستگی فعالیت‌های اقتصادی به این افراد به‌خصوص در مشاغل کارگری تخصصی است.
نمای اشتغال افغانستانی‌های در بخش‌های اقتصادی
بررسی نسبت کارگران افغانستانی در بخش‌های کشاورزی، چرم و پوشاک و ساختمان در استان‌های مجاز برای اشتغال افغانستانی‌ها حاکی از این است که در سال ۱۴۰۲ حدود ۸ درصد از کارگران کشاورزی، ۳۰ درصد کارگران پوشاک و چرم و ۲۳ درصد کارگران بخش ساختمان افغانستانی بوده‌اند. البته این آمارها فقط مهاجران رصد شده را نشان می‌دهد و با درنظر گرفتن مهاجران غیرمجاز، نسبت‌ها می‌تواند تا دو برابر این اعداد رشد کند.
در سال ۱۴۰۲ حدود ۲۴۰ هزار کارگر افغانی در بخش صنعت استان تهران مشغول بوده‌اند و بعد از آن استان خراسان رضوی با ۸۵ هزار، استان اصفهان با بیش از ۵۰ هزار و استان البرز با نزدیک به ۵۰ هزار کارگر افغانستانی در صنعت در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند.
در بخش خدمات استان تهران، ۸۰ هزار افغانستانی مشغول بوده‌اند و بعدازآن استان خراسان رضوی با حدود ۴۰ هزار و استان‌های البرز، فارس و اصفهان با ۱۰ هزار کارگر افغانستانی شاغل در بخش خدمات در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند.
همچنین بررسی حضور کارگران افغانستانی در بخش کشاورزی ایران نشان می‌دهد نزدیک به ۲۱ هزار کارگر در استان تهران، نزدیک به ۸ هزار کارگر در خراسان رضوی و حدود ۷ هزار کارگر افغانستانی در بخش کشاورزی هر یک از استان‌های البرز و فارس شاغل بوده‌اند.
مقایسه شاغلان افغانستانی در بخش‌های صنعت، کشاورزی و خدمات از سال ۱۳۹۰ تاکنون نشان می‌دهد در ابتدای دوره بخش عمده افغانستانی‌ها در بخش خدمات شاغل بوده‌اند اما در سال‌های بعد، این نسبت کاهش یافته و با حرکت به سمت نیروی کار ماهر و فنی، بخش عمده اشتغال افغانستانی‌ها در بخش صنعت متمرکز شده است.
مسیر قانونی بازگشت کارگران مهاجر
سیدمالک حسینی، معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزیر کار اعلام کرده است: با ایجاد سامانه جدید جست‌وجوی مشاغل تا پایان شهریور، اشتغال اتباع خارجی فقط از طریق این سامانه امکانپذیر خواهد بود.
گفته که در سامانه جست‌وجوی مشاغل، بازار کار اتباع خارجی و اشتغال آنها نیز ساماندهی می‌شود و برای اینکه یک نیروی کار خارجی اجازه کار در بازار کار ایران پیدا کند، باید حتماً در سامانه جست‌وجوی مشاغل ثبت شود. اگر نیروی کار ایرانی برای کارفرما وجود نداشت، می‌تواند از نیروی کار خارجی استفاده کند، به شرط اینکه تقاضای خود را در سامانه جست‌وجوی مشاغل ثبت کرده باشد.
